Яўген Казюля. Фота: Валерый Вядрэнка
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Лукашэнка захапіў уладу. На вуліцах Менска. Фота: Яўген Казюля
Лукашэнка захапіў уладу. На вуліцах Менска. Фота: Яўген Казюля
Лукашэнка захапіў уладу. На вуліцах Менска. Фота: Яўген Казюля
Лукашэнка захапіў уладу. На вуліцах Менска. Фота: Мікалай Амельчанка
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Фота: Яўген Казюля
Гісторыю беларускай фотажурналістыкі немагчыма ўявіць без творчасці Яўгена Карпавіча Казюлі. Але без яго імені немагчыма ўявіць і гісторыю народнага фотаклуба «Мiнск».
Творчыя калектывы поўныя амбіцый, і ім заўсёды не хапае прынцыповага і дысцыплінаванага лідэра, які не толькі бачыць мэту, але і ведае, як яе дасягнуць.
Клубу «Мiнск» пашанцавала з такім чалавекам. Канструктыўны прагматызм Яўгена Карпавіча дзіўна спалучаецца з душэўнай цеплынёй, прыстойнасцю і светлым стаўленнем да нялёгкага шляху, які прапанаваў яму лёс.
— Яўген Карпавіч, Вы робіце ўражанне чалавека грунтоўнага, нетаропкага, разважлівага і… не гарадскога. Я маю рацыю?
— Я ад пачатку гарадскі чалавек.
Па паходжанні.
А па сутнасці сваёй мне вельмі блізкія людзі зямлі.
Можа быць, таму я адносна лёгка знаходзіў і знаходжу кантакты з сельскімі жыхарамі.
Яны, у большасці сваёй, вельмі добразычлівыя і гасцінныя.
І калі ты да іх ставішся з павагай, то яны раскрываюцца вельмі лёгка.
— Раскажыце крыху пра сябе…
— Па дакументах я — мінчанін.
Вытворчасці — даваеннай, 1936 году.
Бацька быў высокакваліфікаваным
А я нарадзіўся ў Казані.
Напярэдадні вайны бацька працаваў пад Яраслаўлем.
Маці і мы, трое хлопчыкаў (я — сярэдні), прыехалі да бацькі пагасціць і там засталіся да 44 году.
А ў Мінску засталіся 2 бабулі, сястра бацькі з дачкой. Здарылася трагедыя — родныя загінулі.
У Лошыцы ёсць завулак Чыжэўскіх.
Гэта мае цётка і пляменніца.
Яны былі пакараныя ў Лошыцы за падрыхтоўку тэракту супраць высокапастаўленага сходу, якое праходзіла ў сядзібе.
А ў Лошыцы знаходзілася арганізацыя ТОТ, якая ўзводзіла ваенныя будынкі. Цётка і пляменніца працавалі ў гэтым штабе.
Да пляменніцы заляцаўся афіцэр СС.
Сваякі не ведалі ўсяго і казалі: «Як так можна!».
А ў іх было заданне. Яны падклалі ўзрыўчатку ў печку, а яе знайшла адна з рускіх, якая там жа працавала. Яна і выдала.
Гэты афіцэр сам прыехаў арыштоўваць пляменніцу.
Забралі ўсіх. Старых, праўда, праз 2 тыдні выпусцілі.
А абедзве Чыжэўскія прызналіся ва ўсім, каб выратаваць маіх бабуляў.
— Вельмі незвычайная гісторыя! Адрас Лошыцкай сядзібы — Чыжэўскіх, 8…
— Муж сястры, Чыжэўскі, быў ваенным інтэндантам.
Мама нам абяцала, што калі мы прыедзем у Мінск, бабуля будзе нам пячы пірагі. Пасля таго, які голад мы перажылі на Волзе, гэта было чымсьці фантастычным.
У нашым жыцці былі моманты, калі ў зімовы час мы харчаваліся толькі бульбянымі ачысткамі, якія маці выменьвала на апошнія рэчы.
На ўсё жыццё запомніўся гэты саладкаваты смак.
Адварвалі, прапускалі праз мясарубку.
Змазвалі салідолам бляху і рабілі, так бы мовіць, печыва.
Добра, што з ацяпленнем праблем не было. Нафтаперагонны завод працаваў.
У двор прывозілі машыну гудрона.
Гэты гудрон рэзалі рыдлёўкай на пласты і тапілі ім печку.
Куродым быў страшны! Але мы не мерзлі — гэта была адзіная радасць…
Я і да гэтага часу да хлеба стаўлюся амаль хваравіта.
Не магу выкінуць хлеб.
— Самае яркае ўражанне дзяцінства?
Я быў дзіцем крыўдлівым.
Мяне чымсьці зачапіла мама, і я падаўся ва ўцёкі.
Тады мне было 12.
Я вырашыў, што з’еду да цёткі ў Піцер. Прыйшоў на вакзал, у кішэні — 50 капеек,
некалькі кавалкаў хлеба і цукру.
Сеў у цягнік, які ідзе на Маскву.
Расчуліў сваім апавяданнем пра бесчалавечую маці вайскоўцаў, якія вярталіся з Германіі, і яны схавалі мяне ад кантралёраў.
Прыехаўшы ў Маскву, я зазнаў гора.
Начаваў у парку пад эстрадай разам з імі, яны мяне прынялі, кармілі.
І сказаць шчыра, ні ў што залучыць не паспелі.
— Дык Вы маглі стаць маскоўскім хуліганам?
— Наўрад ці… Мне было цікава, што такое Масква.
Я, вядома, знайшоў Красную плошчу, маўзалей.
Вельмі хацеў трапіць у метро, а грошай няма.
І мяне прыкмеціў міліцыянт.
Ён распытаў мяне, хто я і адкуль. А я, ужо пабываўшы
Мяне даставілі ў дзіцячы размеркавальнік, пастрыглі і адправілі ў лазню.
А ў лазні тут жа заводзяць дзяўчат, у тое ж аддзяленне.
І вось гэты стан, калі ты голы, а тут — дзяўчаты, якія пачынаюць жартаваць… Гэта быў стрэс, які запомніўся на ўсё жыццё.
Я з тых часоў запомніў дзве лічбы — 12 і 48.
Мне было 12 гадоў, і гэта ішоў 48 год.
Гэтыя лічбы ўсплываюць у самыя розныя моманты.
У размеркавальніку я пражыў тыдзень. Нас спрабавалі вучыць чытаць…
А мы пад сталом сядзелі і ў карты рэзаліся.
Праз нейкі час адвезлі ў Беларусь.
— Ваша першая сустрэча з фатаграфіяй… Не проста як з фактам, а калі вас гэта зацікавіла?
— Мой старэйшы брат, Юрый, займаўся фатаграфіяй.
Мяне гэта таксама зацікавіла.
І я, фактычна падглядаючы праз плячо, атрымаў першыя навыкі фатаграфавання. Мне было гадоў 14. Паціху пачаў ўцягвацца.
У мяне з’явіўся «Камсамолец».
Да таго доўгі час быў трафейны «Кодак» з бясшпулькавай касетай. Змяшчаў 20 кадраў.
«Камсамолец» — гэта подступ да «Любителя».
— А што Вы здымалі?
— Сямейныя святы…
Пакуль не стаў вучыцца ў тэхнікуме.
Вось там я знайшоў прымяненне сваёй фатаграфіі. Гэта былі выезды на практыку.
Потым — справаздачы па практыцы. І ўсе справаздачы я ілюстраваў фатаграфіяй.
Мае справаздачы заўсёды атрымлівалі самы высокі бал.
Свой першы здымак я апублікаваў таксама ў гэты перыяд. Дзесьці ў
Гэты здымак я зрабіў для «Знамени юности».
Я зняў «Камсамольскі пражэктар».
Гэта была цэнтральная сатырычная вітрына ў скверы Янкі Купалы.
У войску ўжо быў апарат, здаецца «Зоркий».
Я не надаваў сур’ёзнага значэння менавіта тэхніцы.
Што было — тым і здымаў. Служыў я ў Германіі.
І дамогся дазволу фатаграфаваць. Фатаграфаваў у асноўным таварышаў па службе, паездкі, Дрэздэн, Патсдам…
Калі калектыў невялікі — у ім прасцей.
Арганізоўвалі экскурсіі рэгулярна…
Таму трохі я Нямеччыну і паглядзеў, і паздымаў.
— Гэта ўжо, атрымліваецца,
А ў Вас была цікавасць да нямецкай мастацкай фатаграфіі?
— Не. Часопісы не глядзеў…
Адзінае, што добра памятаю, — гэта выдатныя нямецкія матэрыялы.
Калі я мог набыць нармальны праяўляльнік, плёнкі, фотапаперу.
Гэта была фантастыка!
Калі я з’язджаў, купіў вельмі шмат расходных матэрыялаў.
Грошай асабліва не было, але занятак фатаграфіяй прыносіў і нейкую капейку.
Тыя ж дэмбельскія альбомы…
Хтосьці купляў адзенне, а я закупіў фотаматэрыялаў і інструментаў,
бо люблю нешта рабіць сваімі рукамі.
У Нямеччыне я служыў проста за сценкай жаночага канцлагера Равенсбрук.
У той час там ужо часткова зрабілі музейную экспазіцыю, захаваўся крэматорый, службовыя памяшканні, казематы.
У гэтым канцлагеры ў свой час сядзела жонка Эрнста Тэльмана.
Яна таксама прыязджала сюды.
Я яе сфатаграфаваў і адправіў у «Знамя юности».
З тых часоў і з’явілася дакладнае разуменне — для чаго я раблю здымак і аб чым ён кажа.
— Вернемся да пачатку размовы. Вы сказалі, што хоць і гарадскі чалавек, у Вас ёсць цікавасць да карэнных сельскіх жыхароў. Як Вы гэта можаце самі сабе растлумачыць?
— У свой час я зрабіў выставу «Вытокi».
У анатацыі да выставы я напісаў сваё разуменне, адкуль у нас,
у тых жа гарадскіх жыхароў, раптам праяўляецца такая рыса.
Я гэта вызначыў так: у прынцыпе, усё роўна, у якім калене, але мы ўсе ад зямлі.
Хтосьці раней, хтосьці пазней. Гэта адклалася ў генах.
Вялікі кадр у гэтай выставе — здымак, зроблены на Свіцязі.
Дрэва, а ад яго — карані ў розныя бакі…
— А куды Вы выпраўляецца заўсёды з асаблівай радасцю?
— Былі часы, калі мяне вельмі цікавіла Ветка.
Там завязаліся вельмі добрыя кантакты з дырэктарам музея і супрацоўнікамі.
У Шклярова, першага дырэктара музея, быў старэнькі масквіч,
і мы ездзілі, спалучаючы іх інтарэсы і мае.
Яны ездзілі ў экспедыцыі, старадрукі шукалі…
Ездзілі ў Няглюбку да ткачых.
У той час у Няглюбцы да сярэдзіны ліпеня праехаць без трактара было немагчыма.
З Гомеля туды лётаў самалёт, кукурузнік…
Я яшчэ заспеў перыяд, калі многія жыхары ва ўзросце каля 50 гадоў
насілі вопратку, якая ўжо стала чымсьці экзатычным.
Андаракі, наміткі, на галаву накручаныя…
Гэта не фальклорныя здымкі, а жыццё.
Вось яны ідуць па вёсцы так апранутыя, спяваюць, а на здымку здаецца,
што яны сварацца.
Мясцовыя казалі — гэта свята.
Сярод гэтых усіх святаў у мяне ёсць здымак, дзе стаіць юродзівы. Ён хадзіў у лахманах, што былі як сукенка, да пят, басанож.
Асобна я яго не здымаў. Гэта псіхалагічны момант.
Я не магу ўрывацца ў чужыя асаблівасці з фотаапаратам…
На адкрыцці Хатыні Камінскі выступаў і заплакаў.
Кіношнікі здымаюць, а ў мяне ком стаіць.
Я разумею, што ў гэтым плане я дрэнны рэпарцёр.
Гэта часам мне перашкаджала зняць нешта такое, што выклікала б асаблівую ўвагу.
— Штосьці асаблівае Вам запомнілася ў паездках па глыбінцы таго часу?
— У Няглюбцы ў аэрапорце быў адзін работнік.
І ўся прыналежнасць да працы ў адзенні — форменная фуражка.
Ён і касір, і радыст, і той, хто суправаджае на поле.
Мяне пасялілі ў доме, у якім быў аэрапорт, кабінет дантыстаў,
і гэта ж была брыгадырская і гасцініца.
Свайго роду
У 5 раніцы спаць ужо было немагчыма.
Гэта 75–77 год. Пачатак маёй працы ў «Голасе Радзiмы».
Калі я ўжо ўсё зняў, як чалавек грунтоўны, я загадзя набыў білет.
Калі трэба было ляцець, самалёта не было.
Вяселля ў вёсцы няма, іншых падзей няма. Вось і самалёта няма.
І тут начальнік аэрапорта паказаў, што ён не апошні тут чалавек.
Сеў за рацыю і выклікаў самалёт. У Веткі былі пазыўныя
Я быў адзіным пасажырам.
Такое было адзін раз у жыцці — персанальны самалёт.
Лётчыкі паклікалі да сябе ў кабіну. Так і даляцеў…
Шмат падарожнічаў па Палессі.
Тое, што адбылося з Чарнобылем, шмат на чым паставіла крыж.
Потым былі паездкі і ў Зону.
— І Вашыя ўражанні?
— Бардак ў найвышэйшай ступені.
Выгляд ізаляцыі, але ізаляцыі для афіцыйнага наведвання Зоны.
Кантрольныя пункты, дрот…
А з гэтай Зоны ўсё расцягвалі і прадавалі на бок.
І ніхто сёння не ведае, колькі пабудавана розных дачаў і іншых збудаванняў, якія фаняць па поўнай праграме.
Асабліва гэта датычыць металаў.
Метал, пакуль не пройдзе перыяд паўраспаду, захавае і ў пераплаўленым стане ўсе назапашаныя рэчывы.
Таму тэхніку закопвалі.
Прыязджаем мы ў школу, заходзім у былую сталовую.
А там — на кухні мойкі, радыятары відавочна нядаўна адкручаныя.
— Ваша праца ў прэсе?
— Што датычыць прэсы, то тут хутчэй элемент выпадковасці.
Быў
што фатаграфіяй я стаў займацца больш, чым асноўнай працай.
А працаваў у праектным інстытуце на Берсана.
Быў начальнікам сектара нестандартнага абсталявання.
Меў вельмі прыстойную па тых часах зарплату. Каля 400 рублёў.
— Гэта вельмі добрыя грошы.
— Так. Але працай я стаў займацца ўсё менш.
І зразумеў, што мне трэба вызначацца.
Я не бачыў сябе ў бытавой фатаграфіі.
Але цягнула ў прэсу. І тут падвярнуўся момант.
Патрэбны быў карэспандэнт у «Голас Радзiмы».
Для мяне — абсалютна незнаёмая газета. Аказалася, што гэта выданне
для нашых суайчыннікаў за мяжой.
У той час курыравалася адпаведнымі органамі.
І ў 75 годзе я прыйшоў працаваць у гэтую газету на заробак 120 рублёў.
Трэба аддаць належнае маёй жонцы. Яна не ўспрыняла гэта як нешта трагічнае.
Але і я стараўся.
Ездзіў у камандзіроўкі, рабіў матэрыял для газеты.
І рабіў фатаграфічныя рэпартажы для тэлебачання.
— Вы кажаце, што да газеты быў прыстаўлены чалавек з органаў.
А быў
з ідэалагічных меркаванняў?
— Было, але ўжо пазней.
У БЕЛТА. Там была зусім іншая сітуацыя.
Цікавая яна была тым, што матэрыял апублікавалі,
а наступствы былі вельмі сур’ёзныя…
Хаця быў выпадак, калі і не апублікавалі.
Адзін з эпізодаў — гэта як раз перыяд на пераломе, калі Саюз яшчэ не бурыўся,
але ўжо руйнавалася кампартыя.
Я быў у камандзіроўцы ў Браславе і зрабіў матэрыял.
Размова ў тэксце ішла вось пра што: партыя старалася ўкласці свае грошы ў нерухомасць.
І тады па ўсіх раёнах пачалося масавае будаўніцтва новых будынкаў райкама. Раней яны сядзелі ў стандартных двухпавярховых будынках,
і ў райкаме тады было работнікаў 12 чалавек.
А на беразе пачалі будаваць новы будынак райкама.
У гэтым будынку я налічыў каля 50 з нечым памяшканняў.
І я зрабіў здымкі ў музычнай школе з пячным ацяпленнем
і жудаснымі ўмовамі, якая была размешчаная ў старой казарме польскага памежатраду.
Гэты артыкул я здаў, і яго апублікавалі.
Партыя яшчэ не была распушчаная, і гэта быццам выбухнула.
Некалькі газет апублікавалі… Як усіх выклікалі на дыван!
Але мяне не чапалі. Тады замацавалася меркаванне,
што са мной трэба быць асцярожным.
— А Вы не робіце ўражання канфліктнага чалавека…
— Пазней быў выпадак, калі матэрыял не апублікавалі.
Быў рэпартаж, з плошчы Леніна тады яшчэ.
У той перыяд дэпутаты наладзілі галадоўку ў Доме ўрада.
У абарону гэтых дэпутатаў выйшлі дэманстранты на плошчу.
Жанчыны ў асноўным. Каля будынка выканкама стаяў кардон АМАПу і гэтыя жанчыны. Вакол тэлебачанне, і я здымаю.
А як толькі
каб не была скіраваная камера, бралі загрудкі і адкідвалі ў бок.
Дзікунства!
Я напісаў дастаткова жорсткі матэрыял і прыклаў здымкі.
Рэдакцыя іх прыняла і з кур’ерам, як гэта звычайна і адбывалася,
адправіла па рэдакцыях газет.
Выходзіць «Савецкая Беларусь», якая публікуе адзін са здымкаў,
Без майго тэксту.
А далей ідзе тэкст Якубовіча, які грымнуў такім спічам — маўляў, у час, калі ў краіне такія складанасці, замест таго,
каб шукаць выхад… карэспандэнт такі й такі… займаецца незразумела чым…
Апублікаваць здымак і грымнуць такімі словамі!
І панеслася…
Мне аб’яўляюць вымову.
На вымову я адрэагаваў жорстка.
Я фотажурналіст і фатаграфую факты. Я не сказіў факты.
Гэта вам вырашаць, даваць гэты артыкул ці не. На якой падставе аб’яўляецца вымова? За што?
Далей — паляцелі галовы.
Намесніка галоўнага рэдактара фотахронікі з фармулёўкай
«службовая неадпаведнасць» здымаюць з працы.
Потым былі здымкі ў сітуацыях, калі разганялі дэманстрацыі.
У мяне ёсць падборка здымкаў, калі заціснулі апазіцыйную моладзь.
І чуў размовы паміж камандзірамі АМАПа і міліцыяй.
Калі міліцыя хацела дэманстрантаў з праспекта развярнуць на Леніна
і адвесці ад цэнтра на Першамайскую, начальнік АМАПу адказваў,
што гэта не іх справа.
Гэтую калону прапускаюць наперад, а ля ГУМа ўжо стаяць аўтобусы, і пачынаюць мясіць.
І я ў цэнтры ўсяго гэтага.
Больш за ўсё было шкада, калі паб’юць апаратуру.
У мяне серыя з 3 здымкаў…
На ганку Нацбанка стаяць жанчыны, убаку стаіць хлопец, дзяўчыну абняў…
Двое АМАПаўцаў цягнуць мужыка «ластаўкай».
Ёсць кадры, калі не я здымаў, а мяне здымалі каля Дома афіцэраў.
Зняў сын Мікалая Амельчанкі, карэспандэнта «Звязды».
На гэтых кадрах шманаюць ужо мяне.
— Яўген Карпавіч, усе падобныя непрыемныя сітуацыі,
як яны падзейнічалі на Вас як на фатографа?
— На той перыяд я не сумняваўся, што раблю правільна.
Проста лічыў, што раблю годную справу.
Іншае пытанне, што прайшоў час, і я цвяроза, як лічу, ацаніў,
што такое наша сучасная апазіцыя.
Склалася так, што я быў у партыі.
І ўступаў свядома.
Уступаў у войску, у Германіі.
У нашым аўтамабільным батальёне былі вельмі цесныя адносіны ў калектыве. Партыйная арганізацыя была такая, што на сходах
мы ўсе былі калегамі, незалежна ад званняў.
Пытанні ставіліся і вырашаліся годна.
Такога я больш нідзе не сустракаў потым.
Быў XXX з’езд кампартыі Беларусі ў Доме афіцэраў.
Асвятлялі я і Уладзімір Мяжэвіч. Мы знялі вельмі моцныя моманты.
І мы вырашаем — давай зробім выставу з таго, што мы знялі,
проста ў памяшканні БЕЛТА.
Увесь з’езд праходзіў у аблозе пратэстоўцаў.
Уздоўж агароджы сквера было шмат плакатаў, транспарантаў і гэтак далей.
Зрабілі экспазіцыю, ні з кім не ўзгаднілі, вывесілі.
І пачаліся праблемы.
Мы ж на з’ездзе чулі ўсю непрывабную балбатню,
капанне паміж сабой, грызню…
Гэта ж нідзе не публікуецца!
Карацей, я напісаў заяву аб выхадзе з партыі.
Гэта было як мінімум за паўгоду да распаду.
Эфект быў — самі разумееце які.
Карэспандэнт БЕЛТА і такую заяву…
Я ўжо быў гатовы да таго, што мяне звольняць.
І да гэтага часу здзіўляюся, чаму гэтага не адбылося.
— Вернемся ў сёння… Раскажыце, калі ласка, аб адносінах да Вашай творчай,
клубнай працы ў Вашай сям’і? У многіх фатографаў гэта выліваецца ў канфлікты.
У кагосьці, наадварот, гэта знаходзіць падтрымку.
— Усе мы жывыя людзі.
Вось цяпер я займаюся клубам.
Натуральна, я мог бы пайсці начным дырэктарам, дзяжурыць, атрымліваць капейку…
І калі бываюць бязвыхадныя сітуацыі з фінансамі, можа ўзнікнуць канфліктная сітуацыя.
Але ў агульным, як кажуць, дзякуй жонцы.
Вось мы рыхтавалі першую
Хто, акрамя такіх энтузіястаў як мы з жонкай,
мог прымеркаваць свой адпачынак для таго, каб паехаць не адпачываць, а ў Вільню, Талін, Рыгу, Ленінград, дзе мы сустракаліся з фатографамі, клубамі і агітавалі за ўдзел у выставе?
Мы аддалі не толькі час, але і ўклалі свае фінансы ў паездку.
— Яўген Карпавіч, у Вас ёсць кантрастны двайны партрэт — хлопчык і суровы мужчына. Што за гісторыя?
— А гэта ў рэчышчы эксперыментаў «Фатаграфікі».
Быў у цырку і зняў, здаецца,
з процілеглага боку амфітэатра. Партрэт — адна дзесятая ўсяго кадра.
Мне падалося, што гэтых хлопчыка і пажылога мужчыну нешта звязвае.
Хаця насамрэч — абсалютна чужыя адзін аднаму людзі.
— Так, драматычны эфект ёсць.
«Фатаграфіка» — гэта сімвал беларускай фатаграфіі
— Ёсць такі момант.
Настальгія па тым часе выльецца ў тое,
што мы зробім у гонар юбілею Клуба выставу «Фатаграфіка. 40 гадоў».
З тых выставаў, якія былі, адбярэм найлепшыя працы.
Сама ідэя «Фатаграфікі» нарадзілася ў
Таму 40 гадоў — гэта правамерна.
— Прыемна глядзець на вашае новае памяшканне. Але хочацца, каб Вы прыдумалі нейкую экспазіцыю, альбомы, відэаінсталяцыі — тое, што адлюстроўвае гэтыя 50 гадоў Клуба.
— Я вельмі рэальна ацэньваю арганізацыйны патэнцыял Клуба.
Ён вельмі слабы.
Я не хачу выстаўляць сябе як узор служэння гэтай справе.
Але тым не менш.
Я вельмі баюся, калі нешта распачаць, то гэтым будзе займацца 2–3 чалавекі.
Гэта вельмі цяжкая праца, якая звязаная
з арганізацыяй міжнароднага мерапрыемства.
Я проста баюся, заявіўшы, потым сарвацца.
Гэта вельмі наглядна паказаў і рамонт клуба…
Я ўвесь час агучваю ў Клубе — хлопцы, ну хоць
«Так, я гатовы займацца справамі Клуба».
Для мяне гэта нейкая раскоша? Дывідэнды?
Я гатовы аддаць стырно камусьці больш маладому.
Я вазьму за руку, павяду па ўсіх інстанцыях, пазнаёмлю з усімі.
І сам не сыду, буду побач.
Але ахвотных няма.
Настолькі прывыклі, што ўсё робіцца кімсьці іншым…
Ёсць добрыя людзі, безадмоўныя.
Але яны не гатовыя займацца руціннай працай.
За 3,5 месяцы летняга часу я не зняў ніводнага кадра,
займаючыся клубным справамі.
Хтосьці ездзіў на пленэры, але мне было не да гэтага.
Была задача — скончыць да верасня.
Цяпер мяне можна назваць прарабам Клуба.
Сагравае разуменне таго, што ўсё гэта не развалілася і жыве.
І што ты маеш да гэтага некаторае дачыненне.
— Ужо можна сказаць, што ў Вас ёсць творчы лёс. На Ваш погляд, ці склаўся ён?
— Падчас працы ў «Голасе Раздiмы» і БЕЛТА
я стварыў сабе пэўную тэматыку, якая мне цікавая ва ўсіх планах.
У мяне было знята больш за сто народных майстроў у розных сітуацыях.
Тады падумаў, чаму б не зрабіць такую выставу.
І зрабіў.
Назваў яе «Ад прадзедаў, спакон вякоў».
Паказаў у Мінску, Браславе і Гродне.
Я гэтую выставу падарыў музею гісторыі і культуры Беларусі.
«Вытокi» — таксама адлюстравалі пэўны перыяд.
Больш выразны вынік — выстава «Скрыжаваннi».
Гэта і сапраўды скрыжаванні, на якіх мы сустракаемся з людзьмі,
нашы дарогі, падарожжа.
— Калі я правільна зразумеў, у Вас было 3 персанальных выставы?
— Не, іх было больш.
Былі выставы такія, як «Хатынь».
Здымаць мы пачыналі з Юрыем Васільевым.
У мяне быў матаролер
Неяк прыехалі ўжо ў цемры, позняя восень была.
Літаральна навобмацак паставілі палатку, заначавалі.
Прачынаемся, а мы, аказваецца, на могілках…
За Хатынню ёсць вёска Мокраць, дзе я ўладкаваўся летам.
І 2 тыдні здымаў там.
У гэтай серыі ёсць кадр, дзе стэла на месцы пахавання,
Была гарачыня. А гэтая хмара на чыстым небе з’явілася незразумела адкуль.
Вось так набраў матэрыялу, і потым я стаў амаль што штатным фатографам па Хатыні. У мяне выдадзена 5 альбомаў па гэтай тэме.
У выніку склалася і выстава.
У Мінску, Гродне, Калінінградзе, яшчэ шмат дзе паказваў.
З «Хатынню» ездзіў і ў Херсон.
Я неяк сабраў спіс з выставаў сваіх. Атрымалася каля 120 выставаў. Персанальных і калектыўных.
— А што хацелася зрабіць, але не атрымалася?
— Я даўно хачу зрабіць выставу аб адной вёсцы.
Пажыць у ёй дзён 20–30. Зняць людзей, жанры, сітуацыі, архітэктуру.
У свой час на тэлебачанні прамільгнула вёска Парыж.
Там быў паказаны храм, які знаходзіцца за рэчкай, а па сутнасці — у іншым населеным пункце. Вось тады я і загарэўся… Паехаў…
Я не вельмі схільны да сатырычных сюжэтаў.
Але там можна было здымаць толькі з гэтага пункту гледжання.
Ёсць накіды, звязаныя з Палессем.
Я, праўда, баюся, — ці не прапусціў час.
Гэта звязана з тым, што сяло вельмі моцна змяніла сваё аблічча.
Вельмі моцна.
Таго даверу, якая была ў
А новыя…
У вёсках гэта часцей прыезджыя, сезонныя на лета.
Я шукаю такую глыбінку, у якой тая душэўная чысціня яшчэ захавалася.
Тая магчымасць зносінаў, што была раней.
Баюся, я гэта ўпусціў.
— Пытанне, якое я задаю ўсім.
Юрый Сяргеевіч Васільеў неяк сказаў, што фатаграфія павінна быць лёгкай…
— Я не ведаю, які сэнс ён ўкладаў — лёгкае ўспрыманне або стварэнне…
Але я б з такой трактоўкай не пагадзіўся.
Тым больш, што фатаграфія — розная.
Яе не падвядзеш пад адзінае разуменне і ўспрыманне.
Ёсць фатаграфія, якая насамрэч можа ствараць узвышаны,
лёгкі настрой.
А ёсць фатаграфіі, якія ўспрымаюцца нават з болем.
Калі глядзіш у таго ж Бальтэрманца…
Салдаты каля забітых жыхароў.
Гэта ж трагедыя!
Кожная фатаграфія павінна ўспрымацца так,
як яна была задуманая і для чаго прызначаная.
— А як Вы ставіцеся да эксперыментаў фатографаў вашага пакалення з лічбай? Узяць апошнюю выставу Дыхавічуса…
— Так!
Як я захапляўся яго
Гэта было для нас недасяжнай марай!
І раптам — бац!
І больш нічога.
Таму, я думаю, што гэта складаны момант для любога фатографа.
На пераломным этапе, калі з’яўляюцца новыя тэхналогіі і магчымасці — здолець пераключыцца годна.
Я вельмі самакрытычна стаўлюся да таго, што раблю сёння з лічбай.
Не валодаю фоташопам.
І ў мяне няма жадання яго спасцігнуць.
Так склалася, што год таму я страціў магчымасць працаваць у лабараторыі.
Каб не страціць адчуванне здымак, стаў займацца лічбай.
Але не страціў жадання займацца
І хоць сёння не магу аддаваць увагу здымкам,
я звярнуўся да сваіх архіваў.
Яны ў мяне
— Архівы ёсць. А як Вы збіраецеся імі распарадзіцца?
— Стаўленне да дзяржаўнага архіва асцярожнае.
Так не павінна быць, калі фатаграфія падаецца без аўтарства.
Гэтая тэндэнцыя пайшла, можа, не ад самога архіва,
а хутчэй ад фотахронікі БЕЛТА. Аўтар зрабіў фатаграфію, а яна выходзіць пад рубрыкай «Фота БЕЛТА».
І гэта перавандравала ў архівы.
Вельмі часта публікуецца фатаграфія, пад якой напісана:
«Архіў кінафотадакументаў».
Я разумею, што ў мяне ёсць сям’я, сын, які можа стаць пераемнікам
майго архіва. Але ў мяне няма ілюзіяў адносна таго,
наколькі гэта будзе сыну, унукам цікава ў далейшым.
На сённяшні дзень у мяне цёплае стаўленне да музея гісторыі і культуры Беларусі. Гэта, магчыма, таму, што там працуе Надзея Саўчанка,
якая сістэматызуе, захоўвае, беражліва ставіцца да фатаграфіі.
Ёсць думка перадаць свой архіў менавіта ў гэты музей.
Гэта яшчэ не канчатковае рашэнне.
Важна ўсё правільна аформіць.
Каб у выпадку неабходнасці мае спадчыннікі маглі карыстацца маім архівам.
— Колькі ў Вас захоўваецца негатываў?
— Калі па колькасці з дублямі, то больш за 10 тысяч.
У адрозненне ад калег, якія масава выкідалі негатывы,
я выкідаў толькі тэхнічны брак.
Я разважаў: сёння я на гэты кадр гляджу так, заўтра інакш.
Зменіцца светапогляд, разуменне таго, што рабіў.
І не толькі ў мяне.
Адным з фатографаў, які пацвердзіў такія ўстаноўкі, з’яўляецца Ян Булгак.
У яго шмат немудрагелістых здымкаў.
Але як цікава яны сёння выглядаюць!
Не параўноўваю сябе з Булгакам, але пройдзе час, і мае фотаздымкі,
якія я здымаў у вёсках, будуць з цікавасцю ўспрынятыя.
На жаль, чалавек часта не ставіць перад сабой нейкіх задачаў.
Не задумваецца, для чаго ён гэта зрабіў.
Паважаю захапленне канцэптуальнай фатаграфіяй.
Але калі я бачу фатаграфію, у якой аўтар, умоўна кажучы,
зняў свае ўласныя ногі, узнікае пытанне — навошта?
Я не баюся падацца камусьці несучасным.
У жыцці быў вельмі яркі прыклад. Мой добры знаёмы, мастак,
рабіў выставу ў суаўтарстве з Алесем Разановым.
Той пісаў канцэптуальныя вершы. А мастаку, відаць, не даваў спакою квадрат Малевіча. Ён зрабіў выставу «Яйкаквадраты».
Я да гэтай выставы паставіўся вельмі спакойна.
Хадзілі экзальтаваныя кабеткі: «Якая аўра». А мяне не праняло!
І я не баюся сказаць, што я гэтага не зразумеў!
— Вы — сфармаваны фатограф з прафесійнай біяграфіяй. Былі ў Вас асабістыя сімпатыі ў фатаграфіі?
— Думаю, адназначнага адказу тут быць не можа.
Быў у свой час цікавы Ромас Ракаўскас.
Мы з ім і сябравалі.
Было шмат фатографаў, якім я
Гэта і Леў Шарсценнікаў, які працаваў у часопісе «Огонёк».
Я разумеў, што ў яго іншыя магчымасці ў плане паездак і камандзіровак.
Але тое, што ён рабіў — мяне гэта кранала.
Мяне вельмі цікавілі фатографы старой школы — бытавікі.
Тое, у якіх умовах яны працавалі.
Як здымалі, без хітрыкаў.
Гэтыя прымітыўныя студыі, заднік, антураж.
Самае галоўнае — гэта тое, што яны пакінулі, якія вобразы стварылі на сваіх фотаздымках.
У Іванаўскім раёне быў фатограф, які здымаў сваіх вяскоўцаў.
Быў проста сельскім фатографам. Гэта
Ён пакінуў пасля сябе чамадан негатываў.
А я ў свой час задумаў выставу «Фота са старога альбома».
Яна прайшла незаўважанай, на тэрыторыі БЕЛТА, куды доступ быў абмежаваны.
І калі я рыхтаваў гэтую выставу,
я з’ездзіў у Мотальскі музей і ўзяў негатывы, якія мяне цікавілі.
Друкаваў ужо сам.
Хлопчыкі ў неадпаведных ботах і шапках…
Гэтыя людзі так і жылі! Гэты фатограф здымаў вяселлі, пахаванні, святы, застоллі.
— А можна іх паказаць зноў і больш шырока?
— Трэба ехаць туды, у вёску Моталь.
І размаўляць з супрацоўнікамі музея.
Такой магчымасці я не выключаю.
Нядаўна была перадача пра жанчыну з вёскі Чэмярын.
Сюжэт быў пабудаваны на тым, што гаварылі з людзьмі, у якіх захаваліся яе фатаграфіі.
— Вы не думалі зрабіць
Узяць дзіцячыя фотаздымкі тых людзей, якія жывыя, і зняць іх партрэты цяпер?
— Вядома!
Але, на жаль, мітусня штодзённая адсоўвае ўсё на другі план.
— Ці лічыце Вы беларускую фатаграфію паўнавартаснай?
А калі не — чаго ёй не хапае, каб стаць значнай з’явай для грамадства?
— Тут, напэўна, папросту можна трапіць у рэтраграды.
Думаю, што многія аўтары, якія сёння нешта актыўна здымаюць,
праз некалькі гадоў ад гэтага адыдуць, і ніхто пра іх і не ўспомніць!
Заўважаеш адну загану, гледзячы на выставы.
Павярхоўны погляд аўтараў на тое, што яны робяць.
Не прымаю той гламур, які з’яўляецца ўсё часцей.
Пры тым, што ён сустракаецца сёння ў аўтараў, якіх я раней ведаў як вельмі сур’ёзных.
З той жа Літвы.
Яны пераключыліся на лічбу і кампутар, атрымалі вельмі багаты інструмент.
Але страцілі пачуццё меры.
На жаль, такія ёсць і ў нас у клубе.
У Беларусі яшчэ не вельмі выказанае, але ёсць імкненне да захавання манахромнай фатаграфіі.
Мне здаецца, гэта вельмі важна.
Маё асабістае стаўленне да манахромнай фатаграфіі вельмі цёплае.
Лічу, што той, хто не прайшоў праз манахром, лепш бы не займаўся колерам.
Вельмі часта забываюць пра першаснае палажэнне аб фатаграфіі.
Гэта светлапіс!
Так, я разумею, што ў каляровай фатаграфіі ёсць свае законы.
Але першапачаткова мусіць прысутнічаць разуменне манахромнай фатаграфіі.
І вельмі шкада, што сёння ільвіная частка фатографаў
абмінула працэс лабараторнай апрацоўкі матэрыялу — праяўка плёнкі, друк і г.д.
Але мяне вельмі радуе, што ўжо ёсць маладыя людзі,
якія своечасова гэта зразумелі, і пайшоў адкат ад лічбы.
У кагосьці адбылося вяртанне, а ў кагосьці — адкрыццё
У каляровай фатаграфіі прыцягвае стрыманасць тонаў.
Кідкая фатаграфія не кранае.
— Дзякуй, Яўген Карпавіч, здароўя Вам і творчага энтузіязму.
Вы нам патрэбныя!
Гутарыў: Валерый Вядрэнка
Фота: Яўген Казюля, Валерый Вядрэнка, Мікалай Амельчанка
