ДЗЕНЬ БЕЗ ЧУЖОГА СЛОВА
2 лiстапада
Яшчэ напачатку 80-х менскiя студэнты-фiлёлягi распавядалi показку пра аднаго свайго прафэсара, выкладчыка беларускай мовы, якi ў кафэтэрыi прасiў фiлiжанку кавы. Мажная прадавачка зьмянялася з твару й кiдала прафэсару зьняважлiвае «Чыво?» На што абамлелы мэтр тоненька адказваў: «Стаканчык чаю, пажалуста». Сьмяялiся студэнты ня так зь перамены мовы, як зь перамены зьместу: фiлiжанка кавы ператварылася ў шклянку гарбаты. Але сёньня гутарка пойдзе менавiта пра перамену мовы. Пра тое, што народ па-беларуску не гаворыць, а ў менскiх адраджэнскiх асяродках, у патрыятычных групоўках, у рэдакцыях беларускiх газэт, памiж пiсьменьнiкаў усё часьцей чуваць небеларускае слова. У нас няма нi падставаў, нi права, нi жаданьня выступаць у ролi моўнае палiцыi або асуджаць людзей за тое, што яны штодзённа i штогадзiну раздвойваюцца. Нас цiкавiць сама зьява, калi заяўлены тэбээмавец або бээнэфавец, або майстар прыгожага пiсьменства пасярод нацыянальна-адраджэнскае гаманы перарываецца на тэлефонны званок уласнаму дзiцяцi, каб распавесьцi, што «борщ возьмешь в большой кастрюле в холодильнике». Пасьля гэтага наш герой працягвае заўзятую дыскусiю пра тое, што рабiць, каб беларускi народ нарэшце загаварыў...
«Моўная аўтаномiя» — найбольш пашыраная форма iснаваньня жывога роднага слова. Натуральнае моўнае асяродзьдзе яшчэ застаецца ў вёсцы, а ў вялiкiх гарадах адраджэнцы гуртуюцца ў суполкi й сябрыны, каб адгарадзiцца ад вонкавага пабытовага сьвету. Досьвед апошнiх дваццацi гадоў паказаў на нетрываласьць моўных аўтаномiяў, якiя не разрастаюцца й не зьлiваюцца, як таго можна было б чакаць, а разбураюцца звонку. Бо ўвесь час трымаць сябе ў напружаньнi да зьнешняга жыцьця, у гатовасьцi даць здачы вельмi цяжка. Зь iншага боку, кожнаму зразумела, што Беларусь нiколi ня стане беларускамоўнай, пакуль людзi — i гэта мусяць быць першыя людзi, прыклад для астатнiх, не пераломяць у сабе той псыхалягiчны бар’ер. Дзяржаўная падтрымка, законы i ўсё, што iдзе зьверху, можа мець сэнс толькi пасьля таго, як зьдзейсьнiцца пералом, калi на гарадзкой вулiцы сяды-тады пачуеш беларускае слова, i калi яно, слова, ужо ня будзе шакаваць публiку.
Нешта падобнае адбылося ў нас з рэлiгiяй. Згадайце, як гадоў дзесяць таму прыцягваў увагу абразок у кабiне кiроўцы тралейбуса. Ага, — думалi сабе людзi, — вернiк. Альбо калi бухгалтар Нiна Пятроўна сустракала суседку, таксама бухгалтара Зiнаiду Васiлеўну i тая на пытаньне «А вы адкуль?» адказвала: «З царквы». Для Нiны Пятроўны гэты адказ быў сапраўдным шокам. А потым пайшло-паехала.
Штотыднёвыя радыётрансьляцыi з Чырвонага касьцёлу i штогадовыя ўсяночныя шоў у тэлевiзары. Людзi прызвычаiлiся да праяваў рэлiгii й рэлiгiйнасьцi, і цяпер гэта ўжо нiкога ня ўражвае. Аднак варта згадаць, што пачалося такое стаўленьне зь першых стаiчных учынкаў кiроўцы тралейбуса i Зiнаiды Васiлеўны, якiя вытрымалi тысячы неўразумелых позiркаў i сьцьвердзiлi сваё права на веру.
Напэўна, тое самае мусiць адбыцца i з публiчным стаўленьнем да мовы. З чаго пачаць? Хоць бы з таго, што адзiн дзень пражыць па-беларуску, без чужога слова. Наш праект або, дакладней, прапанова, падтрымаць якую мы заклiкаем усiх нашых чытачоў, атрымала назву «Дзень Мовы»:
ДЗЕНЬ МОВЫ
2 лiстапада, у Дзень памяцi продкаў, у Беларусi праводзiцца Дзень Мовы. На прыклад Сусьветнай Арганiзацыi Здароўя, якая раз у год праводзiць Дзень без цыгарэты, мы прапануем 2 лiстапада правесьцi беларускi Дзень без чужога слова.
Сёньня ў Беларусi ўжо тысячы людзей падтрымлiваюць адраджэньне роднае мовы й нацыянальную iдэю. Але не сакрэт, што ў побыце, па-за культурнiцкiмi суполкамi гэтыя людзi гавораць, як правiла, не па-беларуску. Iм замiнае псыхалягiчны бар’ер i тая палiтыка нецярплiвасьцi да беларушчыны, якая ў нашай краiне праводзiлася не адзiн год. Чалавеку, якi прагне заўсёды й паўсюль гаварыць на мове дзядоў, псыхалягiчна цяжка ўвесь час, у малым i вялiкiм, пераадольваць супрацiў асяродзьдзя, тлумачыць i даказваць, што ён мае права ў сваёй краiне карыстацца сваёй мовай.
Каб выправiць такое ненатуральнае становiшча, мы заклiкаем усiх беларусаў, дзе б яны нi апынулiся ў Дзень Мовы 2 лiстапада: на вулiцы, у краме й грамадзкiм транспарце, у афiцыйнай установе або ў сям’i, — гаварыць, пiсаць, чытаць i слухаць толькi па-беларуску. Мы разьлiчваем, што ў абвешчаны Дзень без чужога слова ў Беларусi шырэй загучыць родная мова, а ўражаньнi й думкi людзей, народжаныя ў гэты дзень, патрапяць на старонкi газэт, у радыё i тэлеперадачы.
Дзень Мовы мусiць стаць для беларусаў Днём нацыянальнага здароўя. Мы мяркуем i надалей праводзiць такi Дзень у другi дзень кожнага месяца i спадзяемся на падтрымку ў гэтай справе ўсiх зацiкаўленых асобаў i арганiзацыяў.
