Бараўцы
Патрапiць сюды лёгка, ад’ехаўшыся ўсяго 10 кiлямэтраў зь Вялейкi ў кiрунку на Смургоні. Раўнюткая стужка новае аб’язное дарогi бяжыць высокiм насыпам, пакiдаючы леваруч шнуры някiдкiх шэрых бараўскiх двароў, а праваруч — выцягнутую балацiну ў атачэньнi срэбрыстага лазьняку. Раней езьдзiлi празь вёску, але гэта было небясьпечна й нязручна. А пасьля збудавалi аб’язную, i Бараўцы засталiся ўбаку...
Звычайная беларуская вёска. Але ў гэтым ейная бязьмерная каштоўнасьць, бо й дагэтуль жывуць людзi звычаем. Сапраўдная вёска. Зусiм непадобная на безгустоўныя аднолькавыя саўгасныя сялiбы зь белае сылiкатнае цэглы пад бясколернымi шыфернымi дахамi. У Бараўцах яшчэ сустрэнеш i старую пакарабачаную дахоўку, i нават старасьвецкую цёплую саламяную страху. «Непэрспэктыўная» вёска. Даўгая рубленая школа даўно закiнутая — нешматлiкая малеча езьдзiць па навуку ў суседнюю Нарочу; напаўраскiданы клюб вабiць улетку хiба што нетутэйшую гарадзкую моладзь на папсовыя скокi; маленькая бiблiятэка нiкому не патрэбная. Адзiнае месца, што й дагэтуль гуртуе вакол сябе вяскоўцаў — старая цэркаўка на могiлках.
Бараўскiя могiлкi сьветлыя й вольныя. Чэрвеньскiм адвячоркам, калi цёплы гарэзьлiвы ветрык цiха шапоча трапяткiм асiнавым лiсьцём, гэтак хораша сесьцi, прытулiўшы голаў да шурпатае ад часу драўлянае царкоўнае сьцяны, ды, заплюшчыўшы вочы, моўчкi слухаць нясьмелы салаўiны пошчак. А потым, блукаючы сярод зарослых мурогам старых магiл ды пахiленых заiмшэлых дубовых крыжоў, вышэйшых за чалавечую паставу, думаць пра бясконцую плынь чалавечага жыцьця.
Даўнейшыя Бараўцы былi зусiм iншыя. Яшчэ пасьля вайны жыцьцё бруiла тут буруном. У цесных хатах церлася па некалькi сем’яў, а ўвогуле вёска мела болей за тысячу жыхароў. Адпрацаваўшы дзень, моладзь зьбiралася ледзьве не да раньня сьпяваць ды танчыць пад гармонiк. Бабы хадзiлi летняю гарачынёй кiлямэтры за тры туды, дзе й сёньня цьмянiцца ля кругавiду зубчасты край балацянiстага ельнiка, што называецца Крам’ё, па чарнiцы, дурнiцы ды журавiны. А мужчыны будавалiся. Спачатку на бацькоўскiх «планах», а пасьля, калi месца ў старой вёсцы напрыканцы пяцiдзясятых ня сталася, — на выселках у сасоньнiку, цi, як тут кажуць, у Кустах.
Тыя часы мiнулi. Сёньня добра, калi назьбiраецца якая сотня жывых людзей. Маладых сем’яў — пералiчыць па пальцах. А да таго яшчэ, як казаў мой паляшук-дзед, «д’яблава кроў» — гарэлка. Маладых хлапцоў ды дзядзькоў хаваюць сёньня цi не часьцей, чым старых. Пустыя адзiнокiя хаты з высаджанымi гарадзкiмi тынэйджэрамi вокнамi ды самотна расчынятымi весьнiцамi трапляюцца праз адну. А ў гэтую восень Бараўцы шчэ й гарэлi. Дзякаваць Богу, паджылы дзядзька Вiш пасьпеў-такi выскачыць з полымя, але чорнае пажарышча зь дзiркамi былых вокнаў ды перакрыжаванымi абуранымi бэлькамi ўсё адно цяжка ўражвае ды тужлiвым роздумам ахiнае душу.
Але ж Бараўцы жывуць! Асаблiва добра чуеш гэта, калi з ранiцы ў нядзелю сядзiш на новай фарбаванай лавачцы ля царквы й з цiкавасьцяй назiраеш, як вёска зьбiраецца на службу. Важкiя на хаду бабы з кiйкамi, маладзiцы ў каляровых хусьцiнах, паважныя дзядзькi ў клятчастых кашулях на раварох з усiх бакоў спакваля зьбiраюцца да бажнiцы. Адкрываюцца старыя шчылiстыя царкоўныя дзьверы, бухае шчарбаты звон ля ўваходу, запальваюцца гарачыя мiтусьлiвыя агеньчыкi сьвечак. Нарэшце бабулькi пачынаюць сьпяваць, блытаючы раз-пораз цяжкiя кнiжныя словы лiтургiчнага канону. I аджываюць раптам выцьвiлыя, стомленыя, зьнявераныя вочы старых, а мiлагучны сьпеў вылузваецца зь цеснае цэркаўкi й плыве над нерухомымi магiлкамi, у якiх спачываюць амаль адно Iлькевiчы, Бярозы ды Капцюгi.
Драўляная бараўская царква была збудаваная дзесьцi напрыканцы 70-х гадоў XVIII ст. Маленькая й утульная, з простым шасьцiканцовым крыжам, яна перажыла ўжо столькi людзей, што й чэсьцiлi яе, i зьневажалi. Апошнiм разам, ужо на памяцi цяперашняга сьвятара, два малойчыкi ўлезьлi, зламаўшы дзьверы, унутро, але, не знайшоўшы анiякае спажывы, узгрувасьцiлiся азадкамi на сьвяты стол ды, граючы на гармонiку, зараўлi нешта вясёлае. Кажуць, што сёньня iх няма ўжо сярод жывых... А царква стаiць, нiбыта сiвы, як лунь, дзед, ды дагэтуль баронiць старыя Бараўцы ад шалёных павеваў часу.
Калi ружовае цёплае сонца стомлена хiлiцца на захад, а лёгкi дзённы ветрык незаўважна сьцiхае, у вёску, гучна рыкаючы, вяртаецца радзенькi статак. Мурзатыя дзеткi ды зможаныя маладзiцы з даўгiмi дубцамi чакаюць ля варотаў. Невялiчкiмi купамi зьбiраюцца па звыклых вулiчных лавах старыя. Векавыя таполi, бярозы ды клёны двума роўнымi шарагамi цягнуцца па абодвух бакох шырокае вулiцы. Бараўцы.
Андрэй Захаранка
