19 сьнежня быў арыштаваны брат Вячаслава Сіўчыка навуковец Кастусь Лукашоў. Праз два месяцы адбыўся судовы працэс.
Пакута 1: Маці і сын
15 лютага распачаўся працэс. Кастусь Лукашоў у турэмнае клетцы. Ён моцна кашляе, вочы блішчаць ад нядосыпу й прастуды. Але ягоны голас гучнейшы за галасы пракурора й судзьдзі.
Лукашоў цалкам адмаўляе абвінавачаньне, што штурхаў міліцыянтаў і наехаў на аднаго зь іх машынаю – калі 29 сакавіка забіраў зьбітага брата з больніцы. А само міліцэйскае пасьведчаньне ўпершыню пабачыў толькі падчас арышту.
Маці Кастуся плача – і просіць прабачэньня ў сына. Яна просіць дараваць, што выклікала яго па дапамогу – і цяпер сына судзяць. Галіна Лукашова-Сіўчык распавядзе суду, што вельмі баялася за сына Вячаслава, які трапіў у шпіталь моцна зьбітым.
У больніцы шчыравалі невядомыя, і Галіна Сіўчык кажа, што так і не дазналася ў РАУСах, хто гэтыя людзі. Не даведаецца пра гэта й у шпіталі. Менавіта таму яна пакліча журналістаў і Кастуся, бо як раз невядомыя 23 сакавіка вывезьлі Вячаслава з Плошчы
Звычайна Лукашоў задае пытаньні сьведкам. На гэты раз ён маўчыць. Толькі ягоная маці ўголас рыдае: “Сынуленька! Ты мая апора!...”
Пракурор хавае вочы.
Галіна Сіўчык шкадуе, што падумала: “Каб ты зваліўся!” – на невядомага ў спартовым (цяпер пацярпелага).... А ён і зваліўся, калі даганяў машыну.
Пакута 2: Боль старшога лейтэнанта
Спартовыя кароткастрыжаныя хлопцы ў аднолькавым цёмным адзеньні – побач з заляў паседжаньняў. Гэта пацярпелы міліцыянт з супрацоўнікамі-сябрамі.
Старшы лейтэнант Анатоль Сушчэня распавядае, што з калегаю прыехаў у больніцу забраць Вячаслава Сіўчыка. Што выклікаў для гэтага дапамогу – бо быў вялізны натоўп. Але АМОН, на жаль, пад’ехаў да іншага ўваходу.
Нягледзячы на гэта, Сушчэня паказаў пасьведчаньне – і паспрабаваў загад выканаць. Пацярпелы незадаволены, як сьведкі распавядаюць, што Сушчэня, даганяючы машыну, зваліўся ў бруд. Гэтага не было! Сушчэня – спартовец.
Вячаслаў Сіўчык кажа, што спартовец бег доўга (і гэта пасьля абвешчананага наезду і чэрапна- мазгавой траўмы!).
Старшы лейтэнант засмучаны, калі сьведкі распавядаюць – як пацярпелы вяртаўся.
Без машыны. Безь Сіўчыка. Некаторыя кажуць – у бруднае вопратцы. Засопся. Размаўляе па тэлефоне (адзначылі амаль усе – хаця тэлефон па словах Сушчэні мусіць быць паламаным!)
А два чалавекі ўзгадалі роспачныя словы, кінутыя ці то сабе – ці то сьведкам.
Старшы лейтэнант і ўчастковы Анатоль Сушчэня нядаўна атрымаў чарговую зорачку. Кар’еру распачынаў у СІЗА №1.
Менавіта туды ўвязьнілі Кастуся Лукашова – і ён зьдзіўляўся, чаму канваіры заўсьміхаліся, пачуўшы прозьвішча пацярпелага.
Пацярпелы выказаўся, як пакараць крыўдніка. “З улікам асобы абвінавачанага...” Сушчэня асякаецца – і зусім іншым голасам дадае, што патрабуе максымальнага пакараньня, бо ў ягонай асобе нанесена абраза ўсёй міліцыі і ўладзе, бо ён – твар улады.
3. Пакуты “скутага сумленьня”
Судзьдзя Красоўская абвесьціць прысуд ціхім голасам.
Пракурор Канода чытае матэрыялы сьледзтва, утаропіўшыся ў паперкі, дапытвае сьведкаў, дакранаючыся да свайго твару. Гэта жэсты дыскамфорту й няёмкасьці, унутранага канфлікту – ці, прынамсі, складанай задачы.
Сьведкі распавядаюць, што ня бачылі дакумэнтаў (толькі міліцыянт сказаў пра пасьведчаньні, а сьведка Паўлюк Быкоўскі ўзгадаў нейкія бэджыкі) – але для абвінавачаньня гэта дастатковыя доказы, што былі міліцэйскія дакумэнты.
Абурэньне пракурора выклікала, што галоўныя сьведкі з боку абвінавачаньня – працоўныя-будаўнікі – раптам паказалі, што ня бачылі, ці ня памятаюць – каб падсудны хоць каго-небудзь штурхаў. Але на гэты выпадак ёсьць матэрыялы сьледзтва, дзе (як пад капірку) – запісаны неабходныя паказаньні.
У справе адсутнічаюць паперы пра хоць нейкае дарожна-транспартнае здарэньне (калі адбываецца наезд на чалавека, абавязкова выклікаецца ДАІ). Судова-мэдычны экспэрт не знайшоў у пацярпелага чэрапна-мазгавой траўмы (менавіта з такім дыягназам быў у шпіталі Сіўчык). Нарэшце, аніхто зь сьведкаў ня бачыў і аніякага сутыкненьня. Але абвінавачаньне кажа, што сьведкі блытаюцца – а паказаньням Сушчэні давяраць можна.
Адвакатка пытаецца ў пацярпелага, якую юрыдычную працэдуру той выконваў у шпіталі: арышт ці прывад. Сушчэня губляецца, але падкрэсьлівае, што трэба было выканаць загад. Адвакатка даводзіць, што нават калі б у міліцыянтаў была форма і ўсе належныя дакумэнты – яны не маглі забіраць чалавека на бюлетэні. (Прывад немагчымы, калі чалавек хворы – адпаведна, загад затрымаць – незаконны.)
Дый па заяве Сушчэні справа ўжо аднойчы распачыналася – сама міліцыя яе й спыніла.
Але нечакана заяве быў дадзены ход.
Арышт Кастуся Лукашова прыпаў на дзень народзінаў ягонае маці… “Гэта асабістая помста нашай сям’і, – кажа Кастусь – спроба абмежаваць актыўнасьць”.
Тры выбары
“Я так баялася, што дадуць тры месяцы турмы – добра, што ты на волі!” – абдымае Галіна Сіўчык сына. “У нашай краіне немагчыма прадказаць, чым працэс скончыцца,” – раней казаў Вячаслаў.
Маглі даць і шэсьць гадоў.
На гэтым тле прысуд два гады ўмоўна з адтэрміноўкаю на два гады выглядае ледзьве не падарункам. Два гады ўмоўна – хіба гэта страшна? З улікам магчымай турмы й калёніі?
Наадварот – гэта мяккасьць, гуманізм да асуджанага. Ён на свабодзе. Гэта ўсё, што могуць зрабіць судовыя чыноўнікі на сваіх пасадах. У нашых палітычных умовах.
Усё, што здольна зрабіць наша сыстэма. І сумленьне людзей сыстэмы амаль чыстае.
Але гэта сумленьне скутае. Служыць няпраўдзе ў белых пальчатках. Караць не па-максімуму, зьмякчаць... але караць.
Гэта выбар “скутага сумленьня”.
Але выбар “скутага сумленьня” толькі мераю зла адрозьніваецца ад выбара “па-максымуму”. Прытуліцца да мундзіру, аддацца яму напоўніцу, каб сьцішыць свой боль і свае крыўды. Праўда, почасту здараецца, што мундзір адкідае свае адыёзных слугаў, як непатрэбшчыну. Калі надыходзіць для гэтага зручны час.
І ёсьць шчэ адзін выбар – думаць пра іншых людзей. Але невыносная пакута – боль за самых блізкіх…
У судовым калідоры – шмат людзей. Зінаіда Бандарэнка і Радзім Гарэцкі, акадэмік Вайтовіч, Мілінкевіч зь Інай Кулей – і Ірына Казуліна, Тацяна Клімава і Лябедзька, Барыс Гарэцкі і Зьміцер Хведарук, кінарэжысэр Хашчавацкі. Падтрымаць Кастуся прыехалі аднакляснікі і нат суседзі зь лецішча.
Клясная настаўніца прыехала распавесьці суду, які Кастусь у дзяцінстве быў “адказны й добрасардэчны”, гэта захавалася й дасёньня – і працытавала Біблію.
А мэдсясьцёрка хвалявалася за “беднага хлопчыка, які бег за машынай”, а потым зваліўся ў бруд. “Бедны хлопчык” Сушчэня чырванеў і апускаў вочы. “Дзякуй Богу, што ўсё абышлося!”
Не абышлося.
Кожны зрабіў свой выбар.
Па выбару – і пакута.
