Наталка Бiлацэркiвец
Зь нiзкi «Трыццацiгадовыя паэты»
***
Я памру ў Парыжы ў чацьвер увечары.
Сэсар Вальеха
Забываюцца лiнii колеры пахi i гукi
зрок слабее слых гасьне i простая радасьць мiнае
за сваёю душой прасьцiраеш аблiчча i рукi
але недасягальна высока яна пралятае
застаецца вакзал на ягоным апошнiм пэроне
шэрым шумам растаньне брыняе клубiцца i зараз
размывае яно кволы шчыт дзьвюх маленькiх далоняў
i агiдным салодкiм цяплом прапаўзае па твары
застаецца каханьне ды лепш бы яго не было
аж да стомы наплакалася ў правiнцыйнай пасьцелi
зыркi грэблiвы бэз спадылба зазiраў з-за вакна
гладка ехаў цягнiк закаханыя млява глядзелi
як палiца пад целам тваiм задыхаецца ў снах
так банальна вакзальна сьцiхала цiшэла вясна
мы памрэм не ў Парыжы
у поце сьлязах задушэньнi
правiнцыйнага ложку парэнча застудзiць руку
i нiчый пацалунак нам не прынясе суцяшэньня
i нiхто не падасьць табе цёплы бакал каньяку
пад мастом Мiрабо не праблiсьне смуга мораку
надта горка мы плакалi i абражалi прыроду
надта моцна кахалi
каханкаў саромячы юр
надта вершы пiсалi паэтаў зьняважыўшы
зроду
нам яны не дазволяць памерцi ў Парыжы
i воды
пад мастом Мiрабо шчыльнай вартай сваёю спаўюць
Чорны камень на белым каменi
(з Сэсара Вальехi)
Памру ў Парыжы, у чацьвер, у дождж.
Я ўжо той дзень прыгадваю паволi.
Памру ў Парыжы i не пабягу
я пад дажджом, самотны, як сягоньня.
Так, у чацьвер, бо i цяпер чацьвер,
калi я мрою вершы, калi глуха
ў плячах мне ные. Я ўжо не вярнуся
да сам-сябе на шляху пустаты.
Сэсар Вальеха ўмёр. Яго няма.
Яго ўсе бiлi, хоць нiчога злога
нiкому не зрабiў ён. Задарма
сьцяблi яго дубцы i батагi.
За сьведкаў жа — самота i дарогi,
дажджы, боль плеч, дажджы i чацьвяргi.
Зь нiзкi «шэсьць вершаў»
***
З кожным каханьнем ня шчасьце, а зараз тым больш:
шчасьце такое ж, як твару зацiснуты боль,
жменяй прыкуты да вуснаў у прагным аскале.
Можа, i хочаш унiкнуць апёку нажа —
толькi ахвярнай рахманаю птушкай душа
кроўю салодкаю жывiць малекулы сталi.
З кожным каханьнем няшчасьце, тым болей з маiм:
нiбы маленькi крэтын каля ложку стаiць,
гледзiць лагодна i просiць цнатлiвай уцехi.
I праз агiду i жах бачу крыжык на iм,
i замярзаюць ванiты пры ясным сьвятле,
што прарастае данiзу зь нябеснае стрэхi.
Скiнь чаравiкi, кашулю пакiнь на пяску.
Скуру сваю растулi, як вужову луску.
Быццам бы жэжкую, вузкую, сьлiзкую похву —
вызваль таксама душу i аддай на пацеху.
I ў калатнi храмасомаў, у гвалце тканiн
будзе вас двое, але застанесься адзiн.
З гэтага курчу каленяў i потнасьцi сьпiн —
дзецi, як макi ў пяску, расьцьвiтаюць пацiху.
Рыба
Заўсёды ў профiль, шэрая i плоская,
русалчын хвост, мутнае, шалёнае вока...
Зьнiмаючы цябе з гачка, рука
трымае за жабры проста i жорстка.
Заўсёды ў профiль, заўжды нямая,
крохкi шкiлет, кволыя краты рэбраў...
Надыходзiць старасьць. Спакою ня мае
мая душа, звыклая здабываць.
Стаiць вада ва ўлоньнях мацярок,
маўчыць прырода; раптам, як гневу першы крок,
скаланаецца яе нутра бяздоннасьць —
трымай жыцьцё! Яно сплывае з рук,
як рыба, пакiдаючы ў далонi
разьведзеныя вадою сьлiзь i бруд.
Ад перакладчыка
Украiнская лiтаратура ХХ ст. настолькi ж экстравэрсiйная, наколькi беларуская — лiтаратура iнтравэртаў. I настолькi ж Наталка Бiлацэркiвец выбiваецца з украiнскай паэтычнай традыцыi: падкрэсьленая зьвернутасьць да сябе, традыцыйнасьць рытмаў i звыклыя вобразы, адмова ад патэтыкi ў зборнiку «Лiстапад» (1989). Фармальны стыль Н.Б. застаецца той самы i ў «Шасьцi вершах» (часопiс «Сучаснiсть», 1997), але зьмянiлася iнтанацыя: на нешта заўчасна позьняе; скурчанае, артрытнае; «апошнюю спробу вылецець кудысьцi». Хочацца сказаць, што гэта жаноцкая паэзiя, але што такое жаноцкая паэзiя?
Праз два гады пасьля «Лiстападу» Наталкi Бiлацэркiвец выйшла «Восень» Тацяны Сапач, а ў ёй верш з трошкi фальшывай назвай «Адзiнота»: «О, гэта ноч!.. Стамляюцца зьмяняцца / Сьляпыя вочы вечных сьветлафораў / i ацiхаюць шолахi шалёных, / з абпаленымi крыламi, мятлух...» — i гэтак далей на 18 гратэскна-паўнаважных (замянiце ноч на дзень: «О, гэта дзень!.. Стамляюцца зьмяняцца...») радкоў сэнтымэнтальнага мэтлуху мятлух, каб раптам вывесьцi сябе за дзьверы-шматкроп’е пры канцы верша i бязьлiтасна спусьцiць па сходах:
... Будзе дзень i будзе дзея,
i той, хто быў сьляпы, вiдушчым стане,
i будзе наш нябога ўладаром...
А толькi мне няма куды iсьцi,
i ўжо даўно няма куды iсьцi —
там
нехта ёсьць,
i я яго баюся...
Хто гэты ён у жаноцкай паэзii?
Хараством, шляхетнасьцю i годнасьцю твару i паставы Наталка Бiлацэркiвец нагадвае Эльзу Трыяле або Ганну Ахматаву, а сваёй выкшталцонай густоўнасьцю строяў яшчэ й Сымону дэ Бавуар, пра якую пад час яе з Сартрам паездкi ў Японiю адзiн японскi журналiст напiсаў: «Проста ня верыцца... што настолькi прыгожая жанчына як Бавуар магла напiсаць столькi ўсяго таленавiтага».
Андрэй Дынько
