Танк № 009 — спрэчны А якія творы Танка Вы лічыце вартымі? 23

Кнігу ўклаў паэт і старшыня Беларускага ПЭН-цэнтра Андрэй Хадановіч, выбраўшы з даробку класіка 100 вершаў.

«Андрэй браў тэксты, якія прэзентуюць Танка-філосафа, Танка-лірыка, у якіх няма ні слова пра партыйныя білеты ці камунізм, —

кажа філосаф Валянцін Акудовіч, укладальнік серыі „Я кнігу маю“, у якой выйшаў зборнік. — Максім Танк, не зважаючы на адданасць камуністычным ідэалам,

гэта сапраўды нацыянальны паэт. Па-другое, ён быў вельмі еўрапейскім паэтам і, па-трэцяе, Танк быў першым пасляваенным паэтам-інтэлектуалам.

Гэта яго вельмі вылучала сярод іншых паэтаў, якія не змаглі адысці ад вясковых каранёў».

Гэтыя якасці паэзіі Танка, кажа Акудовіч, і імкнуўся падкрэсліць укладальнік. Таму зборнік і атрымаў назву «Абвяржэнне» —

«Хадановіч выцягнуў Максіма Танка «з-пад мундзіраў».

З Акудовічам можна паспрачацца. Па-першае, Танк не быў пасляваенным. Гэта быў паэт, сфармаваны міжваеннай Еўропай, эпохай камунізму, нацызму, Грамады і Народных Франтоў. Адначасова з Танкам жылі і пісалі, напрыклад, Ларыса Геніюш, Наталля Арсеннева. Геніюш таксама, дарэчы, мела вясковыя карані і ніколі ад іх не адыходзіла. Але гэта былі ніяк не меншыя інтэлектуалы, чым сам Акудовіч.

Кніга выйшла першай у серыі «Я кнігу маю». У ёй выдавецтва «Логвінаў» збіраецца выдаваць найлепшыя творы беларускай літаратуры ў фармаце покетбукаў — кішэнных кніг у мяккай вокладцы для масавага чытача.

Покетбук мае быць танным. Кніга Танка каштуе як тры студэнцкія абеды: 36 тысяч.

У серыі кніга Танка значыцца пад № 009. Але выдалі яе першай, каб паспець да юбілею.

Пад № 001 у выдавецкіх планах стаіць кніга Валянціна Акудовіча «Дыялогі з Богам».

Яе выданне, як і прэзентацыя серыі — яшчэ наперадзе.

«У зборніку няма вершаў, якія нас з-пад палкі прымушалі вучыць у школе», — піша ў прадмове ўкладальнік.

З прычын, відаць, «школьнасці», «сялянскасці», «камуністычнасці» ў кнігу не трапілі такія шэдэўры, як «Павезлі цягнікі», «Вясна ідзе», «Родная мова», «Перапіска з зямлёй», «Песня кулікоў»

(якая адна замяняе пару гістарычных прац пра Заходнюю Беларусь)… Але тое, што ў сотню не ўпісаліся ўсе добрыя вершы — пасмяротнае шчасце любога паэта і дадатковае прызнанне яго вартаснасці.

І яшчэ адну рысу Танкавай паэзіі праігнараваналі ўкладальнікі: яе палітычнасць.

У Танка былі камуністычныя вершы, і нацыянальныя, і проста гуманістычныя. Але

ён заўжды, ад маладосці да апошніх дзён, быў палітычна мыслячым паэтам, і без гэтага Танка не зразумець і не ацаніць.

Танк сам прызнаваўся, што пачаў пісаць вершы «са злосці» на беззмястоўную і бяззубую паэзію сучаснікаў. Без палітычнасці Танка-паэта не было б.

Купіць «Абвяржэнне» можна ў кнігарні «Логвінаў» (пр. Незалежнасці, 37а).

Прапануем увазе чытачоў некалькі твораў, што не трапілі ў кнігу.

* * *

Паслухайце, вясна ідзе.
Звініць ў маім акне жалеза.
З вінтоўкай стражнік ноч і дзень
Пільнуе куст пахучы бэзу.

А ён расцьвіў, агнём гарыць,
Такім пахучым, мяккім, сінім;
На дрот калючы, на муры,
Як хустку, полымя ускінуў.

Я ціха разбудзіў другіх.
Ад слёз сінелі вочы бэзам.
I недзе хруснула ў худых
Руках іржавае жалеза.

1937

На пероне

Гудкі і калёс перазвон, —
Памалу цягнік пад’язджае.
Абмыла вячэрні пэрон
I песня, і мова чужая.

I ўсё іх дзівіла у нас:
I беднасць зямлі,
I багацьце,
Палёў хараство,
I вясна,
I нашы лазовыя лапці.

Чуваць быў начлежны напеў…
Праплакаў кулік над папарам.
Хтось «Мацюся» хрыпла запеў
Пад струны гавайскай гітары.

На захад ідуць цягнікі —
Лён,
Жыта,
Сасна і бяроза…
Гляджу і гляджу з-пад рукі,
Як моладасць нашу вывозяць.

1938

Песня кулікоў

Пахне дзёгцем, потам, рыжаю аўчынай,
Цішыня ў хаціне згорбленай, старой,
Ды гарыць памалу ноч даўгой лучынай,
Сцелючы сасновым дымам і смалой…
Часам вецер дрэвы, зачапіўшы гужам,
Доўга іх пілуе месяца сярпом
I снуе на плоце белы снежны кужаль
З доўгай снежнай песняй за сьляпым акном.
Дымна ў печы дровы і карчы палаюць.
Зайцамі кладуцца цені на сцяне.
Пеніцца сярдзіта бульба, закіпае
Снежнаю завеяй ў чорным сагане.

— Ну, садзіся з намі! — дзед стары гаворыць
I акраец хлеба чорнага кладзе.
— Наарфуе снегу, бы мякіны горы,
Ні праехаць полем, ні прайсці нідзе…
Сам, відаць, далёкі… не з блізкіх аколіц,
Не з-пад нашых, пэўна, саламяных стрэх…
Ды апранут слаба — змерзнеш недзе ў полі;
Хоць на лаве мулка, перасьпі начлег!
Бачыш: у нас голад, жыць нялёгка, браце,
Хлеб на стол кладзецца толькі для гасцей.
Добра, калі хопіць бульбы ў нашай хаце
Да вясны, да першых з выраю гусей…

Час такі нядобры. З першых дзён марозу
Маладых нямала ў турмы павялі.
Шмат разоў, напэўна, шэрыя бярозы
След іх белым ветрам ў полі замялі.
Каб далі вучыцца нам на мове роднай,
Ўсе мы дамагаліся грудзьмі…
Я ўжо хутка лягу пад сасной зялёнай, —
Што, скажы мне, будзе з нашымі дзяцьмі?

У кутку, на нарах, на старую кніжку
Ціхі голас льецца і чупрыны бель;
Сумна з маладзіцай над малой калыскай
Ўсхліпывае песняй белая мяцель.
— Спі, засні, маленькі!..
— Што, мужык на працы?
Кажаш, у астрозе? Дзесяць год далі?!
— Спі, засні, саколік! —
Быццам дождж гарачы,
Так з вачэй у маткі слёзы паплылі.

— Я, стары, таксама з-пад страхі сялянскай,
Быў і там, дзе сёння твой гаруе сын…
Шмат слядоў пакінуў на дарогах гразкіх,
На скрыпучых струнах белых палазін…

— Спі, засні, маленькі, родненькі саколік!
Ну, не плач, мой добры!..
Слухай: ля ракі
Не мяцель галосіць на заснуўшым полі,
А ў імгле зблудзілі, пэўна, кулікі…

I стары ўздымае выцвілыя вочы:
— Ну скажы, ці доўга гэта будзе так?
Сеяць усё сеем — з рана да паўночы,
А з бяды не можам выбрацца ніяк.
I ў нас цёмна, змрочна, толькі час ад часу
Загарыцца сонца паміж нашых стрэх,
Ды сядзім паўгода над галодным квасам,
Нашы сцежкі ў полі замятае снег…
Кажаш — ужо хутка выпрастаем плечы,
Кажаш аб шырэйшых нівах, аб вясне.
Вось і я, здаецца, вылез бы з-за печы,
Хай пакліча толькі моладзь і мяне.

…………………………………………….
За разбітай шыбай стогне вецер глуха,
Рвуцца пражы ніткі, ўюцца на калкі…
— Спі, засні, маленькі… або лепш паслухай,
Як, зблудзіўшы недзе, плачуць кулікі…

Пахне дзёгцем, потам, рыжаю аўчынай,
Цішыня ў хаціне згорбленай, старой;
Ціха дагарае ноч даўгой лучынай,
Сцелючы сасновым дымам і смалой.
Пад разлівы песні хмарыць сон гарачы.
— Спі, засні, мой добры… слухай… ля ракі…
Ды і мне здаецца, што ў імгле, няйначай,
Не мяцель, а плачуць недзе кулікі.

1936

Родная мова

З легендаў i казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў i пшанiц,
З сузор’яў i сонечных цёплых праменняў,
З грымучага ззяння бурлiвых крынiц.
З птушынага шчэбету, шуму дубровы,
I з гора, i з радасцi, i з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святынi народа, бяссмерця яго, —
Ты выткана, дзiўная родная мова.

Няма на зямлi таго шчасця i гора,
Якога б ты нам перадаць не магла.
Няма такiх нетраў, глыбокага мора
I гор, праз якiя б ты не правяла
Мяне на радзiму, туды, дзе сягоння
таiць акрываўлены вораг з пятлёй
ад спаленай хатай, над родным загонам,
Над будучыняй і песняй маёй —
Над тым, што было i што век будзе вольным.

Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваiм
Праз цемру і годы змаганняў суровых.
Калi ж ападзе і развеецца дым
I нiвы васкросшыя закаласяцца, —
Iзноў прашумiш ты вясновым дажджом,
Iзноў зазвiнiш ты у кожнай у хаце,
Цымбалам дасi iх сарэбраны гром
I вусны расквецiш усмешкай дзiцяцi.

1943

А якія творы Танка Вы лічыце вартымі?

Сяргей Мікулевіч, ЮУ

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ