Сяржук Сокалаў-Воюш
Душок
Беларуская нацыяналiстычная казка
Жыў ды быў на Белым сьвеце Душок. Разумненькi, крэпенькi, зграбненькi, але такi невялiчкi, нават зусiм маленькi. Проста, сказаць вам, такi дробненькi, што людзi часам iмя ягонае з маленькай лiтары пiсалi.
Панаваў гэты Душок на Беларусi здаўна. З суседзямi без патрэбы не сварыўся. Хiба што тыя назаляць пачыналi, а яшчэ горш — у непаклiканыя госьцi прыходзiлi. Злаваўся тады Душок. Гневаўся. Але гневу таго толькi на кароткi час хапала. Вымяталiся госьцi i гнеў з сабой забiралi. Што й казаць, шчодрым быў наш душок на гэткiя падарункi...
Аднаго разу, цяпер не згадаю: цi то ў сыботу, цi то ў пятнiцу, ведаю толькi, што перад самымi Калядамi, а можа й на Купальле, прыйшлi да нашага Душка такiя Непаклiканыя госьцi. Кiнуўся быў Душок свайго гневу шукаць, ды... не знайшоў: альбо сам забыўся куды паклаў, альбо папярэднiя гэткiя ж госьцi ўвесь з сабой вынесьлi i нi кроплi Душку не пакiнулi.
А Непаклiканыя тым часам за Душковым сталом расьселiся, стравамi далiкатнымi частуюцца, марцыпанамi ласуюцца, крупнiк ды ганушоўку вёдрамi жлукцяць, чвякаюць, адрыгаюць, пальцы свае ад смакаты аж па локаць аблiзваюць, а напрыканцы бяседы ногi на стол паўскладалi i, як выглядае, дадому не зьбiраюцца. Можа наступнае вячэры чакаюць, а можа й пасьлянаступнага полудню.
Пачаставаў iх Душок i тэй вячэрай, i тым полуднем. А Непаклiканым — усё мала.
— Давай, — крычаць яны да бязгнеўнага Душка, — нам свой ложак: мы адпачываць будзем...
Далей — болей. Пачалi яны з таго ложка Душку загады аддаваць, ды яшчэ яго самога тыя загады на дзяржаўных белягох пiсаць змусiлi.
«Што ж, — падумаў сабе Душок, — госьцi — людзi сьвятыя, хоць i Непаклiканыя, а шанаваць трэба. Патрываю яшчэ крышачку, а там, як залёсiць, можа яны й дадому зьедуць...»
Гэдак прайшоў год. Патлусьцелi госьцi. Расхрабрылiся. Гаспадара, Душка, i наагул заўважаць перасталi. Здаралася, аддаюць яму чарговы загад, якiх за дзень да дзьвюх коп набiралася, у вочы Душковыя глядзяць, а ў паглядах такая золь i пустэча, такая абыякавасьць, што страшна робiцца. I адчувае Душок: ня бачаць яго госьцi Непаклiканыя, празь яго, як празь цень, ягонымi абшарамi захапляюцца, празь яго, як праз здань, пад ягоным сонейкам грэюцца.
Хацеў быў Душок асьцярожна падказаць iм, што, маўляў, загасьцявалiся, цi ня час вам, маўляў, госьцейкi дарагiя, дадому зьбiрацца? Ды дзе там! Тыя i слухаць ня хочуць, а, як папраўдзе, дык i ня чуюць. Вушы тлушчам пазаплывалi, раты ад доўгага чвяканьня на лычы парабiлiся, вочкi ад бязгнеўнага Душковага трываньня ўшчэнт абнахабiлiся.
Прамiнуў яшчэ год... А можа й дзесяць... Хто ведае?
Жывуць Непаклiканыя госьцi ў Душка прыпяваючы, а хто па такiм жыцьцi гады лiчыць будзе? Самому Душку таксама няма калi. Ён то ў полi працуе, то есьцi гатуе, а то i ў лазьнi вялiзныя непаклiканскiя сьпiны парыць ды траха што ля прыбiральнi з паперкай не стаiць.
Ото ж у лазьнi ўсё й пачалося...
Цеплiў Душок тую лазьню ад ранiцы. Пад вечар Непаклiканыя ледзьве ў дзьверы ўсунулiся: так растлусьцелi i во як горача. Можа ад во гэтай тлустасьцi цi ад тае гарачынi й скруцiлiся на бок глузды ў Непаклiканых.
— Ты што, — зачалi яны крычаць на Душка, — лазьнi як сьлед не нацеплiў!!! Мала таго, што мы на сабе цяжар тутэйшага бруду цягнем, дык нам яшчэ й памыцца па-людзку няма як! Холадам нас у магiлу загнаць хочаш!
Кiнуўся быў Душок на дрывотню, а там — нi трэсачкi, пабег быў да лесу, а там — нi галiнкi, нi пянёчка трухлявага, выскачыў на тарфянiшча — усё выбрана. Прымчаў ён назад у лазьню, ды й кажа:
— Даруйце мне, госьцейкi дарагiя, няма чым гарачэй печку напальваць... Я й рады б дагадзiць вам, ды — неяк.
Зьнерухомелi госьцi ад нечаканасьцi: за столькi гадоў iм тут упершыню адмовiлi. Стаяць. Маўчаць. Вачыма лыпаюць. Скiвiцы ад неспадзеўкi аж да ступакоў паадвальвалiся.
Спужаўся бязгнеўны Душок. Спалохаўся. Ды й як не застрашыцца? Гэта ж ня жартачкi — дарагiх гасьцей пакрыўдзiў.
А госьцi тым часам ачомалiся i спамiжсобку па-свойму загаманiлi. Слухаў iх, слухаў зьбянтэжаны Душок, аж раптам пачало яму здавацца, што гэта ня госьцi нейкiя i наагул ня людзi, а нешта такое, што нiкому ня ведамае. Пачаў тады Душок уважней прыслухоўвацца. А госьцi на яго — нi вокам. Адзiн гаворыць, як гуся гагае, другi — як зьмяя шыкае, трэцi й дзясяты — наагул не разьбярэш, якiм зьверам галёкаюць. Хацеў быў Душок ужо за качарэжнiк ухапiцца, каб павытурыць гэтую набрыдзь, як набрыдзь да яго нашай мовай зьвярнулася:
— Цi ня мог бы ты, Душок, з намi на чалавечай мове растлумачыцца, бо нам ад твайго дзеканьня й цеканьня зусiм глузды павыкручвала.
«Што ж, — падумаў на гэта Душок, — госьцi — людзi сьвятыя. Як жа сьвятых не паслухацца».
Усчаў ён тады з кiм па-гусiнаму, з кiм па-зьмяiнаму цi па якому там яшчэ вытлумачвацца.
Выслухалi яго госьцi. Пашкадавалi, што раней сваiмi мовамi гаварыць ня змусiлi, бо дужа ж добра ўсе тыя мовы ў Душка выходзiлi. Адно толькi словы некаторыя часам гучалi нязвыкла ды дзеканьне й цеканьне ў iх, як залатая йстужка ў нямытыя косы, упляталася.
Падзiвiлiся ўсяму гэтаму госьцi. Моўчкi пазахаплялiся. Без усьмешак парадавалiся, а потым i кажуць:
— Мы, Душок, у цябе ўжо колькi часу жывем. Сем’i свае дзеля цябе пакiнулi, думкi свае табе, як лепшаму сябру, па-сакрэту загадвалi, самых патаемных жаданьняў ад цябе ня ўтойвалi. I вось чым за нашыя давер i дабрыню ты нам сплочваеш: халоднай лазьняй, нялюдзкай гаворкай ды чорнай няўдзячнасьцю. Крыўдна, што й казаць, ды не такiя мы, каб крыўду доўга памятаць. Зрабi ласку, дагадзi яшчэ раз: сядзь у печ на вугольле, можа лазьня й нацеплiцца.
«Што ж, — падумаў Душок, — госьцi — людзi сьвятыя. Не дагодзiш — вялiкi грэх на сабе мець будзеш. Трэба, вiдаць, у печ лезьцi».
Падыйшоў ён да печы. Горача. На тузiн крокаў не прыступiцца. Ды што рабiць? Як не дагадзiць, хоць i Непаклiканым...
Узяў ён тады конаўку з халоднай вадзiцай. Хацеў на сябе плёснуць, каб ня так горача ў печы гарэць было. Глянуў на ваду i аслупянеў. З вады пазiрала на яго невядомая iстота: валасы на галаве паблутаныя, у вачох пакора рабская й жах несусьветны, нос, як у нябожчыка, загойстраны, шчокi аж да хрыбцiны ўсярэдзiну ўвалiлiся... Спалохаўся Душок. Конаўку асьцярожненька, каб не спалохаць пачвары, што там была, на лаву паставiў.
— Што з табой? — запыталiся госьцi.
— Т-т-там, — адказаў Душок, — с-с-сядзiць н-н-нехта.
Узялi госьцi конаўку. Глянулi. Свае ўкормленыя рылы ў водным адлюстраваньнi згледзелi. Залюбавалiся. Потым да Душка прыступiлi:
— Гэта ж, — кажуць, — адбiткi нашых аблiччаў там! Як мог ты, сьмярдзюк, назваць iх пачварамi?!
Глянуў Душок яшчэ раз у конаўку i як маланкай яго праз глузды рэзнула: «Дык гэта ж я такi! Гэта ж маё аблiчча там адбiваецца! Гэта ж мне за гады непаклiканскага гасьцяваньня гэтых анi разочку ў чыстую вадзiцу глянуць не давялося!»
Выпрастаў Душок сваю сагнутую сьпiну. Думаў: кроў закiпiць, ды мала чаму кiпець засталося. Думаў булаву ў рукi схапiць, ды нешта ў пальцах хруснула й тыя не паслухалiся. Хацеў хацяб глянуць злосна, ды агонь у вачох не запальваўся.
Адно, што й змог ён зрабiць напачатку, дык гэта ўдыхнуць сьвежага паветра на поўныя грудзi. А ўдыхнуўшы раз, пачуў кроў у жылах, другi раз — моц у рукох ды агонь у вачох — на трэцi раз. Гнеў, што на сампачатку згубiўся недзе, таксама памужнелы й пасталелы гарачым полымем у сэрцы заняўся.
Глянулi на ўсё гэта Непаклiканыя госьцi й зьнерухомелi. Бо не Душок быў ужо перад iмi, як некалi, але — Дух. I Дух не абы якi! Высокi, зграбны й яснавокi НАЦЫЯНАЛЬНЫ ДУХ гэтай зямлi. Дух Мацi-Беларусi, якi збудзiць — небясьпечна, а ўлашчыць —ганарова. Дух гэты выклiкаў павагу й пашану, хоць булавы ў рукох i ня меў.
Увачавiдкi памiзарнелi Непаклiканыя госьцi. Кiнулiся яны хто куды, i нехта зьбег такi, а сёй-той у дрыгвяным балоце нагой заграз, сёй-той у павучыньне ўблутаўся, сёй-той за шыпшынавыя голкi зачапiўся...
... Ясным сонечным ранкам, калi росы зiхцяць у траве, а паветра напаўняецца галасамi птушак, чуюцца мне часам зь цемры, што адпаўзае за вугол нашага краю, галасы. Галасы тыя слабыя, але надта ж зьвяглiвыя. Бязладным хорам плявузгаюць яны свае бясконцыя: Дай! Прынясi! Дагадзi! Ды: гавары па-нашаму!
Гэтыя словы лiпнуць да мяне, як балотная твань да замурзаных лытак Багнiка. I тады я тройчы ўздыхаю напоўнiцу, бо ведаю сэнс кожнага чароўнага ўздыху, пры якiм падаюць у нябыт прагнiлыя бросьневыя словы Непаклiканых, нястрашных i зьмiзарнелых. Затым мы зь сябрамi нацеплiваем лазьню, даём духу й пачынаем парыцца...
