Ада Райчонак прамаўляе ўступнае слова да вечара бардаўскай песні ў мястэчку Германавічы. На сцяне — партрэт Эміліі Плятэр, удзельніцы паўстання 1831 года, памяць пра якую папулярызуе цэнтр імя Язэпа Драздовіча. 8 жніўня 2011.
Ада Райчонак заснавала недзяржаўны музей у Германавічах, ладзіць мастацкія пленэры, бардаўскія фестывалі, навуковыя канферэнцыі, узначальвае
— Я даўно займалася краязнаўствам, мастацкай самадзейнасцю, — расказвае Ада Эльеўна. — Кіравала ансамблем «Германавіцкія вячоркі», які грымеў на ўсю вобласць. Рабіла школьны музей баявой славы… Аднойчы прыбег увечары школьны вартаўнік, кажа, што да мяне госці прыехалі, чакаюць у настаўніцкай.
Я прыйшла — а там моладзь. Незвычайная, яны ўсе размаўляліпа-беларуску . Мы з імі гутарылі аж да самай раніцы. Я падумала: нашы дзеці змагаюцца за Беларусь, а я што раблю?
— Вы заснавалі ў Германавічах два музеі. Распавядзіце, як гэта было.
— Спачатку, калі працавала ў школе, мае экспанаты стаялі ў класе — на вокнах, каля сценаў. Потым далі пакойчык, другі, а месца не хапала. Вырашылі падзяліць матэрыялы школьнага музея. Нам далі памяшканне ў палацы графаў Шыранаў. Гэта быў этнаграфічны музей, а ў школе застаўся музей баявой славы.
Пасля быў заснаваны другі музей —Вельмі многія пісьменнікі са мной сябруюць, і дасылаюць мне новыя кнігі.літаратурна-мастацкі , імя Міхася Райчонка. Выкупіла частку дома, музей адчыніўся 5 жніўня 2005 года. Дзясяткі карцін, і сотні кніг з аўтографамі.
Да мяне прыязджаюць людзі не толькі з нашых мясцовасці, але і з гарадоў.
Моладзь прыязджае, ветэраны прыязджаюць. З Магілёва, Полацка, Наваполацка, Віцебска.
— А як узнік
— Маё выхаванне беларускае завяршыў Алесь Марачкін.Ён падштурхнуў мяне займацца творчасцю Драздовіча. Так узнік
Калі пачалі працаваць, амаль ніхто не ведаў, хто такі Драздовіч, толькі старэйшыя жыхары памяталі.Нават дэкан
Пры нашым удзеле з’явілася скульптурная кампазіцыя ў Мінску ў Траецкім перадмесці — «Вечны вандроўнік». Так мы вярнулі з небыцця імя Язэпа Драздовіча.
Мой сын Міхась быў першым старшынём цэнтра імя Драздовіча. Ён быў паэт, пісьменнік, краязнаўца. Працаваў выкладчыкам Віцебскага ўніверсітэта, вучыўся ў аспірантуры. Ніколі не размаўляў на рускай мове. Калі ў размове з ім хоць адно слова расейскае ўстаўлю, заўсёды казаў: «Мама, калі ты навучышся размаўляць
…Ён трагічна загінуў у 1999 годзе. Пасля гэтага я ўзначальваю Цэнтр Драздовіча.
— Дзе Вы бярэце сілы для сваёй працы?
— Я працягваю справу Міхася, нябожчыка. Я яму слова дала, што працягну яго справу, пакуль маю сілы.
— Якія маеце планы ў грамадскай, культурніцкай дзейнасці?
— Працаваць на карысць Беларусі, пакуль жывая. Зараз вось рыхтуюся да бардаўскага фэсту. Бліжэйшым часам будуць праведзеныя краязнаўчая канферэнцыя і мастацкі пленэр. Ну, і як заўсёды, экскурсіі па музеі. Лета пачнецца, пачнуць прыязджаць людзі ў музей.
* * *
Ада Райчонак нарадзілася 10 красавіка 1937 у Віцебску. У 1943, у шасцігадовым узросце, разам з маці трапіла ў канцэнтрацыйны лагер каля Лепеля. Цудам уратавалася ад расстрэлу ў чэрвені 1944. У 1957 скончыла Полацкую педагагічную вучэльню, у 1966 — Пскоўскі педагагічны інстытут.
Працавала настаўніцай расейскай мовы і літаратуры ў мястэчку Германавічы Шаркаўшчынскага раёна. З пачатку
Заснавальніца этнаграфічнага музея імя Язэпа Драздовіча і прыватнага
У 2009 рэжысёр Уладзімір Колас зняў дакументальны фільм «Галерэя Ады», у якім распавёў пра дзейнасць Ады Райчонак. Фільм быў паказаны ў розных краінах свету, атрымаў шэраг узнагародаў.
У 2010 годзе Ада Райчонак стала лаўрэаткай прэміі імя Васіля Быкава «За свабоду думкі».