Takuju vysnovu ja zrabiŭ paśla adnaje-adzinaje maje sustrečy z hetym śviatarom.
Niekali ŭ «Našaj Nivie» drukavaŭsia zdymak ajca Ŭładzisłava: stary ksiondz z abiaremkam knih… Jon byŭ, jak i naležyć ksiandzu, knižnikam, prapaviednikam Evanhiella, ale nia byŭ dyplamatam, nia byŭ, pavodle apostała, rachmanym, jak hołub, i chitrym, jak źmiej. Chto raźnios siarod tutejšych polskich dy apalačanych ksiandzoŭ viestku ab kantaktach Vatykanu z a.Uładzisłavam ab tym, što Śviaty Pasad razhladaje pytańnie pra katedru dla jaho, i tym samym ustryvožyŭ vychavancaŭ archibiskupa Ramualda Jałbrzykoŭskaha? Nie vyklučaju, što jon, jašče nie atrymaŭšy mitry i pastarali, moh i pryhrazić tym ksiandzam, jakija miesca biełaruskaje movy bačyli adno ŭ chlavie.
Patrebu biskupa dla Biełarusi adčuvaŭ kožny, chto sutykaŭsia z kaścielnym žyćciom. Musić, tamu ja ŭ dumkach i prymiervaŭ mitru da kožnaha ź viadomych mnie śviataroŭ. I zrabiŭ vysnovu, što pavažany ks.Čarniaŭski biskupam być nia moža. I voś praz hady paśla taje sustrečy i paśla hutarki ź Vincukom Viačorkam ja čytaju, što ŭ ks.Čarniaŭskaha nie było «pryrodnaj i nadpryrodnaj razvažnaści, čym jon nastrojiŭ suprać siabie častku ludziej, nia kažučy pra ksiandzoŭ».
Hetyja słovy naležać biskupu Česłavu Sipoviču. Mienavita jon, tady jašče nie ŭładyka, razam ź jinšymi biełaruskimi hreka-katalickimi śviatarami i najpierš z «łacinskim» administrataram Mienska-Mahiloŭskaje dyjaceziji Balasłavam Słoskansam chadajničaŭ pierad papam Janam XXIII ab pryznačeńni ryma-katalickaha biskupa Biełarusi. I było toje ŭ lutym 1960 h. Voś jak. Cikava, ci chadajničali ciapierašnija rymska-katalickija biskupy Biełarusi ab pryznačeńni archireja dla hreka-katalikoŭ?
Uładyka Česłau sumniavaŭsia nakont ks.Čarniaŭskaha, ci atrymaje toj «vysokuju acenku paźniej u historyji». My ž viedajem, što a.Uładzisłaŭ niezaležna ad sanu karystaŭsia pavahaju kulturnych ludziej pry žyćci i pakinuŭ pa sabie viečnuju pamiać jak pierakładčyk Novaha zapavietu. I jon, uładyka Česłaŭ, pakinuŭ pa sabie pamiać nia stolki biskupstvam, kolki zasnavańniem Biełaruskaje biblijateki ŭ Londanie.
Akcentujučy na hetym uvahu, aŭtar razhladanaje knini mitraforny protapraśviter Alaksandar Nadsan piša, što z usich prajektaŭ i inicyjatyŭ biskupa Sipoviča mienavita «Biblijateka imia Franciška Skaryny stałasia najbolš tryvałaj i daŭhaviečnaj».
Viedajučy mitrata Nadsana jak talenavitaha palemista (zhadvaju tut jahony źjedlivy artykuł ab «pravasłaŭnaj filalohiji» ŭ «ARCHE»), ja bajaŭsia, što aŭtar daść sabie volu. I choć u tekście a.Alaksandra praryvajucca notki niezdavolenaści z taje pryčyny, što biskup Sipovič naležaŭ da ordenu maryjanaŭ, jamu ŭdalosia paźbiehnuć adnabakovaści ŭ aśviatleńni dziejnaści ŭładyki Česłava.
Kazać, što spravy maryjanskija (a mienavita vykanańnie biskupam Sipovičam abaviazkaŭ kiraŭnika ordenu ŭ 1963—1969 h.) škodzili spravam carkoŭna-biełaruskim, nie vypadaje. U takoj ža miery možna było b pisać, što vykanańniu archirejskich abaviazkaŭ škodziŭ udzieł biskupa ŭ pracach II Vatykanskaha Saboru. Siadzieŭ ža ŭładyka biazvyjezna ŭ Rymie kožnuju sesiju Saboru… Dy za heta dakarać było b niekarektna.
Viadoma, mnohaje zaležyć ad biskupa, ale nia ŭsio. Ajciec Janka Sadoŭski nie zachacieŭ być śviatarom, a.Kastuś Maskalik vyklikaŭ narakańni parafijanaŭ u Francyji… A duchavienstva brak. Sytuacyjŭ vyratoŭvaje toje, što ŭ domie maryjanaŭ u Londanie majecca adnosna małady manach Leŭ Haroška. Jon i razryvajecca pamiž Londanam i Paryžam. Narešcie a.Leŭ pakidaje stalicu Złučanaha Karaleŭstva. Ajciec Alaksandar tłumačyć heta tym, što pamiž archimandrytam dy kimści vynikła nieparazumieńnie nakont taho, jak pastavić palicy ŭ biblijatecy. Adnak aŭtar razumieje, što takoje tłumačeńnie niedastatkovaje, i piša pra indyvidualizm a.Haroški dy pra toje, što hety śviatar pryvyk doŭhija hady pracavać samastojna. Hety druhi tezis niejak nie stasujecca z tym, što było paśla. A paśla a.Leŭ zamianiŭ a.Piotru Tatarynoviča na pasadzie dyrektara biełaruskich prahram na Vatykanskim radyjo, i pad jaho kiraŭnictvam «biełaruskija prahramy ŭźnialisia na rovień, nie pierasiahnuty da našych dzion». Nia dumaju, što zakaranieły indyvidualist zmoh by naładzić pracu redakcyji i užycca ŭ niemałym dy šmatmoŭnym kalektyvie radyjo. Zrešty, ludzi, nadzielenyja niezdarovym indyvidualizmam, jak praviła, nie vytrymlivajuć seminarska-akademičnaha dy klaštarnaha režymu i abo sami pakidajuć hetyja supolnaści, abo hetyja supolnaści vyciaśniajuć jich. Z ajcom Haroškam hetaha nia zdaryłasia. A znany paryski biełarus Michaś Naŭmovič nazyvaŭ jaho vialikim śviatarom i čałaviekam ahramadniejšaj kultury (hł. pradmovu da knihi «Miesca vydańnia — Paryž»). Dumajecca, što vyjezd archimandryta ź Londanu mieŭ dadatkovyja pryčyny, a dla aśviatleńnia hetaha kanfliktu patrabujucca charaktarystyki jinšych jaho ŭdzielnikaŭ.
Biskup Sipovič zastaŭsia biez svajho niefarmalnaha vikaryja, superyjora maryjanskaha domu. Paśla adjezdu a.Haroški hetuju pasadu zaniaŭ daŭno nie małady a.Jazep Hiermanovič. A novych śviatarskich i manaskich paklikańniaŭ nie było. Ščaślivym vyklučeńniem stałasia vyśviačeńnie a.Raberta Tamušanskaha (1966), jaki zamienić archimandryta Lava na Vatykanskim radyjo. Praź dziesiać hadoŭ paśla hetaha vyśviačeńnia pačniecca zaniapad i domu biełaruskich maryjanaŭ, i Biełaruskaje katalickaje misiji ŭ Londanie.
Mitrat Nadsan piša: «Na paklikańni siarod moładzi raźličvać nie davodziłasia». Na žal, jon nie tłumačyć hetaha tezisu. Na maju dumku, ci nie haloŭnaja pryčyna była ŭ niešmatlikaści biełaruskaje emihracyji naahul i ŭ małalikaści hreka-katalickaje hramady na Zachadzie ŭ pryvatnaści. Pa-druhoje, ludzi, jakija pieražyli niastačy i hoład, nie mahli nie paddacca čaram hramadztva spažyvańnia, nie addacca hiedanizmu, na jaki zachvareła Eŭropa. I tut, na Baćkauščynie, ja baču, jak adzin vypusknik katalickaha ŭniversytetu zamiž taho, kab vyśviačacca, idzie ŭ biznes, druhi źjaždžaje ŭ bahatuju Ameryku i robicca tam — dobra i heta — pravasłaunym śviatarom, a treci… Mitrat Nadsan piša ŭ svajoj knize pra internat dla chłopcaŭ imia śv.Kiryły Turaŭskaha, što mieŭsia pry Biełaruskaj katalickaj misiji. U internacie jich vychoŭvali biełaruskija śviatary. I nivodzin z tych vychavancaŭ nie apranuŭsia ŭ ryzu (kali b zdaryłasia, što niechta ź ich staŭ śviatarom, a.Alaksandar heta adznačyŭ by). Jašče ciažej z manaskimi paklikańniami. A manastva jość aporaj, staŭpom hreka-katalickaje carkvy. I manachaŭ najpierš vyśviačajuć u biskupy.
Z časoŭ śv. papy Kipryjana Kartahienskaha viadoma: chto nia ź biskupam, toj nie ŭ carkvie. Heta značyć i toje, što biaź biskupa carkvy ŭ ścisłym značeńni hetaha słova niama. Mienavita heta i mieŭ na ŭvazie ukrajinski archibiskup Ivan Bučko, kali paśla chiratoniji ŭładyki Česłava adznačyŭ, što katalickaja carkva ŭschodniaha abradu siarod bełarusaŭ adnaviłasia. I sam a.Alaksandar piša, što vyśviačeńnie pieršaha ad 1839 hodu biskupa davała nadzieju na lepšuju budučyniu Biełaruskaje hreka-katalickaje carkvy.
Ad biskupa zaležyć mnohaje, ale nia ŭsio. Atrymaŭšy 7 lipienia 1960 h. dobry šaniec, BHKC mieła jaho da śmierci 2 studzienia 1986 h. biskupa Ŭładzimiera Taraseviča, nastupnika uładyki Česłava, taksama, nota bene, manacha. Čamu jana straciła hety šaniec u zamiežžy, ja, zdajecca, častkova pakazaŭ. I kali pry aktyŭnym udziele aŭtara razhladanaje knihi pačałosia adradžeńnie Uniji na Baćkaŭščynie, carkva była ŭ stanie hierarchičnaha siroctva. U stanie paŭsiroctva jana znachodzicca i ciaper.
Kniha a.Alaksandra, pabudavanaja na asabistych uspaminach, zapisach Česłava Sipoviča dy jinšych krynicach, napisanaja dobraju movaju, stylova vytrymanaja, źjaŭlajecca pieršaju hruntoŭnajŭ pracaju z najnoŭšaje biełaruskaje carkoŭnaje historyji. Viadoma, na bazie novych krynic temu daśledavańnia buduć raspracoŭvać jinšyja aŭtary, ale pijanerskaja praca a.Alaksandra zaŭsiody budzie ŭ jich pad rukami.
❏
Аляксандар Надсан. Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус. — Менск: MГA «БелФранс», 2004.
