Свой першы ў жыцці патрыятычны ўчынак я здзейсніў у восем гадоў. Набліжаўся прыём у піянеры, мяне проста распірала ад жадання здзейсніць штонебудзь патрыятычнае.
Памятаю, як намагаўся ўзняць з зямлі жабрачку ля ўвахода ў царкву, што месцілася непадалёк ад Заходняга моста.Цішком падкраўся ззаду, падхапіў яе падпахі і пацягнуў некуды ў бок ад наседжанага месца, добра што яна была надзвычайна лёгкая. Нейкі дзядок кінуўся адбіраць яе, я ж у адказ пераканаўча енчыў пра тое, што ў савецкай краіне не павінна быць жабракоў...
Цётка Надзя, якой я з гонарам расказаў пра свой патрыятычны ўчынак, моўчкі адчыніла шафу і дастала адтуль цукерку з намаляванымі на абгортцы мядзведзямі.«Вось, бяры...» Але я не паспеў падзякаваць за ўзнагароду. «...Пачастуй тую бедную жанчыну і папрасі прабачэння, нельга крыўдзіць жабракоў... Бог пакарае...» — «Бога ня...» —«Ёсць, ёсць Божанька, — цётка Надзя паклала руку на мой распалены лоб, — ён усё бачыць...»
Трэба сказаць, што цукеркі на той час былі вельмі вялікай рэдкасцю ў хаце. Калі і былі, то перш-наперш для Светы, дачкі маёй забітай немцамі стрыечнай сястры, пасля вайны пэўны час мы гадаваліся разам. «Ну, што ты хочаш, Светачка?» — пыталася цётка, калі тая, румзаючы, адмаўлялася есці ці, захлёбваючыся, кідалася ў слёзы: «Крышачку сало-оодкага хачу-уу...» Вось тады і з’яўлялася «крышачку», якую цётка даволі старанна хавала ад мяне і якая мо ратавала Свету ад пажыццёвага дзіцячага гора...
...У роспачы я пайшоў да царквы, моцна заціснуўшы ў кулаку цукерку з мядзведзямі.Маё параненае сумленне разрывалася паміж «Божанькам, які ўсё бачыць», і прагай патрыятычных учынкаў, адчайна шукала выйсце з лабірынта, у які ўвагнала мяне цётка Надзя. Але выйсця не было, пакуль не пачулася: «Што ты там хаваеш у руцэ?» Я ўзняў позірк і пабачыў Жорку. Абапіраючыся на мыліцу, ён хутка шкандыбаў да мяне, пабліскваючы зайздросным значком ГТО на зашмальцаванай, не па росту малой, талстоўцы...
Я палохаўся Жоркі, ягонай чырвонай пісугі праз увесь твар, ад якой ён набываў жахлівы, амаль звярыны выгляд. Але больш за ўсё мяне палохаў металічны зуб, які называўся загадкавым словам фікса.
Пра Жорку ў двары ніхто дакладна анічога не ведаў. Акрамя таго, што ў яго няма бацькі, што маці працуе прыбіральшчыцай, а сам ён кагосьці парэзаў у бойцы, за што адсядзеў у турме.
Адно я ведаў дакладна — як ён згубіў нагу.
Цёплым восеньскім надвячоркам, калі мы са Светкай, цёткай Надзяй і мамай дакопвалі бульбу на гародзе паблізу вуліцы Фабрыцыуса, нешта выбухнула каля пусткі, куды звозілі рознае металічнае ламачча і саржавелую зброю. А праз колькі хвілін па дарозе, асветленай заходзячым сонцам, нейкі мужчына вёў, трымаючы падпахі, Жорку, які скакаў на адной назе. Там, дзе была другая, бялелі косткі і кропля за кропляй выцякала кроў...
...«Што ты там хаваеш? — ён схапіў мяне за кулак. — А ну, расцісні... Цукерка! «Мішка на севере», «Коммунарка», — услых прачытаў Жорка і раптам закруціўся вакол мыліцы ў шалёным скоку. —Камунаркі, камунары, каму цукеркі, каму нары...» «Аддай! — я намагаўся схапіць яго за мыліцу, — аддай...» «Вось што, пацанё, — узняў мыліцу Жорка, — цукерку я ў цябе экспрапрыірую. Ведаеш, што гэта?»
Я не ведаў. Але зразумеў, што цукерку ён адбярэ. Дзіўна, але я нават адчуў палёгку...
Прайшло колькі год, і я, ужо працуючы журналістам, пачаў сустракаць яго ў розных мінскіх установах, часцей за ўсё ў судах.Ён амаль не змяніўся — усё з такой жа падгорнутай калашыной, з адной мыліцай і значком ГТО. Мяне ён не пазнаваў. Недзе ў сярэдзіне 1980-х ён прыйшоў да мяне са скаргай на ўладу, якая не хоча прызнаваць яго інвалідам вайны. Маўляў, згубіў нагу, калі ліхтарыкам дапамагаў савецкім самалётам бамбіць акупантаў. Што я мог яму адказаць? Каб аддаў цукерку?..
А на мінулым тыдні я сустрэў і жабрачку.Ці не тую, што так і не здолеў некалі справадзіць са шчаслівага савецкага жыцця? Не, яна не сядзела на прыступках пры ўваходзе на Камароўку, кутаючыся ў лахманы на пранізлівым восеньскім ветры. Акуратна апранутая ў чысцюткі, выцвілы за доўгія гады, плашч, яна дрыжачымі пальцамі перабірала ў кашальку грошы.
«Колькі не хапае?» — запытаў я. «Ды што вы, хутка пенсія... Вось хацела ўнучцы крышачку салодкага купіць, вельмі яна шакалад «Маратаўскі» ўпадабала... Думала, ужо патаннеў... Сама чула, як прэзідэнт абяцаў, што патаннее...»
«Бярыце, — я працягнуў ёй колькі змятых паперак, — даруйце мне і бярыце... Вы нават не ведаеце, як я павінен вам...» «Чаму павінны?» — яна запытальна паглядзела мне ў вочы. «Таму што Божанька ёсць і ўсё бачыць»...
