У пракаветныя савецкія часы саюзным рэспублікам належала мець літаратуру. Прычым – усіх жанраў. У тым ліку і дэтэктыўнага.
На «саюзным» узроўні адпаведную патрэбу задавальнялі: у 1930–1940-я – Леў Авалаў зь яго неўміручым «Маёрам Проніным»; затым – адсаджаўшы і адседзеўшы сваё, Леў Шэйнін з «Запіскамі сьледчага»; урэшце, Юліян Сямёнаў, які стаў клясыкам жанру, што было зафіксавана шматлікімі экранізацыямі і перавыданьнямі яго міліцэйска-чэкісцкіх сагаў. Усе яны, у тым ліку і Шэйнін, былі людзьмі таленавітымі, а паколькі дэтэктыўных аўтараў ХХ ст. масава перакладаць пачалі толькі падчас перабудовы (вынятак – хіба што толькі Сымэнон), то «нацыянальныя ўскраіны» савецкай імпэрыі здавольваліся пераважна «Крысьцямі» і «Стаўтамі» ўласнага разьліву, што завіхаліся, як поп у талацэ, але з душой і па загадзе партыі. Часьцей за ўсё гэта былі самі міліцыянэры ці супрацоўнікі КДБ, аж да генэралаў, з доступам да інфармацыі аб рэальных злачынствах альбо подзьвігах, якія «бэлетрызавалі» «справы №…», а потым атрымалі за іх яшчэ і літаратурныя ўзнагароды.
Ня будзем ні ў чым вінаваціць пісьменьніка Мікалая Чаргінца. У тыя часы, калі літаратурная творчасьць строга рэглямэнтавалася Галоўлітам, ён быў далёка ня горшым. Канечне, да ўкраінца Расьціслава Самбука, на мой погляд, яму было далёка, але з функцыяй «беларускага Конан Дойла» Мікалай Іванавіч спраўляўся няблага. А калі былі ў тэкстах «шурпатасьці», прыходзілі на дапамогу рэдактары – так заведзена.
Так палкоўнік, а затым генэрал Чаргінец стаў сябрам Саюзу пісьменьнікаў БССР. Скажам шчыра: не найгоршым.
Потым сыстэма рухнула. Рэшткі прафэсійных рэдактараў падаліся ў прыватныя выдавецтвы на вольны хлеб або засталіся ў дзяржаўных, але працавалі ўжо асьцярожней, імкнучыся ня надта турбаваць вяльможных аўтараў. Таму для свайго аналізу таго, што ўяўляе сабой літаратурная творчасьць Мікалая Іванавіча, мы возьмем не старыя ягоныя творы, а адзін з новых, шырока растыражаваных і ў Расеі, і ў нас на радзіме – у Беларусі. Праўда, не ў БССР, а ў новай – цалкам лукашэнкаўскай Беларусі.
І раман гэты – «Тайна Авальнага кабінэту».
ВАМ гэта нічога не нагадвае?
Як і належыць вялікаму майстру, Мікалай Чаргінец вымушаны чуйна рэагаваць на патрабаваньні часу. Час абраў яго, каб раз і назаўсёды паставіць да ганебнага слупа ўрад Злучаных Штатаў Амэрыкі – краіны глыбока варожай прадстаўніку сапраўды дэмакратычнага грамадзтва, якім, мабыць, лічыць сябе Мікалай Іванавіч, краіны, якая адмаўляе асновы маральнасьці і пазбаўлена веры ў Бога.
Фабула раману простая. Прэзыдэнт ЗША Джон Макоўлі ўграз у распусьце, юрлівых уцехах з практыкантамі і чыноўніцамі ўласнай адміністрацыі. Не саступае яму і ягоная жонка Сара.
Паколькі балбатлівая практыкантачка Моніка Левін (гм-гм!) пра ўсё расказвае сваёй сяброўцы, а тая запісвае ўсё на стужку і перадае азьвярэламу ад прагі трапіць на першыя старонкі газэтаў «незалежнаму пракурору», пачынаецца дзікі палітычны крызіс.
Каб адцягнуць увагу шырокай грамадзкасьці і пазьбегнуць справядліва навіслага над ім імпічмэнту, злачынны Макоўлі разьвязвае вайну супраць Югаславіі, якая сабе мірна дрэмле.
Увогуле, дзесьці я пра такую гісторыю ўжо чытаў. Праўда, там усё зьвялося да масавых публікацый у газэтах. Старшыня камісіі па міжнародных сувязях і бясьпецы (нібыта так) савету рэспублікі нашпарыў цэлы раман. 463 старонкі.
Нічога ня зробіш. Noblesse oblige.
Макоўлі думае пра Беларусь
Калі хтосьці думае, што спадар Чаргінец ствараў раман выключна зь пісьменьніцкага сьвербу, ён глыбока памыляецца. Асоба, паводле пасады абавязаная калі не вызначаць, то прынамсі выказваць публічна асновы замежнай палітыкі Беларусі і разуменьне ёю наяўных міжнародных дачыненьняў, Мікалай Іванавіч сумленна выканаў свой абавязак грамадзяніна і палітыка.
Дзеяньне адбываецца ў ЗША. Пікейным жылетам з Інстытуту сацыяльна-палітычных дасьледаваньняў пры прэзыдэнце РБ, несумненна, шмат гавораць і асоба самога Макоўлі, і вобразы ягонай пыхлівай жонкі Сары, якая марыць атрымаць мандат сэнатара ад штату Нью-Ёрк, і дзяржсакратара Хрысьціны Кейс, якая люта ненавідзіць «в первую очередь славян, затем индусов, а потом уже мусульман» (с. 40). Дый Моніка Левін, што праходзіць праз усю кнігу віхлястай хадою, таксама цалкам пазнавальная.
Але насамрэч цэнтрам сусьвету ў кнізе зьяўляецца сувэрэнная Рэспубліка Беларусь! У той час, калі Джон Макоўлі не падстаўляе свой чэлес Монічыным пухлым вуснам, ён напружана думае пра Беларусь.
«Мы сделаем все, чтобы в странах, поддерживающих тесные отношения с Россией, и в первую очередь в Белоруссии (sic!), у власти оказались нужные нам люди. И сделаем это, во чтобы (sic!) нам ни обошлось (sic!!!)», – заяўляе прэзыдэнт ЗША падчас сустрэчы з вышэйшымі асобамі войска і разьведкі на с. 21.
«Россия и Белоруссия ведут активную работу с Хусейном», – паведамляе яму жудасную тайну дзяржсакратар Хрысьціна Кейс на с. 40. І працягвае на с. 42: «Оказалось, что Москва находится далеко впереди Соединенных Штатов Америки в разработке портативных зарядов электромагнитного действия. По нашим сведениям, главная роль в разработке этого оружия принадлежит Белоруссии, которая обладает мощным научно-техническим потенциалом».
На с. 141 дырэктар ЦРУ Джэймз Уолш (як жа ж без ЦРУ?!) падхоплівае тэму: «Уже сейчас Россия может рассчитывать на безоговорочную поддержку только одной Белоруссии, которую мы обложили со всех сторон. Я выделил из нашего фонда для спецоперации еще шестьдесят миллионов для раскачивания в Белоруссии лодки (sic!). (…) Правда, надо признать, парламенту этой страны, который не признает Европа, неожиданно удалось переиграть нас и восстановить свои права в Межпарламентском союзе, в состав которого входят парламенты почти всех стран мира. Не спорю, здесь есть и наша вина, которая позволила белорусам пробить окно в мир (ізноў sic!)».
Неймавернае веданьне беларускіх рэалій дэманструе і астраном Снайдэр у гутарцы з прэзыдэнтавай жонкай: «Следы марсианской жизни в метеоритах обнаружили российские и белорусские ученые» (с. 159).
Зразумела, што пасьля гэтага прэзыдэнт ЗША проста абавязаны запатрабаваць сабе ўсю інфармацыю пра загадкавую краіну, якая абыгрывае ЦРУ, адкрывае сьляды жыцьця на Марсе, падтрымлівае Расею: «Дайте мне как можно более полную информацию о Президенте Лукашенко» (с. 171).
Пільнасьць – перш за ўсё!
У нейкі момант здаецца, што Беларусь сапраўды ўяўляе для пагразлых у юры ЗША неймаверную небясьпеку. Аўтар успамінае, што ўсё-такі зьяўляецца генэралам, і пачынае дэманстраваць сур’ёзную абазнанасьць у боегатоўнасьці беларускай арміі:
«– Численность ее составляет сто – сто двадцать тысяч, она прекрасно обучена и вооружена самым современным оружием. У них имеются очень большие запасы вооружения. Во времена Советского Союза Белорусский военный округ был одним из самых мощных. Военно-промышленный комплекс после распада Союза там сохранился. В Белоруссии на оборону работают сотни научных учреждений и предприятий. Не исключено и возвращение в республику ядерного оружия» (с. 171).
Зразумела, што пра гэта ў рамане гаворыць не беларускі Чаргінец, а дырэктар ЦРУ. Але ж ён – пэрсанаж! Яму ж аўтар усё гэта расказаў!
«– Мы расцениваем как весьма серьезные шаги России и Белоруссии в военной области. Они наметили ускорить окончательный ввод в строй очень мощной радиолокационной станции «Волга» в районе белорусского города Барановичи, предприняли дополнительные укрепления совместной системы противовоздушной обороны, границы, унификации подготовки военных кадров» (с. 170).
«Следует отметить, что в последнее время сближение Беларуси (о, на с. 278 зьяўляецца правільная назва краіны, адным з вышэйшых кіраўнікоў якой зьяўляецца аўтар! – АЯ) и Югославии идет быстро», – выказвае занепакоенасьць усё той жа Ўолш.
«– Надо предпринять меры, чтобы помешать этому, – озабоченно произнес Макоули. – У Беларуси много современного оружия, в том числе лучшие ракеты ПВО – С-300, у них несколько тысяч современных танков, сотни самолетов и артиллерийских систем… А ведь нам, скорее всего, придется вмешиваться в конфликт…» (с. 278).
Перажывае кіраўніцтва ЗША і праз тое, што «Минск распродает свои огромные арсеналы, доставшиеся ему после распада Советского Союза. Только в текущем году среди известных сделок Белоруссии (зноў!!! – АЯ) фигурируют 19 танков, проданных Северной Корее, 21 бронемашина – Болгарии, 3 танка – Оману, 18 истребителей МИГ-29 и 14 штурмовиков СУ-25 – Перу, 9 танков и 6 вертолетов МИ-24 – Судану» (с. 291). Яшчэ імгненьне – і беларускае кіраўніцтва выратавала б Мілошавіча!
Але самае сумнае чакае прэзыдэнта ЗША на с. 287. Тут ён даведваецца, што «один ученый из Беларуси нашел способ сбивать наши ракеты с курса»:
«– Установлено, что белорусский ученый Владимир Валентинович Станилевич, 1944 года рождения, уроженец города Шклова Могилевской области (як жа ж бяз Шклова, даруй, Госпадзі! Shclow абавязкова павінен прысутнічаць у такой кнізе! – АЯ), доктор наук, сделал открытие. Он специалист в области сигналов и вариационного исчисления. В.В.Станилевич смог установить частоту, на которой работает спутниковая система «Навстар», и изобрел прибор, излучающий с земли специальные сигналы, которые лишают «томагавки» связи со спутником. Стоимость такого прибора-«излучателя» около двухсот долларов США. Свое открытие В.В.Станилевич передал Саддаму Хусейну».
І вось жа што сумна! Не дапамагла Хусэйну вынаходка шклоўскага ўраджэнца! Мо няварта наперад давяраць танным прыборчыкам коштам у 200 баксаў?
Зьбіраючы «клубнічку»
Але найбольш майстэрства Чаргінца-мастака выявілася ў сцэнах, якія выкрываюць заходнюю амаральнасьць. Адчуваецца, што над гэтымі сцэнамі Мікалай Іванавіч працаваў асабліва доўга.
«Застелив диван, он (прэзыдэнт ЗША. – АЯ) лег на него и рассматривал медленно приближающуюся к нему Монику. Она была хороша! Чуть полноватое тело было стройным, живот подтянут, груди как два полных комка.
Она двигалась к нему, покачивая бедрами, а он с удовольствием откровенно рассматривал каждую часть ее нежного тела. Макоули лег поудобнее на спину. Она поняла, что он хочет, и, присев на корточки, начала целовать его шею, грудь, живот, бедра… Гимеев (sic!) нож Джона готов был лопнуть от приятного напряжения, и он тихо сказал:
– Ты – сверху!» (с. 58).
«Она начала нежно и страстно целовать его глаза, губы, шею, грудь. Так и скользили ее полные, чувственные губы вдоль его тела, покрывая все его части поцелуями и легким нежным прикосновением языка (sic!).
Макоули, сдерживая участившее дыхание, пошутил:
– Интересно, как со стороны выглядит голый Президент Соединенных Штатов?
А Моника, усаживаясь на него, загоняя в себя его горячий, возбужденный меч, прерывисто дыша, впервые назвала его просто по имени» (с. 79).
Не саступае містэру Макоўлі і місіс Макоўлі.
«Совершенно голые, они занимались любовью. На одной из них (фатаграфій. – АЯ) Хаммер лежит на спине, держа за обе груди Сару, а она сидит на нем. На второй фотографии съемка делалась со стороны. На снимке Сара стоит на четвереньках, а он вставляет свой член сзади» (с. 147).
Праўда, здымкі аказаліся сфальсыфікаванымі. Экспэрт на судзе шчыра заявіць: «По характерным признакам я пришел к выводу, что половой член не принадлежит мистеру Майклу Хаммеру. Одновременно я пришел к выводу, что этот член в силу его нестандартности, скорее всего, принадлежит мужчине африканского происхождения из племени бушменов в Намибии» (с. 204).
Ёсьць шмат чаго на сьвеце, дружа Гарацыё,
Што невядома нашым мудрацам!
А вось Мікалаю Іванавічу Чаргінцу вядома. Наўрад ці ён асабіста вымяраў чэсесы бушмэнаў, падлічваючы сярэднеарытмэтычны памер «годнасьці» мужчын племені, але да апісаньня эратычных сцэн ён, здаецца, рыхтаваўся ўсё жыцьцё.
Ці то Швэйк, ці то вольнапісаны Марак у неўміручым Гашакавым рамане называлі бяскрыўднага імпэратара Аўстрыі «дзедам Прагулкіным». Чытаеш гэтыя і іншыя сцэны, па-майстэрску напісаныя генэралам Чаргінцом, і разумееш: «Эмануэль» адпачывае, калі такая кніга выходзіць з-пад пяра якога-небудзь беларускага «дзед Парнушкіна».
І ён яшчэ абураецца, што яго не пускаюць у ЗША! Ён жа першы пачаў!
«Насьмешка горкая падманутага сына…»
Я сапраўды лічу пісьменьніка Чаргінца чалавекам нязлым і па-свойму прыстойным. Ён жа і гэтую самую кнігу пісаў для таго, каб сумленна выказаць сваё разуменьне таго, што ёсьць сучаснай Амэрыкай. Так ён сабе яе ўяўляе. Там прэзыдэнты п’юць віскі, закусваючы яго лімонам, чырвонай ікрой і «кусочком мяса» (згадваецца двойчы). Там толькі і размоваў, што пра сэкс і войны. Там па тэлефоне трэба гаварыць «хэлоў» – нават калі ўсё астатняе гаворыцца на расейскай мове. Краіна такая.
І сэкс у кнізе далёка ня лішні. Пісьменьнік Чаргінец начытаўся аповедаў генэрала Чаргінца пра інфармацыйную бясьпеку краіны і паспрабаваў выкарыстаць мэтад «дваццаць пятага кадра». Багацьце эратычных і напаўпарнаграфічных сцэн у рамане – як нажыўка, якую павінен заглынуць няшчасны чытач. А праз кожныя дваццаць-трыццаць старонак яму паралельна – вуснамі дырэктараў ЦРУ і іншых дасьведчаных асоб – будуць паведамляць пра магутнасьць і веліч Рэспублікі Беларусі. Мо і ўдасца празамбаваць. Пахвальная ж мэта, праўда?
Так, Чаргінец – ня Быкаў. Але ж пры жыцьці Быкава ён у літаратуры і не прэтэндаваў на першую ролю. Ведаў сваё месца. А цяпер Быкава няма. Няма найвышэйшага маральнага аўтарытэту. Алесь Пашкевіч, можа, для генэрала такім аўтарытэтам павінен быць? Не. І Мікалай Іванавіч, які пры жыцьці Быкава іншы раз нават хадайнікам за ўсіх пісьменьнікаў перад вышэйшай уладай выступаў, цяпер робіцца кіраўніком раскольнікаў.
Не хацеў ён гэтага, хутчэй за ўсё. Але давялося. Сталін сказаў некалі Фадзееву: «У мяне няма для вас іншых пісьменьнікаў». Лукашэнка – ня Сталін, ён на такое глупства ўвагі не зьвяртае. Альтэрнатыўны Саюз пісьменьнікаў усё роўна быў бы створаны. Ня Скобелеву ж яго ўзначальваць?!
Цяпер кнігі Мікалая Іванавіча напэўна будуць уключаны ў школьную праграму. Іх экранізуюць, інсцэніруюць, выдадуць гіганцкімі тыражамі. Сам Прэзыдэнт (не ЗША, канечне) будзе чытаць сваёй унучцы ўголас пра прыгоды свайго амэрыканскага «калегі». А школьнікі паставяць у тупік маладую настаўніцу пытаньнем:
– Мар’іванна, а што такое «гімееў нож»?
І паспрабуй не адкажы! Трэба адказваць.
Таму на пытаньне адной з гераіняў «Тайны Авальнага кабінэту», якая цікавіцца, дзе знаходзіцца Беларусь (с. 108), мы, падобна да Сары Макоўлі, што здымае ў канцы кнігі парык, здымаем зь сябе псэўданім, падпісваемся сваім сапраўдным імем і таксама вымушаны адказаць:
– Там, пані Элеанора, дзе працы генэрала Чаргінца лічацца літаратурай, сам ён – калі не найлепшым, дык галоўным беларускім пісьменьнікам, а кіраўнік дзяржавы мае права вызначаць, які менавіта дэпутат будзе камандаваць літаратурнымі часопісамі.
Там, у мінулым.
І ў гэтым – галоўная тайна Авальнага кабінэту.
