Вось захацелася зайцам стаць,
Баяцца, хавацца і галадаць,
арэхавы куст абаронца мой,
Гэтай халоднай зімой.
З заклёну ўэлскіх чараўніц
Люба — журналістку радыё «Вольная Беларусь». Яе сястра Віка працуе ў газэце «Савецкая Беларусь». Зрэдзьчас яны сустракаюцца на «нэўтральнай тэрыторыі», у сталоўцы, што ляжыць між рэдакцыямі. Але новы год ім давядзецца сустракаць разам, у бацькоўскім доме. Раптам высьвятляецца, што выпадковы Любін спадарожнік па маршрутцы — таксама іх госьць...
Працяг. Пачатак у № 2—5.
Мы спыніліся ля дому маіх бацькоў. Яшчэ адзін сябар бацькавай маладосьці, тут да трох не варажы. Мы пасьмяяліся не безь няёмкасьці, расплаціліся й пайшлі ў дом.
— Мама ў суседзяў, бацька пайшоў па елку, табе загадалі паесьці, — зьвесіўшы праз парэнчы чорныя буйныя кудзеры, пракрычала Віка — у цёплым махровым халаце.
У мяне ніколі не было цёплага махровага халату, бо я баюся: заўтра ў ім буду сядзець на галавешках і прыкурваць ад іх.
— Добры вечар! — зьбянтэжыўся Аляксандравіч.
— О, праходзьце, праходзьце, я хутка спушчуся. Тата казаў, што вы прыедзеце. Васіль Андрэевіч ужо тут.
— Які Васіль Андрэевіч? — запыталася я. Мне зусім не ўсьміхалася сьвяткаваць у кампаніі бацькавых прыяцеляў.
— Ну, дзядзька Вася наш, — сказала Віка, са сьмехам разглядаючы мой скіслы твар.
Так заміж сямейнага сьвята з маленькімі падарункамі й сваркамі я патрапіла на збор бацькавых сяброў, адзін зь якіх хаваўся ад жонкі, другі — ад органаў. Ды яшчэ і разьмяшчай іх, забаўляй заміж таго, каб пайсьці ў свой пакой і заваліцца на ложак. Ну, ды аддам іх сястры, як навядзе марафэт.
Я завяла Пятра Аляксандравіча на кухню й запарыла кавы яму й сабе. Кава была паскудная — бацькі самі ня п’юць, дык і не разьбіраюцца. Мы ціха пагаманілі пра тое-сёе. Зьявілася Віка, павіталіся з госьцем і прысела за стол, потым прыехала на ровары маці, прывезла двух дзяцей:
— Вось, у нас будуць. Толя, — (маміна радня), — нагу зламаў у трох месцах. І рэбры паскручваў. Жонка павезла ў Слуцак.
— Дзе ён так?
— Ды ў яго маці памерла, і ён вырашыў анучы яе завезьці ва ўтросыр’ё, здаць на караўкі і грошы атрымаць на новы год. Наняў каня за тры тысячы, выпіў з брыгадзірам, пагрузіў анучы і едзе. А каня брыгадзір даў наравістага, такі конь п’яных ня любіць, ну і панёс. Толя нагу зламаў, а анучы па полі паразьляталіся. Яшчэ добра, што дапоўз да дарогі, падабралі. Во дорага даліся мацерыны анучы.
Дзяцей завялі наверх, дзе яны пасьля хвілі нясьмеласьці ўсчалі гармідар і разбудзілі дзядзьку Васю. Той спусьціўся да нас з прывітальнымі крыкамі. Наша маленькая экіпа была ў зборы. Я ўжо выпіла 50 грамаў і загрызла рыбнай палачкай, а таму не цырымонілася:
— Ну што, дзядзя Вася, зноў у бягах?
Васіль — траюрадны бацькаў брат, вельмі спрытны чалавек. Ён вывучыўся ў Горках, потым скончыў ВПШ, рабіў парторгам у суседнім калгасе. Усе ягоныя прыступкі я памятаю бліскуча, бо мама ніколі не забывала папікнуць бацьку посьпехамі брата. Пры Гарбачове дзядзя Вася ўмудрыўся заставацца партыйным пастырам і ганяць зь Фінляндыі ў Піцер новенькія джыпы (уласнаручна!). Пасьля завёў фэрму чарнабурак, прыпадняўся. У сярэдзіне 1990-х сьцяміў, што трэба зноў ісьці ва ўладу, пакуль не абадралі, як тую чарнабурку. Цяпер камандуе рыбакамбінатам і, па чутках, неміласэрна крадзе. Залетась дзядзька Вася пераседжваў у нас два месяцы — на яго наехала пракуратура. Потым справу закрылі, і ён вярнуўся на камбінат. Рабочыя ў яго зарабляюць па сто даляраў, нават страйк рабілі — бяз толку.
— Ты б ужо памаўчала, не псавала людзям сьвята, — сказаў бацька, употай ад маці скормліваючы вінэгрэт мадагаскарскаму прусаку, што сядзеў у яго ў кішэні. Прусак зашыпеў, бацька хуценька пакінуў кухню.
— Думаеш, людзі ня ведаюць, што ў цябе малахітавы рукамыйнік? — налягала я. Акурат сёньня я чула пра гэта ў маршрутцы.
— Які малахітавы рукамыйнік?! — усхадзіўся дзядзя Вася. Што за бздуры! У якой маршрутцы? Калі Кандраценя такое казаў, я ў яго ліцэнзію забяру!
Ягоныя глыбока пасаджаныя вочы ўпіліся ў мой твар. Нос-гурок пачырванеў. Дзядзя Вася — моцны, сымпатычны мужык, кулак, жулік і авантурыст, народжаны быць багатым. Такога падражніць — адно задавальненьне.
— Шоркаесься па маршрутках, зьбіраеш плёткі, а тады цягнеш у дом. Што за натура такая паскудная? — зазлавала Віка.
— Чуткі — сродак масавага пераказу, — сказала я. — «Гоман Арэсы» зачынілі, адзін апазыцыянэр быў — Лапотка, дык і таго ўпяклі за крадзеж матацыкла, твой сябручок, між іншым, упёк, дзядзечка. А сам на канфіскаваных маторках рыбу глушыць у цябе на камбінаце! Што ж нам застаецца — толькі чуткі. Ну і гадасьці ж пра вас гавораць — і пра цябе, і пра галоўурача, і пра пракурора. Крадзяце, п’яце, баб возіце, кумоў паўсюль насадзілі! Ох, дачакаецеся вы хутка!
— Глядзі, сама не дачакайся. Прыкрыюць тваю лавачку, куды ты потым дзенесься?
— А ў яе пляны ёсьць — часнык будзе вырошчваць або сірот з інтэрнату, — наябеднічала Віка, перад якой я неяк разьвівала пражэкты ратунку. — Ды толькі хто табе дзяцей даверыць?
— Тады я буду жыць на бацькаву пэнсію! — сказала я. — А ты, дзядзя Вася, падкінеш мне печкурка-другога?
— А дзе ты падзела футра, што я табе даваў? Віка носіць, а ты што, прапіла?
— Бінокль купіла, паляўнічыя боты, потым каньяку на вясельле. Але ўсё ляснула — і арніталёгія, і вясельле, і чарнабурка.
— А ў мяне такая шапка была — андатравая! — улез Аляксандравіч. — Я тады цэхам камандаваў на «Інтэграле», тэхніку рабілі, такую тэхніку, што Японія не дакажа. Дык прыехаў Лігачоў, пацалаваў мяне. А я праводзіў іх на марозе бяз шапкі. А Лігачоў зьняў сваю шапку і на мяне надзеў. Я па тых часох зарабляў па 1200 рублёў, дзьве кватэры меў, і сынам пабудаваў. І свабодна тады жылося, па-людзку! А гэтая перастройка вось што нарабіла. Якога важдзя сабе на галаву пасадзілі! Ад Японіі на 17 гадоў адстаём! І рабочыя мае тады добра жылі — па 300—400 зараблялі. Ты колькі зарабляў на сваёй базе? — зьвярнуўся ён да майго бацькі, які вярнуўся без прусака.
— Ну, бывала, і па 500.
— У яго 27 тысяч у ашчадкасе ляснула. Я кажу: купі дзеўкам кватэры і па машыне, дык не — «дурная баба, дурная баба»! А потым за тыя грошы купілі канапу й туфлі! — падначыла маці.
— Хадземце да стала, сьцямнела ўжо, — запрасіў бацька.
За чаркаю мы й сварыліся далей. Міла, па-сямейнаму. Я яшчэ пасьпявала посуд мяняць.
— І нашто былі гэтыя перастройкі! Усе людзі жылі роўна, хораша! — завёў Аляксандравіч.
— А чаму мы павінны жыць роўна? — не пагадзіўся дзядзя Вася. — Я сем гадоў вучыўся: у Горках, у Менску, у Маскву езьдзіў на падвышэньне кадраў, машыны ганяў, у мяне лісы два разы выдыхалі, ледзь падняўся, не лайдакаваў у калгасе, не круціў быкам хвасты. Вось і не ламлю цяпер ног за караўкі! Як чалавек разумны, дык ніколі не прападзе, і ў вайну жыць будзе.
— Ды справа ў тым, што ты мог бы добра жыць, не хаваючыся ў нашым цокалі ад пракуратуры, ня ліжучы нікому задніцы. Дый нявучаныя людзі таксама трэба каб жылі. Што гэта за парадкі, калі выжываюць толькі самыя спрытныя? А астатнім што — у шворку лезьці? — я перайшла на ты. — Ды і ў мяне было б сёе-тое. Я б сама сабе чарнабурку купіла, дзядзя Вася!
— Любка, ты пралятаеш пры ўсякай уладзе. Ты думаеш, як апазыцыя прыйдзе, дык ты станеш кім-небудзь? Басячка была, басячка і памрэш! Будзеш, бы тая амяла, вісець паміж небам і зямлёю! Паставяць цябе газэтай кіраваць? Не. Газэтай кіраваць будуць тыя, хто й цяпер кіруе, бо гэта праца заўсёды аднолькавая. Трэба працаваць і ўзьбірацца наверх. Як выходзіць, так і ўзьбірацца. Ну, сыдзе ён, а хто будзе раёнамі кіраваць, міліцыяй, абласьцямі? Ты думаеш, мы толькі гарэлку п’ём і дзевак возім? Мы ўладу трымаем, парадак, пры нас краіна працуе! Газ ідзе, машыны едуць, дарогі латаюцца, гаўнакачкі гаўно качаюць, вуліцы мятуцца, і адмарозкі ў турмах сядзяць. А ты толькі сядзіш і вякаеш.
— Я ня ведаю, відаць, вы і праўда вялікія спэцыялісты, але мяне ад вас ванітуе. Чаго вы душыце ўсіх, ёсьць загад ці не? Чаму агэпэшнік Слава Лук’яненка ня можа нават выратавальнікам уладкавацца і з голаду сям’я пухне? Што за гаўно такое?
— Ды таму што калі я ня буду душыць і ціснуць, дык другі будзе, а мяне скінуць і ўсе гізунды выцягнуць. Я бачу, як мой намесьнік пада мной стараецца — яшчэ большая сьвіньня некалі будзе.
— Цікава, — сказала я. — А чаго гэта вы такія сьмелыя? А раптам хто-небудзь пойдзе і дакладзе пра вашыя настроі? Я пайду і напішу, дапусьцім.
— Уй, ідзі! Бяжы, ляці! Хто гэтага ня ведае? — махнуў рукою дзядзя Вася. І тут на экране ўзьнік Вічын шэф — па ўсіх даступных каналах!
— А гэтае сіплоцьце я трынаццаты раз на новы год слухаць ня буду, хоць задушыце, — сказала я. — Пайду ў альтанку, а як скончыцца камланьне, паклічце мяне, я прыбягу на шампанскае!
Я ўзяла велікодную сьвечку велічынёю з гарбузок, швэдзкія запалкі й пляшку віна. Дзеці захацелі ісьці са мною — паглядзець, як у кустоўі сьвяткуюць ваўкі. Мы запалілі сьвечку і маленькай працэсіяй абышлі двор. Сьвяточны настрой нарэшце разросься ўва мне так, што на іншае й месца не было. Я ўсё бачыла ў іншым сьвятле. Зоры, зімовы хмель на альтанцы, альховы лес, зарасьці абляпіхі й тысу, чорны плот, які бацька пакрыў адпрацаванай алівай, аддаленыя агні вясковых хатаў, трапятаньне сьвечкі. Зь нічога сканцэнтравалася дзіва: загарлапанілі пеўні. Потым забрахалі сабакі.
І я закрычала:
— Ура! Дзеткі! Чуеце?! Пеўні перажываюць, што скончыўся іхны год, а сабакі радуюцца, што іхны настаў. Цяпер усё зьменіцца!
Працяг будзе.
❏
Ева Вежнавец — пісьменьніца. Жыве ў Менску.
