Віктар ШНІП
І была напачатку вёска...
Вёска 1. Сельскае паселішча. Палеская вёска. Вёска, дзе была школа, спадабалася мне — невялікая, з адной толькі вуліцай, і ўся нібы замаскіраваная ў зеляніне. Кавалёў.
2. Сельская мясцовасьць. Паехаў працаваць на вёску // Жыхары вёскі; сялянства, вясковае насельніцтва. (Мужык) — Хлопчык як пачне іграць на дудачцы, дык уся вёска зьбягаецца слухаць. Якімовіч. Зь вёскі змываць дакастрычніцкі бруд — Задача мая ўдарная. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Пад рэд. К.К.Атраховіча (Кандрата Крапівы). Т. 1. — Менск, БСЭ, 1977.
1. Вёска пачынаецца...
Для гараджаніна вёска пачынаецца з аўтавакзалу. На прыпынку вялікія сьметніцы, але ўсё сьмецьце ў іх не зьмяшчаецца. І топчуцца людзі па сьмецьці, углядаючыся ў горад, ня бачачы гораду. Пад’яжджае патрэбны аўтобус. І людзі яго амаль штурмуюць, як татара-манголы Разань. Аўтобус рыпіць, трашчыць, але стаіць, бо жалезны. Кожны мае квіток. Хто — зь месцам, а хто — і без. І заўсёды знойдзецца чалавек з вострым языком, які ня можа каб не палаяцца.
Дарога да вёскі доўгая, як на іншую плянэту. У аўтобусе душна, пыльна. Пахне потам і перагарам. Нехта ўсю дарогу чытае газэту, нехта дрэмле. Моладзь жартуе, хоць вясёлага нічога няма ні ў аўтобусе, ні за шыбамі.
Нарэшце вёска. Пакладзены амаль на балота асфальт — цывілізацыя. На прыпынку вясковыя кабеты — чакаюць гарадзкіх навін, як зусім нядаўна чакалі машыну з хлебам. Хлеб прывозяць два разы на тыдзень. І адразу разьбіраюць. Раней куплялі па пяць, па дзесяць буханак — кармілі сьвіней. Цяпер толькі для сябе — дорага. Маглі б і самі пячы хлеб, але многія развучыліся, ды й няма мукі ў магазіне. Можна змалоць, ды нічога са збожжа самі ня сеялі. Ісьці красьці ў калгас? Ня кожны адважыцца, і крадзенае ўсё-ткі — крадзенае...
Выходзіш з аўтобусу, нібы трапляеш у жыцьцё, якім цывілізаваны сьвет даўно ўжо не жыве. Але гэта наш сьвет, і таму мы такія, якія ёсьць...
2. Тэлефон міліцыі — 02
«У сваім доме пайшла на вісельню жыхарка вёскі Грыцкаўшчына Ракаўскага сельсавету Грышалевіч. А вось 22 жніўня вечарам у доме грамадзянкі А.Загорскай зь Вялікай Дайнавы раптоўна памёр невядомы грамадзянін».
«У ноч на 28 жніўня невядомыя сарвалі шыфэр з гаражу жыхара райцэнтру В.Зіноўскага і ўкралі акумулятар, аўтамагнітолу, 20 літраў бэнзыну і іншыя рэчы. Тэлевізар чорна-белага адлюстраваньня ўкрадзены ў грамадзянкі вёскі Навасады В.Урбановіч. У пэрыяд з 21 па 24 жніўня, узламаўшы ўваходныя дзьверы, выкралі тры пярсьцёнкі і 110 даляраў ЗША з кватэры грамадзяніна Шарапы».
«В.Зайцаў, псыхічна хворы са Стаўпецкага дому-інтэрнату, разьбіў шкло, сагнуў мэталічныя пруты і такім чынам трапіў у магазін, дзе на добрую суму зьеў чакалядак. Сыгналізацыя ня «выдала» злодзея, бо аказалася няспраўнай».
«У дзьве гадзіны ночы ў мінулую нядзелю В.Філіповіч залез у хлеў да свайго суседа А.С. і стаў «паляваць» на кур. Гаспадар спаў чуйна і неўзабаве нечакана для злодзея зазірнуў у куратнік. Завязалася бойка. Бакі адзін аднаму суседзі, відаць, натаўклі добра, бо ў 13 гадзін раней судзімага В.Філіповіча знайшлі дома мёртвым».
«Застаўся бяз транспарту жыхар вёскі Шуловічы Г.Чэрнік: нехта ўкаціў яго матацыкаль «Мінск» проста з двара С.Матуса ў Бомбалах, прычым сярод белага дня».
Так было сем гадоў таму. Сёньня мала што зьмянілася, і ня ў лепшы бок. Але жывем...
3. Вёска і тэлевізар
У большасьці вёсак няма Храму, але ўсё ж хапае вернікаў. Праўда, і за камуністычных часоў людзі верылі, але часьцей за ўсё жывым галовам, якія складна гаварылі ў тэлевізары. Але тэлевізараў асабліва не было. Не было за што купіць. Сёньня тэлевізар для вяскоўца — не навіна, і ён ведае, што і ў колькі будуць паказваць. Дзякуючы тэлевізару, людзі вераць у тое, што ў далёкім замежжы ўсё дрэнна, а ў нас поўны росквіт. Пасьля старшыні калгасу тэлевізар для большасьці вяскоўцаў — самы аўтарытэт. Вясковыя кабеты палюбілі мыльныя сэрыялы, якія ім добра прамываюць мазгі ад праблемаў, якіх хапае ня толькі на працы, але і ў хаце. Цячэ страха. Няма чым і за што адрамантаваць. Ды й няма каму. Стары не палезе на хату, а маладому трэба напачатку пляшка. А дзе яе ўзяць? Самагонкі не нагонісься. Цукар дарагі. Да ўсяго — трэба везьці з гораду. Сам не паедзеш — далёка, і ня кінеш гаспадарку. А гаспадарка вялікая. Сьвіньні, карова, куры, качкі, сабака... Усе хочуць есьці. А тэлевізар есьці ня просіць. І глядзяць вяскоўцы ў гэты «яшчык», і ім здаецца, што яны бачаць сьвет і да ўсяго разумеюць, на чым сьвет стаіць. На двары канец ХХ стагодзьдзя, а вёска ўсё жыве яшчэ недзе ў яго самым пачатку, хоць і глядзіць тэлевізар...
4. Гной
Што вёска бяз гною? Нішто... А гною хапае. І здавалася б, што ўсё павінна расьці і квітнець. Ды не. Нечага бракуе да гною. Гаспадар ведае чаго. Але веданьня аднаго мала. І наагул гной у вёсцы — гэта як жывая вада ў казцы. Вось толькі мы, гараджане ў першым пакаленьні, як той «распанелы» Максім Гарэцкі, грэбуем бацькоўскай лазьняй і шчыра зьдзіўляемся, чаму, ну чаму нельга пакласьці праз той гной кладачкі?
5. Мы ўсе з хатаў
Амаль усе нашы больш-менш вядомыя пісьменьнікі выйшлі зь вясковых хат. Выйшлі з хатаў і не дайшлі да гораду, які стаіць ня недзе ў Азіі, а ў цэнтры Эўропы. Адно добра, што мы ўжо забыліся пра лапці, у якіх, праўда, некаторыя яшчэ бачаць вяскоўца. А вясковец даўно ўжо ня той. Ён умее ня толькі пасадзіць і выбраць бульбу, але й разьбіраецца ў далярах.
Мы выйшлі з хатаў. І стаяць цяпер тыя хаты, амаль нікому не патрэбныя, бо мы, маладыя, іх не будавалі і для нас яны цяпер — як для матыля пусты кокан...
6. Аб’яднаньне
Маім аднавяскоўцам пашанцавала — у свой час яны асабіста ведалі аднаго зь вялікіх апазыцыянэраў Сямёна Шарэцкага. Ён узначальваў суседні калгас «Чырвоная гвардыя». І вось неяк у галаву Шарэцкага прыйшла думка аб’яднаць свой калгас з нашым, каб разам ісьці да камунізму. У нашых калгасьнікаў быў вялікі пярэпалах — людзі не разумелі, для чаго ўсё гэта рабіць, калі ім і так жывецца нядрэнна. Гадоў пяць ішлі размовы пра аб’яднаньне, але нічога не атрымалася. Ды ўсё ж, як кажуць, не цяпер, дык у чацьвер, аб’яднаньне адбылося, але ўжо не з «Чырвонай гвардыяй», а з саўгасам «Залескі». Аб’ядналіся без валакіты — з «Залескага» зьехаў старшыня, а на яго месца ніхто не захацеў ісьці...
7.
Вёска — гэта пупавіна, якую адрэзалі і выкінулі. І ляжыць яна цяпер сярод лясоў і палёў, сярод лугоў і балатоў забытая, але яшчэ цёплая і ня зьедзеная сабакамі...
Вёска — гэта пчаліны вулей. А Пчаляр пакуль што не нарадзіўся...
Вёска — гэта балота. І трапляюць у яго людзі6 і не вяртаюцца...
Вёска — гэта сон, што прысьніўся вандроўніку, які ідзе з варагаў у грэкі...
Вёска — гэта тое, што засталося ад вялікага княства...
Вёска — гэта магіла, у якой існуе жыцьцё...
8. Але...
Іду я па вёсцы, як праз сваё мінулае. Мне сумна, бо я тут амаль чужы. Мяне ўжо амаль ніхто ня ведае, як і я амаль нікога ня ведаю. Але гэта мая вёска, і яе з усімі яе «фокусамі» я люблю, як любяць самога сябе...
І была напачатку вёска...
