Групы кампаній «Трайп» і «Юнівест-М», супраць якіх Еўрасаюз увёў эканамічныя абмежаванні, зарабілі свой капітал перадусім дзякуючы шматгадоваму ўдзел у перапрацоўцы нафты. Хто яшчэ працуе на нафтавым рынку, і чаму на ім не з’яўляюцца новыя прыватныя кампаніі?
Фота з архіва. Чыж (у чырвонай форме ў цэнтры) на вечары памяці Салея.
Закрытая квота
У пачатку і сярэдзіне 2000-х, калі аб’ёмы бязмытавай расійскай нафты, якая пастаўлялася ў Беларусь, набылі гіганцкія аб’ёмы, былі дзясяткі кампаній, ахвотных перапрацоўваць яе. Для расійскіх карпарацый працаваць у нашай краіне было больш прыбыткова, чым у сябе на радзіме, праз асаблівасці заканадаўства. У выніку за 2007—2010 экспарт нафты і нафтапрадуктаў перавысіў $30 мільярдаў.
Дазвол на працу даваў асабіста Аляксандр Лукашэнка. Яшчэ ў 2003 ён загадаў стварыць урадавую камісію на чале з Анатолем Тозікам, якая б прымала заяўкі ад кампаній на імпарт і перапрацоўку нафты. Некаторыя з удзельнікаў камісіі, сышоўшы з урада, сталі дарадцамі ў расійскіх кампаніях… Праўда, канчатковае рашэнне — якая квота дастанецца якой кампаніі — заставалася непасрэдна за Лукашэнкам.
Новыя правілы
Яшчэ некалькі гадоў таму ў краіне налічвалася каля 20 аператараў, але цяпер іх колькасць змяншаецца. «Нафтаперапрацоўка была прыбытковай некалькі гадоў таму. Але сітуацыя змянілася. Праца на ўнутраны рынак цяпер не прыносіць прыбытку», — тлумачыць эксперт у галіне энергетыкі Таццяна Манёнак. За 2010 сальда Беларусі па гандлі нафтай і нафтапрадуктамі было адмоўным — мінус $1,5 мільярда. У 2011 сітуацыя яшчэ пагоршала — з улікам вяртання мытаў у бюджэт Расіі сальда склала мінус $2 мільярды.
«Я не думаю, што для Юрыя Чыжа нафтаперапрацоўка — гэта галоўная крыніца прыбытку. Ягоны бізнэс разгалінаваны, што дапамагае пераадольваць крызісныя сітуацыі. «Трайпл» дасягнуў поспеху і праз пэўную блізкасць да ўладаў, і праз эфектыўную працу менеджараў», — мяркуе Таццяна Манёнак. Больш за тое, па яе словах, у апошні час «Трайпл» мог і не займацца нафтаперапрацоўкай. Тое самае і з «Юнівест-М» Анатоля Тарнаўскага — кампанія, раскруціўшыся на нафце, цяпер зарабляе на іншым — на нерухомасці.
Роўна падзелены рынак
Замест беларускіх прыватнікаў, доля якіх на рынку нафтаперапрацоўкі зменшылася да мінімуму, на авансцэну выйшлі расійскія карпарацыі. Згодна з заканадаўствам, перапрацоўкай могуць займацца толькі кампаніі-рэзідэнты, таму расійцы дзейнічаюць праз свае мясцовыя прадстаўніцтвы. «Лукойлу», «Татнафце», ТНК і іншым кампаніям, якія завозяць сваю сыравіну на нафтаперапрацоўчыя заводы Беларусі, належыць 50% квотаў. Другую палову атрымлівае чацвёрка дзяржаўных кампаній. Гэта «Беларуская нафтавая кампанія», «Беларуснафта», «Нафтан», «Мазырскі НПЗ».
