Наам Хомскі: Мусаліні, Сталін, Буш
Кажуць, што тэрарызм – зброя слабых, аднак гэта хлусьня. Гэта перадусім зброя моцных. Свой уласны тэрарызм Амэрыка называе барацьбой з тэрарызмам, – кажа амэрыканскі дысыдэнт нумар 1.
-- Вы лічыце Злучаныя Штаты «галоўнай тэрарыстычнай дзяржавай». Гэта гучыць досыць недарэчна. Ці не маглі б Вы нейкім чынам абгрунтаваць Вашую думку?
Наам Хомскі: Злучаныя Штаты – адзіная краіна, што адхіляе пастановы Міжнароднага Суду ААН. Некалі яны рабілі гэта разам з Энвэрам Ходжам i Муамарам Кадафі, аднак цяпер Альбанія і Лібія ўжо прызнаюць пастановы Суду, а ЗША па-ранейшаму знаходзяцца ў вялікадзяржаўнай ізаляцыі.
ЗША ў 80-х вялі тэрарыстычную вайну супраць Нікарагуа, якую Суд асудзіў. Суд абвінаваціў тады ЗША ў «незаконным ужываньні сілы» – ці акурат у міжнародным тэрарызьме – і запатрабаваў ад ЗША ўстрымацца ад злачынстваў і заплаціць вялізарныя рэпарацыі. Рашэньне было падмацаванае дзьвюма рэзалюцыямі Рады Бясьпекі ААН – ЗША на абедзьве наклалі вэта. І пасьля адбылася эскаляцыя вайны і тэрору, г.зн. атакі на цывільныя аб’екты: сельскагаспадарчыя каапэратывы, паліклінікі. Гэтая крайняя праява міжнароднага тэрарызму была падтрыманая і рэспубліканцамі, і дэмакратамі.
Возьмем найбольш крайні прыклад: тэрарыстычная вайна ЗША супраць Кубы. Яна пачалася неўзабаве пасьля таго, як да ўлады прыйшоў Кастра, у часы кіраваньня прэзыдэнта Эйзэнгаўэра, а падчас прэзыдэнцтва Кэнэдзі вялася зь яшчэ большай інтэнсіўнасьцю. Кэнэдзі арганізаваў апэрацыю «Мангуста», адназначна тэрарыстычную. Кіраваў гэтай апэрацыяй брат прэзыдэнта Робэрт, генэральны пракурор ЗША. У рамках «Мангусты» агенты ЦРУ ўзрывалі нафтахімічныя прадпрыемствы, патаплялі рыбацкія судны, падкладалі бомбы ў гатэлі – падчас замахаў загінулі сотні людзей. Як сьцьвярджае Артур Шлезінгер – гісторык, дарадца прэзыдэнта Кэнэдзі і біёграф ягонага брата Робэрта, – адным з асноўных прыярытэтаў было зрабіць так, каб на Кубу абрынуліся «ўсе жахі сьвету».
Гэтая вайна суправаджалася таксама і эканамічнай атакай, сплянаванай такім чынам, каб закраналася насельніцтва, бо гэта ж кубінцы несьлі адказнасьць за тое, што мелі такі, а ня іншы ўрад. Гэта таксама тэрарызм. Гэтая эканамічная вайна доўжыцца да сёньня.
Дарэчы, ЗША, калі карыстацца выразам зь лексыкону Буша, «даюць прытулак» тэрарыстам. Нагадаю, што, паводле гэтай дактрыны, дзяржавы, што даюць прытулак тэрарыстам, самі тэрарыстычныя.
-- Якім жа тэрарыстам ЗША даюць прытулак?
НХ: Людзям, якіх ФБР i Дэпартамэнт юстыцыі прызналі «буйнымі міжнароднымі тэрарыстамі». Адзін зь іх гэта Арлянда Бош, якога ФБР абвінавачвала ў трыццаці тэрарыстычных замахах – таксама і на тэрыторыі ЗША, а Дэпартамэнт юстыцыі назваў яго чалавекам, які пагражае бясьпецы ЗША, і патрабаваў яго дэпартацыі. [Бош, між іншым, ажыцьцявіў замах на пасажырскі самалёт кубінскіх авіялініяў у 1976 г., падчас якога загінулі 73 чалавекі.] Прэзыдэнт Буш-старэйшы дараваў яму, і Бош цяпер шчасьліва жыве ў Флорыдзе, супрацоўнічаючы з тэрарыстычнымі ячэйкамі, якія атакуюць Кубу з тэрыторыі ЗША.
Іншы тэрарыст, якога ахоўваюць ЗША, – гэта Люіс Пасада Карылес, кампаньён Боша ў замаху на пасажырскі самалёт. Ён адбываў прысуд у Вэнэсуэле – гэта над ейнай тэрыторыяй узарвалі кубінскі самалёт – аднак дзівосным чынам зьбег з турмы. Знайшоў прытулак у Сальвадоры на вайсковай базе, адкуль разам з палкоўнікам Олівэрам Нортам [постаць нумар 1 у скандале «Іран-Контрас» у 80-я] пастаўляў зброю для тэрарыстычных апэрацыяў «контрас» у Нікарагуа. Нагадаю, што за ўдзел у гэтай апэрацыі ЗША былі асуджаныя Міжнародным трыбуналам і сябрамі Рады Бясьпекі. Пасьля Пасада Карылес удзельнічаў у іншых тэрарыстычных акцыях і, урэшце, прыехаў у ЗША. Вэнэсуэла патрабуе ягонай экстрадыцыі – ЗША маюць з гэтай краінай дамову пра экстрадыцыю – аднак да гэтага часу безвынікова. Справа прыпыненая, і я не зьдзіўлюся, калі Пасада Карылес апынецца, як і ягоны паплечнік Бош, у Флорыдзе.
Возьмем яшчэ адзін выпадак: Гаіці, дзе на пачатку 90-х шалеў тэрор. Галоўным ягоным сейбітам быў Эманюэль Канстан, правадыр ваенізаваных груп, што супрацоўнічалі з ЦРУ, адказных за забойства каля чатырох тысячаў чалавек. Калі да ўлады зноў вярнуўся Жан-Бэртран Арыстыд [скінуты раней падчас дзяржаўнага перавароту], Канстан зьбег у ЗША і спакойна жыве ў Кўінз, у Нью-Ёрку. Гаіці неаднаразова прасілі ягонай экстрадыцыі, аднак ЗША проста ігнаравалі ўсялякія просьбы.
Паводле дактрыны Буша, за прытулак тэрарыстам ЗША мусяць быць закіданыя бомбамі і на іх мусіць быць учынены напад.
-- Але на Кубе і ў Нікарагуа панаваў камуністычны рэжым. Шмат хто з тых, хто мае досьвед камунізму, палічыў бы гэта за неабходны мэтад барацьбы зь ім.
НХ: Але ж ЗША не пачалі барацьбы з Кубай таму, што там была дыктатура! Сёньня нам ужо знаёмыя дакумэнты тых часоў, і мы ведаем, што ЗША пачалі барацьбу з прычыны – як гэта акрэсьлілі адміністрацыі Кенэдзі і Джонсана – «пасьпяховага непадпарадкаваньня» Кастра палітыцы, што ЗША праводзілі ў рэгіёне 150 год, г.зн. з часоў дактрыны Манро [на падставе якой ЗША прызналі за сабой права ўзброеных інтэрвэнцыяў у рэгіёне]. Асьцерагаліся – гэта чорным па белым напісана ў дакумэнтах, – што пасьпяховае разьвіцьцё Кубы магло б мець уплыў на ўвесь рэгіён. Для амэрыканскіх палітыкаў праблемай была Кастрава думка пра тое, што грамадзтва, якое церпіць рэпрэсіі з боку зьверскіх рэжымаў, мусіць браць справу ва ўласныя рукі. На гэта не было згоды Амэрыкі, таму кубінцы мусілі панесьці страты.
У Нікарагуа не было камунізму, а найбольш важным аб’ектам атакі ЗША і там, і па ўсёй Цэнтральнай Амэрыцы быў Каталіцкі Касьцёл. Справа дайшла да масавых забойстваў, швадроны сьмерці, што карысталіся падтрымкай ЗША, застрэлілі, напрыклад, архібіскупа Сан-Сальвадора Оскара Рамэра. У Польшчы ў постсталінскі пэрыяд адбываліся жахлівыя рэчы, але гэта нельга параўнаць з тым, што адбывалася ў Цэнтральнай Амэрыцы ў 80-х.
-- У Польшчы таксама забілі вядомага ксяндза, які выступаў супраць улады...
НХ: I ягоных забойцаў тут жа схапілі і пакаралі. У Сальвадоры, дзе архібіскупа забілі сілы, зьвязаныя з ЗША, не вялося нават сьледзтва! Такое рабілася цэлае дзесяцігодзьдзе 80-х, што скончылася забойствам шасьці сальвадорскіх езуітаў, якое ўчыніў элітарны батальён, абвучаны і ўзброены амэрыканцамі. Той батальён раней забіў дзясяткі тысячаў людзей. Ці нешта падобнае было ў Польшчы?
-- Да 1956 г. зьдзяйсьняліся падобныя злачынствы.
НХ: Безумоўна, часы Сталіна былі жахам, аднак давайце параўнаем Усходнюю Эўропу ў пэрыяд пасьля Сталіна і краіны Лацінскай Амэрыкі, што ў той самы час знаходзіліся ў сфэры ўплыву ЗША. Жахі, якія адбываліся ў Лацінскай Амэрыцы, нельга параўнаць з тым, што перажыла Польшча.
Калі хтосьці пагаджаецца з усеагульнай ідэяй пра правы чалавека, то ўсё, што было зроблена людзям і грамадзтвам Лацінскай Амэрыкі, мае прынцыповае значэньне для ацэнкі палітыкі ЗША і ўвогуле для этычных стандартаў, якімі мы карыстаемся ў палітыцы. Расейцы таксама мелі свае адгаворкі, казалі, што абараняюцца ад амэрыканцаў. Таму калі нейкія палякі апраўдваюць злачынствы ЗША тым, што амэрыканцы абараняліся ад расейцаў, дык як бы тым самым кажуць: «Правы чалавека ня маюць для нас ніякага значэньня».
-- Вашае азначэньне тэрарызму даволі шырокае.
НХ: У мяне няма ўласнага азначэньня тэрарызму, я карыстаюся азначэньнем, што афіцыйна прызнаецца ўрадамі ЗША і Вялікай Брытаніі. Згодна з гэтым азначэньнем, тэрарызм – гэта «наўмыснае ўжываньне сілы альбо пагрозы ўжываньня сілы з мэтай дасягненьня палітычных, рэлігійных ці ідэалягічных мэтаў шляхам запалохваньня альбо ўціску». У сваю чаргу брытанскі ўрад называе тэрарызмам «дзеяньне ці пагрозу дзеяньня, агрэсіўнага і шкоднага, якое мае на мэце аказаньне ўплыву на ўрад, запалохваньне грамадзтва, а таксама падтрымку якога-небудзь палітычнага, рэлігійнага ці ідэалягічнага праекту». Таму Злучаныя Штаты і Вялікая Брытанія – галоўныя тэрарыстычныя дзяржавы ў сьвятле тых вызначэньняў, што прызнаюцца ўладамі абедзьвюх краін. Дактрына Буша, дзе ідзе гаворка пра дзяржавы, што даюць прытулак тэрарыстам, робіць гэтае вызначэньне яшчэ больш шырокім.
Кажуць, што тэрарызм – зброя слабых, аднак гэта ідэалягічная хлусьня. Гэта перадусім зброя моцных. А свой уласны тэрарызм ЗША называюць барацьбой з тэрарызмам.
-- Вы называеце тэрарызмам таксама і такія дзеяньні, як спыненьне харчовай дапамогі Пакістану для Афганістану, што было зроблена на просьбу ЗША пасьля замахаў 11 верасьня. Вынікам гэтага быў голад і сьмерць вялікай колькасьці людзей. Ці Вы лічыце, што эканамічныя санкцыі ніколі не бываюць правамоцныя? Калі ў 80-я гады Роналд Рэйган абвесьціў санкцыі супраць камуністычнага ўраду ў Польшчы, дык шмат хто з палякаў падтрымліваў іх, бо спадзяваўся, што гэта паскорыць заняпад камунізму. Хаця тут відавочная розьніца – палякі не цярпелі голаду.
НХ: Часам санкцыі могуць адпавядаць крытэрам тэрарыстычнага дзеяньня. Адным з галоўных крытэраў ёсьць тое, ці насельніцтва краіны, супраць якой абвяшчаюцца санкцыі, пагаджаецца зь імі; калі так – ведаем, што часам насельніцтва адкрыта пра іх просіць – санкцыі яшчэ як правамоцныя. Добрым прыкладам тут будзе ПАР у часы апартэіду. Цёмнаскуры люд – каля 80 адсоткаў усяго насельніцтва – цярпеў ад санкцыяў, але пра іх прасіў.
Кангрэс ЗША заклікаў адміністрацыю Рэйгана ў той час да выкананьня санкцыяў супраць ураду ПАР, але Рэйган не падпарадкаваўся заклікам. У 80-я гады гандлёвы абмен паміж ЗША і ПАР павялічыўся, што было парушэньнем санкцыяў, накладзеных на ПАР Кангрэсам. Яшчэ ў 1988 годзе – за колькі год да падзеньня апартэіду – Пэнтагон з Колінам Паўэлам у якасьці кіраўніка злучаных штабаў асудзіў Афрыканскі Нацыянальны Кангрэс Нэльсана Мандэлы як тэрарыстычную арганізацыю. ЗША падтрымлівалі таксама ўрад ПАР, калі ён зьдзяйсьняў масавыя злачынствы ў суседніх краінах – згодна з ацэнкамі, у Анголе і Мазамбіку загінула каля 1,5 млн людзей.
-- Чаму Вы крытыкавалі санкцыі супраць Іраку ў 90-я гады?
НХ: Бо гэта было злачынствам. Гэта называюць санкцыямі ААН, аднак гэта хлусьня: гэта былі амэрыканска-брытанскія санкцыі пад выглядам ААН, накіраваныя супраць насельніцтва Іраку. Санкцыі зьнішчылі сотні тысячаў людзей і, на мой погляд, зрабілі немагчымым скіданьне Садама. Іракцы б яго выгналі дакладна гэтак жа, як былі выгнаныя Сухарта ў Інданэзіі, Маркас на Філіпінах і іншыя, параўнальныя зь ім, якіх ЗША падтрымлівалі да канца.
Паўтараю: існуюць правамоцныя і неправамоцныя санкцыі. Найбольш доўга цягнуцца санкцыі супраць Кубы – насуперак волі кубінцаў, не зважаючы на пратэсты міжнародных арганізацыяў. Галасаваньні ў ААН паказваюць, што пераважная большасьць ня згодная з гэтымі санкцыямі. Вынік апошняга галасаваньня колькі месяцаў таму: 178 галасоў супраць, 4 за. Акрамя ЗША, іх падтрымаў Ізраіль, галасаваньне якога ў ААН сьведчаць пра каляніяльны характар гэтай дзяржавы, а таксама Гаіці і Палаў.
-- Ці сытуацыя з правам на гуманітарную ўзброеную інтэрвэнцыю падобная да сытуацыі з эканамічнымі санкцыямі?
НХ: Ёсьць такое вядомае выказваньне, якое прыпісваецца Гандзі – калі яго спыталі, што ён думае пра заходнюю цывілізацыю, ён адказаў: «Гэта была цудоўная ідэя». Я адкажу гэтак жа: гуманітарная інтэрвэнцыя была б цудоўнай ідэяй. Зірнем на гісторыю ХХ ст. Да другой сусьветнай вайны былі тры выпадкі «гуманітарнай інтэрвэнцыі»: уварваньне Мусаліні ў Эфіопію, перахоп Судэтаў Гітлерам, а таксама напад Японіі на Маньчжурыю. Я іранізую – гэта, вядома, не былі гуманітарныя інтэрвэнцыі, хаця іх падавалі гэтак. Гітлер абяцаў, што скончыць этнічны канфлікт у Чэхаславакіі, а нябогам-чэхаславакам гарантуе доступ да нямецкіх здабыткаў цывілізацыі. Кожная ваенная інтэрвэнцыя падаецца яе аўтарамі як гуманітарная, нават тыя, што зьдзяйсьняюцца найгоршымі монстрамі. Няйнакш было і са злачыннай інтэрвэнцыяй СССР у Вугоршчыне ў 1956 г., якую савецкія юрысты апраўдвалі просьбай вугорскага ўраду і абаронай ад «узброеных бандаў», што жадалі скінуць «дэмакратычна абраны ўрад». Гэтак сама было з амэрыканскай інтэрвэнцыяй у Віетнаме, якая апраўдвалася «калектыўнай самаабаронай» і «ўнутранай агрэсіяй».
-- Хіба ніколі не было інтэрвэнцыяў, якія б ратавалі жыцьцё вялікай колькасьці людзей?
НХ: Пасьля другой сусьветнай вайны мне вядомыя толькі два выпадкі такіх інтэрвэнцыяў. Першы – гэта напад Індыі на Ўсходні Пакістан у 1971 г. Падобна на тое, што ён ўратаваў мільёны жыцьцяў. Другім была інтэрвэнцыя Віетнаму ў Камбоджу ў 1978 г., якая паклала канец палпотаўскім забойствам. Гэтыя выпадкі, аднак, не сустракаюцца ў дыскусіях пра гуманітарную інтэрвэнцыю.
-- Чаму?
НХ: Бо іх зьдзейсьнілі «ня тыя» людзі, і ЗША заўзята выступілі супраць абедзьвюх інтэрвэнцыяў.
У 1971 г. Пакістан, які вынішчаў бунтоўнае насельніцтва [сёньняшняя тэрыторыя Банглядэш], быў хаўрусьнікам ЗША, і Вашынгтон прыгразіў Індыі вайной. Інтэрвэнцыя Індыі псавала таксама палітыку Генры Кісінджэра [тагачаснага дарадцы ў справах нацыянальнай бясьпекі ЗША] збліжэньня з Кітаем. [Пакістан быў у той час рэгіянальным хаўрусьнікам Кітаю].
У выпадку інтэрвэнцыі ў Камбоджы ЗША і Вялікая Брытанія тут жа пасьпяшаліся з падтрымкай Пол Пота, у ААН настойвалі, каб скінутыя ў выніку віетнамскай інтэрвэнцыі Чырвоныя кхмеры захавалі сваё прадстаўніцтва ў арганізацыі [бо былі антысавецкія]. ЗША падтрымалі напад Кітаю на Віетнам, супраць Віетнаму былі абвешчаныя яшчэ больш суворыя санкцыі...
-- Ці адпавядала крытэрам гуманітарнай інтэрвэнцыі апэрацыя ў Косаве?
НХ: Да найбольшых злачынстваў у Косаве дайшло ў выніку бамбёжак NATO! I больш за тое – камандаваньне Альянсу і адміністрацыя Клінтана прадбачылі іх: дастаткова зазірнуць у дакумэнтацыю Дзярждэпартамэнту. Зьвярніце ўвагу, калі ласка, на тое, што закіды супраць Мілошавіча спачатку абмяжоўваліся злачынствамі ў Косаве, якія адбыліся пасьля інтэрвэнцыі NATO. Аднак яны глядзеліся двухсэнсоўнымі, і да іх дадалі злачынства ў Срэбраніцы. І гэта называецца гуманітарнай інтэрвэнцыяй? Калі давяраць ацэнкам брытанскага парлямэнту, найболей злачынстваў у той час зьдзейсьніла партызанская Армія Вызваленьня Косава, што атакавала Сэрбію з тэрыторыі Альбаніі, што ў сваю чаргу выклікала жорсткую рэакцыю Сэрбіі; а ў выніку – інтэрвэнцыю NATO, а ў яшчэ наступнай дзеі – помсту сэрбаў і злачынствы супраць жыхароў Косава.
Калі ёсьць жаданьне зразумець, што думала адміністрацыя Клінтана адносна Косава, варта зазірнуць у кніжку Джона Норыса з прадмовай Строўба Тэлбата, галоўнага дарадцы прэзыдэнта ў балканскіх справах. Дык вось, Норыс піша, што падчас прыняцьця рашэньня пра бамбардаваньні Сэрбіі ў 1999 г. гуманітарны бок ня меў ніякага значэньня. Тэлбат напісаў пра гэта адкрыта – гаворка ішла пра тое, што Сэрбія не праводзіць належных сацыяльных і палітычных рэформаў. У сваю чаргу заявы Клінтана і Блэра недвухсэнсоўна сьведчылі, што стаўка ў гульні рабілася на магчымасьць прымяненьня сілаў NATO. Што ж гэта азначала? «Магчымасьць» у міжнародных адносінах азначае дакладна тое ж, што і ў мафіёзных адносінах. Хтосьці, хто дапускае «пасьпяховае непадпарадкаваньне», мусіць быць пакараны. Абарона жыхароў Косава была надуманай прычынай. Так, як і прадбачылі, справа скончылася страшэннымі злачынствамі, за якія Мілошавіча пасьля паставілі перад судом. Аднак, паколькі разумелі, што пасьля інтэрвэнцыі справа дойдзе да злачынства, няхай ніхто не расказвае казак пра гуманітарную інтэрвэнцыю. Гэта цынізм.
-- Таму Вы лічыце, што амэрыканскія правадыры, якія спасылаюцца на гуманітарную інтэрвэнцыю, гэта проста цынікі і крывадушнікі, а ідэалістычная рыторыка, «місіянэрства» Амэрыкі – маскіроўка для эканамічных інтарэсаў? Можа, аднак, некаторымі кіруе ідэалізм, сапраўдная вера ў распаўсюд дэмакратыі?
НХ: Калі мы хочам паводзіць сябе як свабодныя людзі, дык да заяваў правадыроў трэба ставіцца крытычна.
Усе вялікія правадыры ў гісторыі абвяшчалі місіянэрскія мэты. Мусаліні казаў, што ён мае за мэту далучэньне барбарскіх этыёпаў да цывілізацыі; ён жадаў далучыць іх да заходняй цывілізацыі. Дзяржаўны дэпартамэнт ЗША яго тады добра-ткі падтрымаў. Прамовы японцаў, што ўчынілі напад на Маньчжурыю, былі поўныя высакароднай рыторыкі. Сталін таксама казаў, што абараняе нацыянальныя меншасьці і змагаецца з фашызмам. У французаў была «цывілізацыйная місія» ў Альжыры...
У Амэрыцы ўсё тое самае, забудзьцеся на амэрыканскую выключнасьць. Кожная моцная дзяржава заўжды была «выключнай» адным і тым жа чынам. Ніводзін чалавек, калі ён пры сваім розуме, не ўспрымае сур’ёзна заяваў палітычных кіраўнікоў. Можа быць, Гітлер верыў, што нясе Чэхаславаччыне мір. Але якое значэньне мае тое, у што ён верыў?
-- Вы параўноўваеце Буша з Гітлерам і Сталіным?
НХ: Не, я толькі сьвядома называю іх прозьвішчы, бо гэта найвялікшыя пачвары ў гісторыі, і я хачу паказаць, што абвяшчэньні намераў гэтак жа ня маюць значэньня ў выпадку Гітлера, Сталіна, як і ў выпадку кожнага кіраўніка дзяржавы. Трэба ўбачыць, што ідзе за заявамі. Ці Вам вядомыя нейкія доказы таго, што Амэрыка жадае распаўсюджваць дэмакратыю на Блізкім Усходзе?
-- A Вам?
НХ: Нядаўна выйшла кніжка Томаса Карозэрса, гісторыка, які ў часы кіраваньня Рэйгана працаваў у Дзяржаўным дэпартамэнце, а цяпер займаецца тэматыкай судзейнічаньня дэмакратыі ў Фундацыі Карнэгі дзеля міру ва ўсім сьвеце [Carnegie Endowment for International Peace – уплывовы дасьледніцкі цэнтар у Вашынгтоне]. Карозэрс піша пра шчырую адданасьць Амэрыкі справе распаўсюджваньня дэмакратыі і г.д. і разам з тым зьвяртае ўвагу на тое, што кожны ўрад ЗША знаходзіцца ў шызафрэнічнай сытуацыі: Амэрыка падтрымлівае дэмакратыю тады і толькі тады, калі гэта спрыяе яе стратэгічным і эканамічным інтарэсам.
Такім чынам, чаму так шмат інтэлектуалаў, чаму амаль 100 адсоткаў амэрыканскіх журналістаў вераць у заявы Нашага Найдаражэйшага Правадыра? Чаму яны паводзяць сябе як паўночныя карэйцы? Карэйцаў з Поўначы можна апраўдаць, бо яны жывуць пры дыктатуры. Аднак калі заходнія інтэлектуалы паводзяць сябе як паўночныя карэйцы – апраўданьняў няма. Гэта добраахвотнае падпарадкаваньне ўладзе.
-- Шмат хто з былых усходнеэўрапейскіх палітвязьняў, падтрымліваючы ірацкую вайну, казалі: мы глядзім на сьвет з пэрспэктывы вязьняў сумленьня – вайна, якая скіне Садама, справядлівая, бо вызваліць па-зьверску катаваных палітычных вязьняў.
НХ: A хто падтрымліваў Садама Хусэйна, калі гэтых вязьняў катавалі? ЗША і Вялікая Брытанія, Францыя, Расея, Нямеччына і іншыя таксама.
-- Можа, гэтыя краіны хацелі выправіць сваю памылку?
НХ: Няўжо ж? Паглядзіце: Садама судзяць за злачынствы, зьдзейсьненыя, між іншым, у 1982 г., дакладна тады, калі Роналд Рэйган давёў да таго, што Ірак быў выкрэсьлены зь сьпісу краінаў, што падтрымліваюць тэрарызм. Дзякуючы таму ЗША маглі дасылаць Садаму вялізарную дапамогу, у тым ліку і сродкі, што рабілі магчымым распрацоўку зброі масавага зьнішчэньня. У Багдад адправілі Доналда Рамсфэлда, каб дамагчыся палітычнай выгады. Гэта быў час, калі Садам чыніў злачынствы і дзікасьці, труціў курдаў газам, а ягоная палітыка не зьмянілася і пасьля заканчэньня вайны з Іранам... Гэткі стан стасункаў Амэрыкі з Іракам цягнуўся да нападу на Кувэйт. Дайшло да інтэрвэнцыі, ЗША становяцца гаспадарамі сытуацыі. У 1991 г. успыхнула паўстаньне шыітаў у паўднёвым Іраку, якое, падобна на тое, скінула б Садама. ЗША дапамагаюць тырану ў задушэньні паўстаньня; загінулі дзясяткі тысячаў паўстанцаў. І Вашынгтон акуратна тлумачыць, чаму падтрымаў тырана, – давайце ня будзем удаваць, што гэта ня ведама, мы не ў Паўночнай Карэі.
-- Бо баяўся палітычнага шыіцкага руху?
НХ: Дастаткова ўзяць New York Times, карэспандэнт якога пісаў: рэжым Садама ўратаваны, бо быў дасягнуты кансэнсус паміж ЗША і саюзьнікамі – Вялікай Брытаніяй і Саўдаўскай Арабіяй. Палічылі, што Садам дае большыя спадзяваньні на стабілізацыю ў рэгіёне, чым людзі, якія спрабавалі яго скінуць. Томас Фрыдман, тагачасны дыпляматычны карэспандэнт – на маю думку, голас Дзяржаўнага дэпартамэнту ў New York Times – пісаў, што найлепшым выйсьцем быў бы жалезны рэжым каго-небудзь такога, як Садам, хоць і не яго, бо ён стварае Амэрыцы праблемы. Але паколькі нікога іншага не было, кіраваць далей мусіў ён. Пасьля былі эканамічныя санкцыі, якія спустошылі ірацкае грамадзтва, забілі сотні тысячаў людзей і ўмацавалі Садама.
Калі нехта кажа, што хоча бараніць і ратаваць перасьледаваных палітычных дзеячаў, няма нічога прасьцейшага, як паехаць у краіны-пратэжэ Амэрыкі: Калюмбію, Сальвадор, Гватэмалу. У Калюмбіі забіваюць больш прафсаюзных дзеячоў, чым ва ўсіх іншых краінах сьвету, разам узятых, і гэтая краіна сёньня – асноўны адрасат ваеннай дапамогі ЗША. Возьмем Турэччыну, дзе ў 90-я гады падчас этнічных чыстак сотні тысячаў людзей выгналі з дамоў, зьнішчылі тысячы вёсак, забілі тысячы людзей. Хто гэта падтрымліваў? Клінтан пастаўляў у Турэччыну зброю, што складала каля 80 адсоткаў узбраеньня гэтай краіны. Турэччына была на той час – разам з Ізраілем і Эгіптам – галоўным адрасатам амэрыканскай ваеннай дапамогі. Ці каго-небудзь гэта хвалюе? Ці палітвязьняў там не катуюць? Безумоўна, катуюць.
Я быў у Турэччыне ў якасьці дапаможнага абаронцы ў працэсе выдаўца, якому пагражаў астрог за выяўленьне праўды пра злачынствы і лютасьць, якія турэцкі ўрад учыніў у дачыненьні да курдаў. Ці ЗША ўмешваліся ў справе абароны правоў чалавека? Клінтан тады выслаў турэцкаму ўраду яшчэ болей зброі.
-- Што вы адказваеце тым, хто лічыць, што Вашыя погляды «антыамэрыканскія»?
НХ: «Антыамэрыканізм», «нянавісьць да Амэрыкі» – гэта розныя варыянты аднаго і таго ж ачарненьня крытыкаў палітыкі ЗША, якія, аднак, могуць захапляцца краінай, людзьмі, культурай. Гэтае абвінавачваньне ёсьць вынікам атаесамленьня грамадзтва з уладай. Гэта спосаб мысьленьня, што паходзіць наўпрост з таталітарызму. Калі б у нейкай эўрапейскай краіне нехта абвінаваціў крытыкаў ураду, напрыклад, у «антыітальянізме» ці «антыгішпанізме», дык яго б абсьмяялі, ну, можа, не ў часы Мусаліні і Франко.
-- Я б хацеў яшчэ запытацца пра спадчыну замахаў 11 верасьня – асабліва пра страх. У якой ступені ён вызначае цяперашняе становішча амэрыканцаў і палітыку ЗША?
НХ: Страх прысутнічае ў амэрыканскім палітычным дыскурсе і культуры з каляніяльных часоў. Ён, пэўна, мае нешта супольнае з характарам нашай гісторыі, з заваяваньнем кантынэнту. Калі вынішчаецца мясцовае насельніцтва, як гэта было зроблена з карэннымі амэрыканцамі, калі эксплюатуецца праца нявольнікаў, ёсьць чаго баяцца, бо невядома, калі гэтыя «небясьпечныя людзі» выступяць супраць нас.
Вядомы літаратурны тэарэтык Брус Франклін прасачыў нітку страху ў амэрыканскай папулярнай літаратуры. Аказалася, што мы заўсёды адчувалі сябе пад пагрозай магутных ворагаў, якія жадаюць нас зьнішчыць. І заўсёды ў апошнюю хвіліну зьяўляецца супэргерой-збаўца альбо нейкая незвычайная зброя, якая цудоўным чынам выратоўвае нас ад гібелі. Вялікая частка папулярнай літаратуры і амаль усё галівудзкае кіно распавядае пра гэта – зьмяняюцца толькі ворагі. Франклін іранізуе, што тыя, хто нібыта мусіць нас зьнішчыць, заўсёды пад нашым ботам. Гэтак было з індзейцамі, чорнымі, кітайцамі. Прагрэсіўны пісьменьнік Джэк Лондан некалі напісаў кніжку, у якой заклікаў – даслоўна – да вынішчэньня бактэрыялягічнай зброяй ўсяго насельніцтва Кітая, бо інакш яны да нас дабяруцца і зьнішчаць нас. Кітайскія работнікі, якія будуюць амэрыканскую чыгунку і мыюць нашу брудную вопратку, мусілі быць нібыта часткай пляну нашага зьнішчэньня.
Прэзыдэнт-дэмакрат Ліндан Джонсан казаў падчас віетнамскай вайны, што без найбольш дасканалых паветраных сіл Амэрыка – як «бездапаможны гігант са зьвязанымі рукамі». У прамове да жаўнераў у Віетнаме ён казаў, што на сьвеце жыве 3 млрд людзей, а нас толькі 200 млн, таму мы складаем толькі адну пятнаццатую частку чалавецтва. Таму нас могуць атакаваць, адабраць усё, што ў нас ёсьць, – а ў нас ёсьць усё, чаго яны жадаюць. Гэта псыхалягічна зразумелы рэфрэн імпэрыялізму, што паўтараецца зноў і зноў: калі нападаеш на краіну, у цябе павінна быць рацыянальная падстава, бо ты ня можаш прызнаць, што ты забойца і пачвара.
Але 11 верасьня было чымсьці рэальным. Гэта, відаць, быў найбольш бязьлітасны тэрарыстычны замах у гісторыі. Тэрыторыя ЗША была атакаваная ўпершыню пасьля 1814 г., калі быў спалены Вашынгтон, – ня ўлічваючы Пэрл-Гарбар, бо гэта была калёнія. Таму ў нас ёсьць усе падставы, каб баяцца. Пасьля 11 верасьня я думаў, што надыдзе сэрыя атак. Амэрыка атакавала іншыя краіны, тэрарызавала іхнае насельніцтва, а тут раптам кола гісторыі павярнулася проці нас. Гэта выклікала шок і жах. Амэрыканская выведка прыйшла да высновы, што атака атамнай «бруднай бомбай», хутчэй за ўсё, непазьбежная ў бліжэйшую дэкаду. Я падзяляю гэтыя страхі.
На жаль, адміністрацыя Буша дзейнічае такім чынам, што робіць гэтую пагрозу яшчэ больш рэальнай. Ці сапраўды яны не разумелі таго, што, нападаючы на Ірак, павялічваюць пагрозу?
Аднак ёсьць яшчэ адзін, абсалютна незвычайны вынік замахаў 11 верасьня: адкрыцьцё чалавечых розумаў, што робіць больш адкрытым грамадзтва. Раней большасьць амэрыканцаў ня мела ніякага ўяўленьня пра вонкавы сьвет. Пасьля 11 верасьня шмат каго пачало цікавіць, што адбываецца ў сьвеце. Выдаўцы масава пачалі перавыдаваць малатыражныя крытычныя кніжкі з пачатку 80-х, і яны цяпер выдатна прадаюцца – я сам гэта адчуваю. Ніколі не было гэтулькі запрашэньняў, канфэрэнцыяў, лекцыяў, тысячаў людзей, што прыходзяць на сустрэчы па ўсёй Амэрыцы... Гэта напаўняе аптымізмам і выклікае надзеі на аднаўленьне дэмакратыі.
?
Наам Хомскі (Noam Chomsky, Наам Чомскі), нар. 1928 г., выбітны лінгвіст, бацька якога паходзіць з Украіны, а маці – зь Беларусі. Стваральнік генэратыўнай граматыкі, прафэсар Масачусэцкага Тэхналягічнага Інстытуту на пэнсіі. Шмат якія левыя рухі ўважаюць яго за свайго духоўнага настаўніка.
?
Болей на тэму:
процілеглыя меркаваньні пар ЗША і іх уплыў на сьвет і Беларусь чытайце на палосах "Камэнтароў і меркаваньняў" ў №39 "Нашай Нівы".
На гэту тэму гл. таксама:
Буш прычынай высокіх цэнаў на нафту? Гутарка з палітолягам Дзянісам Мельянцовым пра сучасную Амэрыку і ўплыў яе замежнай палітыкі на сытуацыю ў Беларусі.
Ці ёсьць альтэрнатыва дамінацыі ЗША? Так. Гэта хаос, – мяркуе Ўолтэр Расэл Мід.
Амэрыка, Амэрыка… Процілеглыя меркаваньні пра ЗША і іхны ўплыў на сьвет і Беларусь.
?
Болей на тэму:
процілеглыя меркаваньні пар ЗША і іх уплыў на сьвет і Беларусь чытайце на палосах "Камэнтароў і меркаваньняў" ў №39 "Нашай Нівы".
На гэту тэму гл. таксама:
Ці ёсьць альтэрнатыва дамінацыі ЗША? Так. Гэта хаос, – мяркуе Ўолтэр Расэл Мід.
Амэрыка нічым ня лепшая за іншыя імпэрыі. Свой уласны тэрарызм Амэрыка называе барацьбой з тэрарызмам, – кажа амэрыканскі дысыдэнт нумар адзін Наам Хомскі.
Амэрыка, Амэрыка… Процілеглыя меркаваньні пра ЗША і іхны ўплыў на сьвет і Беларусь.
?
Болей на тэму:
процілеглыя меркаваньні пар ЗША і іх уплыў на сьвет і Беларусь чытайце на палосах "Камэнтароў і меркаваньняў" ў №39 "Нашай Нівы".
На гэту тэму гл. таксама:
Ці ёсьць альтэрнатыва дамінацыі ЗША? Так. Гэта хаос, – мяркуе Ўолтэр Расэл Мід.
Амэрыка нічым ня лепшая за іншыя імпэрыі. Свой уласны тэрарызм Амэрыка называе барацьбой з тэрарызмам, – кажа амэрыканскі дысыдэнт нумар адзін Наам Хомскі.
Амэрыка, Амэрыка… Процілеглыя меркаваньні пра ЗША і іхны ўплыў на сьвет і Беларусь.
