Вязні СІЗА КДБ, стаміўшыся ад нявызначанасці, усё больш зглыбляюцца ў звыклыя справы. Учора Марына Фядута атрымала адразу два лісты ад мужа, які, па чутках, ужо канчаткова адмовіўся ад дачы далейшых паказанняў. Па «справе» усё сказана, новага дадаць — няма чаго.
Фядута з галавой сышоў у літаратуру: па начах у камеры піша мемуары. Раздзел першы —успаміны пра Горадню, аб школе № 20, дзе шмат гадоў таму прапрацаваў настаўнікам літаратуры: «Гэта цэнтральная кропка ў маім гарадзенскім жыцці, якая шмат пад мне тлумачыць — і наогул як у чалавеку, і ў наступнай маёй біяграфіі», — піша ён у лісце. Другі раздзел, названы ў працоўным варыянце «Гармоны», таксама ўжо заяўлены, хоць гэты тэкст некалькі турбуе публіцыста: «Паб’еш ты мяне пасля яго ...», — з асцярогай мяркуе Фядута, мабыць, вырашыўшы загадзя падрыхтаваць жонку да чытання (тут трэба ўлічыць , што ў Гродне Аляксандр Іосіфавіч працаваў яшчэ зусім маладым чалавекам).
У камеры Фядута «засвоіў» яшчэ адзін новы для сябе жанр эпісталярнага малюнка. Малюе прасценькія алегорыі-карыкатуры на сябе і на сваіх блізкіх — не так бліскуча, як у свой час гэта рабіў на палях сваіх запісаў яго любімы Пушкін, але затое смяшней і цалкам ў тэму. Вось, напрыклад: «Барбос ноччу скуголіць на лужыну ў акне». Каментаваць, напэўна, не трэба.
У лістах, якія ў апошні час атрымлівае Марына, шмат даручэнняў — з нагоды навуковай дзейнасці, аб публікацыях у зборніках: што адаслаць, куды пайсці, каму патэлефанаваць, якія тэксты падабраць. Турма турмой, а чалавек прымудраецца адаптавацца да ўсяго — наколькі гэта магчыма — і вяртаецца да таго, што важней і цікавей за іншае. Пералічваючы па пунктах просьбы, справы і прозвішчы, Фядута часам ставіць шматкроп'е і пытанне: маўляў, тут не памятаю, тут — забыўся ... Да гэтага неспадзяванка — таксама ілюстрацыя, названая «склероз ў Барбоса — мазгі сышлі пагуляць».
У такой сітуацыі, калі спяшацца няма куды, а думкі могуць звесці з розуму, ратуе чытанне. З ліста ясна, што Аляксандра Іосіфавіча зацікавілі чытанае ў дзяцінстве «Каралеўства крывых люстэркаў» і даўняе адчуванне «дэжа вю» ад некаторых сцэн з гэтай аповесці Губарава. Перачытаўшы «Графіня дэ Мансаро», літаратар пераканаўся, што мае рацыю: выявіў у «Каралеўстве» сцэну, спарадыраваную (або скрадзеную ў класіка) Губаравым: «Доўга смяяўся — нядрэнная тэма для даклада: Дзюма і савецкая казка!». На чарзе — Цвятаева. Ён ужо папрасіў купіць і перадаць яму зборнік. Тут ніякіх агрэх, мабыць, не будзе знойдзена. Гэта будзе чытво для душы і розуму. А пакуль кніжкі няма, уся ўвага Мандельштаму:
«З панядзелка чытаў Восіпа Эмільевіча, — піша Фядута Марыне. — І сам напісаў:
Сперва — комедия, под старость — мелодрама.
Вся наша жизнь — театр, как утверждал Шекспир.
Но я по вечерам читаю Мандельштама,
Мне обжигает рот стихов гремучий спирт.
Поет, поет Щегол — нелепый и упрямый,
Трепещет крыльями ночная стрекоза.
Я шлю тебе строку незримой телеграммой:
«Бессонница. Гомер. Тугие паруса»…
***
— Рухавік ён, а не чалавек: публікацыі, дысертацыя, «Каралеўства крывых люстэркаў», — вось аб чым думае, — кажа мне Марына, калі я, прачытаўшы дазволеныя месцы, складаю і вяртаю ёй лісткі і канверты.
Мы стаім на вуліцы Камсамольскай, збіраемся ўжо развітвацца. Міма хуткім крокам праходзіць мама Паўла Севярынца, таксама, мабыць, перадавала перадачу і спяшаецца далей па справах — не заўважае нас.
—Таня! — Паклікала жанчыну Марына.
Яна азірнулася, падышла, распавяла ў двух словах пра тое, што Павал у СІЗА таксама час не губляе — шмат піша.
— Некаторыя пісьменнікі дзівяцца — як ТАМ можна пісаць? — Нявесела ўсміхнулася Таццяна. — Але пішуць!
Яна пабегла па сваіх справах, а мы яшчэ пастаялі трохі. Пагаварылі. У мяне ўзнікла нічым не абгрунтаванае адчуванне, што «справа аб масавых беспарадках 19 снежня» з некаторымі прабуксоўкамі ўсё ж ідзе да развязкі. Хутчэй за ўсё, да канца сакавіка стане ясна, якое рашэнне будзе прынята «наверсе» ў дачыненні да тых, хто знаходзіцца ў статусе падазраванага. Цалкам відавочна, што пакуль генеральная лінія не вызначана: пасадзіць, наладзіць гандаль з Захадам, а, можа, усіх здзівіць і адпусціць? У апошняе верыцца з цяжкасцю, але ўсё ж вясновае сонца прымушае спадзявацца, што розум возьме верх: бо чым даўжэй доўжыцца спектакль з адным акцёрам, тым менш гледачоў на баку аўтара.
—Н-да ... калі ж наша «залюстроўе» скончыцца? — Кажу я, гледзячы на Марыніны лісткі і канверты, так і не схаваныя яшчэ ў сумку.
— Гэта ты мяне пытаеш? — акругліла вочы Марына.
— Ды не, гэта я так сказала — усім нам.
