Нябачны Зьвер
Уiльям Голдынг у сваім рамане «Валадар мух» распавёў пра катастрофу: над бязьлюднай выспаю разьбiўся самалёт. Ацалелі адныя хлопчыкі, дзеці... На прыгожай акіянскай выспе яны знайшлі сабе мноства ежы і яшчэ нейкі час, па інэрцыі iмкнуліся паводзiць сябе цывiлiзавана: разьмеркавалi абавязкi, парупiлiся пра агонь i дах над галавою, курэлi дымам, каб iх маглi пабачыць з мора і ўратаваць. Але мiналi днi, а паратунку не было. Пакiнутыя сам-насам хлопцы пачалi дзiчэць, забылiся пра сыгнальны агонь, пра разьмеркаваныя абавязкi. Тыя, хто заклiкаў да розуму, засталiся ў меншасьцi. Астатнiя, пасыўна падпарадкоўваючыся iмпэтнаму правадыру-дэмагогу, жылi як набяжыць, ня дбаючы пра заўтра. Урэшце ўсё скончылася нашмат большай катастрофаю: гуляючы, хлапчукi забiлi двух сваiх прыяцеляў і ўрэшце падпалілі выспу...
Раман Голдынга згадаўся мне, калi сябра-фатограф вярнуўся нядаўна з «чарнобыльскiх» раёнаў, дзе здымаў паводку, і распавёў пра свае ўражаньні. «Я хацеў пабачыць эпiчную прыгажосьць: магутную стыхiю, якая бязьлiтасна ачышчае зямлю, — казаў сябра. — А няма прыгажосьцi. Паўсюль бруд. Людзi, самi жывучы нiшчымна, зрабiлi нiшчымным усё вакол сябе. Разваленыя будынiны, слупы, драты, кучы хлуду. Вада сыдзе, а бязладзьдзе застанецца. Гэта ўжо ня людзкае жыцьцё». «Ну неяк жа жывуць, — казаў я, — нешта ж робяць». «Што iм рабiць? Палi змыла, калгасныя гаспадаркi, лiчы, ляснулi, грошай, тэхнiкi, бэнзыну няма. Электрычнасьць не паўсюль. Залiло калодзежы, прыбiральнi, могiлкi, хлявы. Дык яны заплывуць за хлеў, дзе, iм здаецца, вада чысьцейшая, адтуль i мыюцца, i п’юць. Пра радыяцыю нават ужо й гаварыць забылiся. Жывуць. А навошта?..»
Навошта жыць, сапраўды? Жыць хворым i бедным, у гразi й радыяцыi, працаваць на дзяржаву задарма, сеяць хлеб, якi пасьля зрэдзьчасу прывозяць у бруднай жалезнай машыне. Верыць уладзе, якая нiчога ня робiць, i галасаваць за тое, каб нiчога не зьмянялася... Скажуць эвакуявацца — паедуць. Скажуць вяртацца — вернуцца. Як скажуць. Хварэюць, памiраюць дзецi. Бог даў, Бог забраў. Зрэшты, дзе ён, той Бог? Як ён да нас, так i мы да яго...
Хлопчыкi ў рамане Голдынга таксама некалi хадзiлi ў царкву й сьпявалi ў хоры. Пакiнутыя людзьмi, яны пакiнулi й Бога. На зьмену яму прыйшоў страх — таямнiчы нябачны Зьвер, якi iм то мроiўся, то сьнiўся. Некаторым здавалася, што яны яго бачылi. Шустры падлетак-правадыр неўзабаве сьцемiў, што, песьцячы ў малодшых дзецях жах перад нябачным Зьверам, якi можа спускацца зь неба i вылазiць з акiяну, ён апануе iхныя душы, спаралiзуе памкненьне мысьлiць лягiчна. I гэта дало правадыру абсалютную ўладу.
Мiльёны людзей жывуць на забруджаных радыяцыяй i хiмiяй землях, бязвольна назiраючы, як усё сканчаецца: грошы, здароўе, жыцьцё. I нiчога не зьбiраюцца мяняць. Бо ня бачаць нi сябе, нi сваiх дзяцей у будучынi. Ні ў сьветлай, ні ў змрочнай. Бо перакананыя, што, па-першае, да iх ужо нiкому няма справы, як меркавалi i дзецi на высьпе з раману Голдынга. А па-другое... iх воля сьцiснутая нябачным Зьверам, якi тоiцца паўсюль — радыяцыяй. Спачатку радыяфобiя нарастала стыхiйна. Пасьля яе ўзялi на ўзбраеньне дэмакраты, каб згуртаваць людзей вакол сябе. Затым на гэтым пачалi спэкуляваць камунiсты, мовячы: «Куды ж нам без СССР?» Дайшла чарга i да Лукашэнкi: «Каму мы патрэбныя ў сьвеце, са сваёй радыяцыяй?» Гэтак за трынаццаць гадоў людзей пераканалi, што паратунку няма, трэба слухаць правадыра, не спрабуючы пераацанiць сваё становiшча i заняцца самаратаваньнем.
Драматычны твор Голдынга сканчаецца хэпi-эндам: прыехалi дарослыя i забралi дзяцей з панiшчанай iмi, некалi прыгожай выспы. Стала зразумела, што Зьвер, нават нябачны і ўсюдыiсны, — гэта толькi зьвер, а людзi маюць розум i могуць зрабiць разумны выбар. Каб не было большых трагедыяў.
С. Х.
