Рускі горад Гродна
На пачатку 90-х Горадня ўпэўнена крочыла наперадзе ў справе вяртаньня беларускай мовы ў школы. У 1991 навучальным годзе ў 126 беларускіх першых клясах вучыліся 3322 школьнікі. 1155 вучняў наведвалі аналягічныя клясы з расейскай мовай навучаньня. Пры гэтым 1184 з 2502 настаўнікаў і выхавальнікаў не валодалі беларускай мовай. Многія зь іх, у тым ліку й беларусы, паставіліся варожа да неабходнасьці перавучвацца.
Крыжовы паход супраць беларускай мовы ўзначалілі гарластыя жонкі савецкіх афіцэраў, накіраваных на армейскую службу ў гарнізоны Горадні з усяго «Саюзу». Яны падбухторвалі нехлямяжых беларусаў, перадавалі бацькам празь дзяцей цыдулкі для падпісаньня адпаведных заяваў і пэтыцыяў. Пачаліся хаджэньні ў рэдакцыі газэтаў, цяжкія гутаркі ў кабінэтах райана. Але апошнія не давалі пераводзіць школы на расейскую мову, трымаліся закону аб мовах.
З часам у горадзе пачалі зьяўляцца шыльды па-беларуску. У тралейбусах і аўтобусах усё часьцей кіроўцы аб’яўлялі прыпынкі на беларускай мове. Тагачасны старшыня аблвыканкаму Дзьмітры Арцыменя і старшыня абласнога Савету Сямён Домаш вялі паседжаньні па-беларуску. Чыноўнікі меншага рангу бралі прыклад з кіраўнікоў. Курсы па вывучэньні матчынай мовы былі арганізаваныя ў вайсковых частках…
У 1995 годзе ў школах гораду на беларускай мове вучыліся 29,4% школьнікаў. Гэта 13315 чалавек з агульнай колькасьці 45357. За год лічба зьнізілася да 22,3%. Яшчэ за год — да 17,9%. У 1998-м навучальным годзе ў Ленінскім раёне Горадні ў першую клясу зь беларускай мовай навучаньня паступілі ўсяго 45 вучняў (3,3%). Яшчэ 17 дзетак (1,4%) прынялі ў падрыхтоўчыя клясы. У той жа час расейскамоўныя першыя клясы прынялі 1291 школьнікі (93,5%), падрыхтоўчыя — 1166 (97,4%). Польскамоўная першая кляса, для параўнаньня, папоўнілася 44 вучнямі (3,2%). Чатырнаццаць дзяцей (1,2%) з польскіх сем’яў прыйшлі ў падрыхтоўчую клясу.
У 1999 годзе ў школах Ленінскага раёну Горадні не набралі ніводнае падрыхтоўчае беларускамоўнае клясы. Затое ў расейскамоўных — 1760 вучняў (97,1%). Мае сваю падрыхтоўчую клясу і польская грамада. Яе наведваюць 52 школьнікі (2,9%). У першай клясе зь беларускай мовай навучаньня займаюцца ўсяго 15 дзетак (1,3%). Роўна столькі ж і ў польскай клясе. Астатнія 97,4% вучацца па-расейску. Гэта 1168 чалавек. У Кастрычніцкім раёне абласнога цэнтру няма ні падрыхтоўчых, ні першых-другіх беларускамоўных пачатковых клясаў. У трэцяй па-беларуску вучацца 16 школьнікаў, у чацьвертай — 38.
Усяго ў Горадні цяпер 87,58% вучняў займаюцца па-расейску, 12,42% — па-беларуску.
Чаго не зрабіў расейскі штых, зрабілі расейскія тэлебачаньне й радыё.
Антон Лабовіч, Горадня
