— Спадарынька, пакiруйце кiроўцам, — просiць мужчына ў машыне. — Паглядзiце, калi ласка, каб я шчыльна пад’ехаў да аўтамабiля, што стаiць наперадзе, але не закрануў яго.
— Што? Куды? Яшчэ раз.
Я, беларускамоўная беларуска, слупянею, калi да мяне раптам на вулiцы звяртаюцца на роднай мове, i губляюся, як першакласнiца. Не разумею з першага разу, чаго ад мяне хочуць. Беларуская мова мае парадаксальнае ўздзеянне на мяне: з аднаго боку, патрабуе любовi i абароны, з другога — палохае. Я адна такая?
Так зручней
Пайсцi ў горад з беларускiм словам на вуснах — гэта подзвiг. Калi ў кавярнi я замаўляю гарбату — прыносяць хлеб, прашу рахунак — прыносяць меню. Калi ў краме прашу падабраць мне пантофлi без абцасаў — паказваюць без шнуркоў. Калi набываю булку з разынкамi — адказваюць: «С резинками не бывает».
Часцяком, калi не хапае сiлаў i часу на тлумачэнне, я пачынаю размаўляць па‑расейску. Работнiкi любой установы становяцца ад гэтага весялейшымi, маўляў, наша ўзяла. А чыя гэта ўзяла?
Адзiн мой беларускамоўны знаёмы нiколi не «хадзiў у горад па‑беларуску», з расейскамоўнымi знаёмымi размаўляў «на iх мове». «Так зручней», — казаў Дзiма. У вынiку ён сам вельмi хутка перайшоў на расейскую мову.
Шчырая беларуска Ўлляна стала расейскамоўнай, калi паехала жыць у Польшчу.
«Усё ж такi расейскую разумее большае кола людзей, — апраўдваецца яна. — Так зручней».
Мая сяброўка Алёна перастала гаварыць па‑беларуску, калi перайшла на новую працу.
«Мяне пачалi падазраваць у апазiцыйнасцi. І хоць мова i палiтыка ў маiм жыццi нiяк не звязаныя, я саступiла. Так зручней».
Мне таксама шмат разоў у розных асяродках i розных сiтуацыях не дазвалялi размаўляць па‑беларуску: хто прасiў адмовiцца, а хто i проста забараняў. Я так i не саступiла. Не з‑за шкоднасцi. Проста МНЕ ТАК ЗРУЧНЕЙ. I былi моманты, калi беларуская мова мяне выратоўвала.
Слова на «дзясятку»
На экзаменах ва ўнiверсiтэце я не эксперыментавала. На якой мове выкладаўся прадмет, на такой i здавала, каб не заблытацца ў тэрмiналогii.
Давялося будучым журналiстам для агульнага развiцця здаваць эканомiку. Я ў ёй, скажу шчыра, плавала. На экзамене, заручыўшыся красамоўствам, «лiла ваду». I вось настаў момант, калi мой мозг выкарыстаў усе расейскiя словы, якiя ведаў, i я выдала:
— Вабiць… вабiць… Не падкажаце, як па‑расейску гучыць гэта слова — «вабiць»?
— Вабiць? Гэта па‑беларуску? Вы фармулюеце думкi па‑беларуску?
А скажыце што‑небудзь яшчэ. Я так даўно не чуў гэтай мiлагучнай мовы.
Да канца экзамену мы з выкладчыкам абмеркавалi гiсторыю i сучаснае становiшча беларускай мовы, i я, безумоўна, атрымала «выдатна» па эканомiцы.
Слова лечыць
За некалькi месяцаў я запiсалася на прыём да аднаго доктара. Вось нарэшце падышла мая чарга. Але ля кабiнета чакала яшчэ адна, на гэты раз «жывая», чарга. Прайшло некалькi гадзiн. А пацыентаў, ахвотных трапiць на прыём, не станавiлася менш. Каля васьмi гадзiн вечара на парозе кабiнета з’явiлася сама доктар.
— Зараз прыму апошняга чалавека, i ў мяне заканчваецца працоўны дзень.
Стомленыя чаканнем пацыенты пачалi абурацца, а я пацiкавiлася па‑беларуску:
— Скажыце, калi ласка, а што рабiць астатнiм — тым, хто не паспеў?
— З астатнiмi мы разбяромся, а вы прайдзiце ў кабiнет, — адказала мне доктар.
Там мы абмеркавалi моду на беларускасць i мiлагучнасць роднай мовы, а пасля плаўна перайшлi да маiх скаргаў на здароўе.
Слова ў падарунак
Я заскочыла ў абутковы аддзел вялiкага ўнiвермага.
— А ў вас толькi вялiкiя лыжачкi для абутку цi ёсць малыя? — пытаюся.
На мяне азiрнулася ўся чарга. Нешта не так? Што са мной? А, гэта таму, што я па‑беларуску размаўляю! Ну, то, слухайце ўсе: я размаўляю па‑беларуску! Павiсла паўза.
— Дык што наконт лыжачкi?
— Пачакайце, калi ласка, хвiлiнку, — прадавачка выйшла з‑за прылаўка i пайшла ўглыбiню залы.
Яна вярнулася з дзвюма маленькiмi абутковымi лыжачкамi рознай формы.
— У нас у продажы толькi вялiкiя. А гэта падарунак. За тое, што па‑беларуску.
Дык як зручней?
— Яшчэ крыху… Блiжэй… Блiжэй. Стоп, — кiрую я кiроўцам.
— Дзякуй вялiкi, я б адзiн не прыпаркаваўся. Можа, па кубачку гарбаты?
Чаму б i не! Я ўпэўнена, што ён запрашае мяне не на лусту хлеба. Бо мы размаўляем на адной мове. I так зручней.
