З чаго ўсё пачалося?
— Пасля здабыцця краінай незалежнасці атрымлівалася так: навабранцы, прыходзячы на ваенную службу, прымалі зноў зацверджаную прысягу на вернасць Беларусі на беларускай мове. Аднак афіцэры, у адрозненне ад салдатаў і сяржантаў, заставаліся пад прысягай Савецкаму Саюзу.Нонсэнс! — распавядае ўдзельнік знакавай падзеі, адзін з лідараў «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» Алесь Станкевіч. — Гэта значыць, афіцэры маральна і юрыдычна не неслі адказнасці. Калі б, не дай бог, паўстала якая сітуацыя, яны маглі сказаць: я не прысягаў Беларусі, таму абараняць яе не буду.
На заднім плане – хор «Унія»
Уладзімір Барадач, Алесь Станкевіч, Мікалай Бірукоў
Подпалкоўнік запаса Генадзь Банкевіч (у цэнтры)
Выступае Міхась Ткачоў, старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады
Пісьменнік Артур Вольскі, вайсковец Мікалай Бірукоў, Зянон Пазняк.
На пярэднім плане – Мікола Статкевіч і Сяргей Навумчык.
Палкоўнік спецназа Уладзімір Барадач - другі злева.
Жанчыны на прысягу сваіх мужчын апрануліся ўрачыста.
Лідары БЗВ у часы прысягі. Злева направа: Алесь Станкевіч, Аляксандр Кулеш, Валер Костка, Уладзімір Савянок, Мікалай Бірукоў, Мікола Статкевіч.
Актывісты «Беларускага згуртавання вайскоўцаў» (БЗВ) выходзілі з ініцыятывай правядзення прысягі на Вярхоўны Савет, Савет міністраў. Неаднаразова сустракаліся з высокімі начальнікамі ў Міністэрстве абароны.
— Спачатку яны былі не супраць правядзення прысягі, але ўсё адкладвалі яе і адкладалі. Казалі: ды яшчэ не час, яшчэ не тая сітуацыя, — успамінае Алесь Станкевіч.
Ідэяй правядзення прысягі афіцэраў на вернасць Беларусі была захоплена і група дэпутатаў у парламенце.
— Ініцыятыва прыняцця прысягі належала не толькі «беларускаму згуртавання вайскоўцаў». Яна таксама належала апазіцыі БНФ у Вярхоўным Савеце, —сведчыць Валерый Костка, які з’яўляўся на той момант маёрам КДБ. — Наогул нельга сказаць, што БЗВ існавала само па сабе, а БНФ само па сабе. Не было б БНФ, не было б і БЗВ.
Не дамогшыся водгуку ў Мінабароны і ўрадзе, ініцыятары правядзення прысягі вырашылі дзейнічаць самі.
Набліжалася дата, якая станавілася ў Беларусі ўсё больш вядомай.
8 верасня 1514 пад Оршай войскі Вялікага княства Літоўскага разграмілі ўтрая большую армію Маскоўскага княства. На 8 верасня 1992 года, Дзень беларускай вайсковай славы, і было прызначана правядзенне прысягі патрыётамі.
У аргкамітэт ўвайшло кіраўніцтва БЗВ і Народнага фронту. Распаўсюджваліся ўлёткі, тэма шырока асвятлялася ў прэсе. Мастакі з суполкі «Пагоня» вырабілі харугвы, партрэты гістарычных асобаў, буйны тэкст прысягі і вялізны герб «Пагоня».
Урачыстая цырымонія была прызначаная на другую палову дня ў нядзелю.
— На прысягу ехалі з усіх куткоў Беларусі, Салігорска, Барысава Маладзечна… Быў патрыятычны ўздым, — успамінае Валерый Костка. — Я ўзначальваў тады Маладзечанскую структуру БЗВ. Мы,
Плошча Незалежнасці была запоўненая сонцам і народам. У асноўным гэта былі людзі, якія прайшлі вайсковую службу — хто радавым, хто сяржантам, хто афіцэрам, распавядае Валерый Костка.
На сцэне, усталяванай насупраць педінстытута, знаходзіліся заснавальнік і кіраўнік БЗВ Мікалай Статкевіч, лідар БНФ Зянон Пазняк, пісьменнік Васіль Быкаў.
Урачыста выйшлі ў вайсковай форме афіцэры, якія працягвалі службу, і дэпутаты Вярхоўнага Савета. Афіцэраў узначальваў камандзір брыгады спецназа палкоўнік Уладзімір Барадач, дэпутатаў — Сяргей Навумчык. Сталі ў шэраг, сталі тварам да прысутных.
Пазьняк выступіў з прамовай, у якой распавёў, чаму праводзіцца прысяга. Мікалай Статкевіч зачытаў яе тэкст. Яго словы паўтаралі ўсё, што стаялі на плошчы.
— Гэта было вельмі прыгожае відовішча. Да гэтага часу стаіць у памяці, — успамінае Валерый Костка.
Затым лідар БЗВ прайшоў перад шэрагам ў дваццаць з лішнім чалавек і кожны распісаўся ў прыняцці прысягі на афіцыйным бланку.
Да столікаў пацягнуліся з пашпартамі тысячы вайскоўцаў запасу, якія жадалі подпісам засведчыць сваё прыняцце прысягі на вернасць Беларусі. Гучаў Паланэз Агінскага — людзі спадзяваліся, што ён стане гімнам краіны, які на той момант яшчэ зацверджаны не быў.Выступілі музыканты, паэты, гісторыкі.
— Мы ўсе адчулі, што мы адна нацыя, адзін народ, — кажа Валерый Костка.
Падзея 8 верасня 1992 г. прымусіла ўлады правесці афіцыйнае прыняцце прысягі усімі афіцэрамі. 31 снежня 1992 года армейцы, міліцыянты, супрацоўнікі спецслужбаў прынялі прысягу на беларускай мове пад
Ужо праз год у палітычным жыцці Беларусі пачаўся адкат у мінулае.
— З тых афіцэраў, хто прымаў прысягу 8 верасня, ніхто не застаўся на вайсковай службе, — распавядае Валерый Костка. — Усіх «сышлі».
Яшчэ праз некалькі гадоў прадстаўнікі спецслужбаў і МУС, якія прымалі прысягу падДабел-чырвона-белым сцягам, пачнуць паляванне на людзей з нацыянальнай сімволікай.
