Кампанія з паштамту
Яны зьбіраліся ў менскім дворыку за Галоўпаштамтам і крамай «Глёбус», гулялі ў настольны тэніс, сьпявалі пад гітару і гаварылі пра жыцьцё. «Кампанія з паштамту» — называлі іх. Яны былі зусім маладыя. Сем чалавек 30 траўня 1999 г. пайшлі на «сьвята», арганізаванае на Машэрава. Цяпер у пераходзе на Нямізе можна адшукаць леташні надпіс: «Насьця, Паша, Чык, Малы, мы вас любім і будзем помніць заўжды». Каля слова «Малы» напісана: «Ён жывы!» Сапраўды, ён жывы. А ў першыя дні пасьля трагедыі рабілі шмат памылковых высноваў і надпісаў на сьценах пераходу. 30 траўня 1999 году кампанія з паштамту згубіла трох сваіх сяброў.
Расказвае Натальля Мядзель (маці Паўла Мядзеля, нар. 1982):
«Я дакладна ведала чамусьці, што ў мяне народзіцца хлопчык. Я вельмі хацела сына. У мяне два імені было на выбар: альбо Паўлік, альбо Стасік. Назвала Паўлікам. Зь ягоным бацькам мы разьвяліся, калі сыну быў год і сем месяцаў. Паўлік быў вельмі самастойны. Ужо зь дзесяці гадоў мог прыгатаваць сабе бульбу, яечню. А аднойчы мой сын мяне проста ўразіў. У той дзень я затрымалася ў сябровак. І вось прыяжджаю дамоў, а на стале запіска: «Мама, пяльмені ў халадзільніку». Я яшчэ зьдзівілася: якія пяльмені, чаму нечыя пяльмені ў нашай лядоўні? Аказалася: сын сам узяў фарш, муку, замясіў цеста... і наляпіў пяльменяў. Наглядзеўся, як я рабіла гэта. Паўліку тады было трынаццаць. Паўлік не пасьпеў стаць дарослым. Ён яшчэ нікім не хацеў быць, ня думаў пра гэта, не зразумеў, што яму ў жыцьці патрэбна. Я магла сказаць яму: «Ты прагуляў урокі? Катаўся на аўтобусе?! Які жах!» Але сапраўдны жах здарыўся 30 траўня. Кажуць: нашы дзеці загінулі ні за што, няхай жа яны трапяць у рай... А вы верыце, што ёсьць гэты рай? Ну, добра, можа ёсьць нешта такое. Уявім, што ў гэтым сьвеце мы толькі госьці. Уяўляем. Але чаму Бог так робіць: камусьці дае ўсё ў гэтым сьвеце, усё добрае, а камусьці нічога не дае? Ну, чаму? Вось, вы таксама ня ведаеце... І ніхто пра гэта дакладна ня ведае. Хто зь людзей быў там — у раі ці ў пекле. Няма такіх. Ніводнага. Ёсьць там інакшае жыцьцё — схадзі, пабач, а няма — што і казаць, ня ведаючы? Але тое, як ён паміраў, як задыхаўся, як яму было балюча, як не ставала паветра — больш за ўсё мяне вось гэтае мучыць і забівае. Калі несьлі яго, гэтая музыка за труною — яна мяне таксама забівала. Але тады я яшчэ не разумела. Я не разумела, што адбываецца. Што вось Паўлік — ён памёр, яго няма... Я гэта бачыла, але не ўсьведамляла. Я даведалася пра ўсё, што адбылося, толькі ў панядзелак пасьля работы. Іду дамоў. І бачу, стаяць: муж былы з жонкай, сястра мужа былога са сваім мужам, сяброўкі мае. Я адразу не зразумела: чаму яны ўсе глядзяць так на мяне... І я не адразу даведалася, што Паўлік мой загінуў. Мне сказалі: «Ён у больніцы». Так асьцярожна-асьцярожна. А я: «Хай абы-дзе ня швэндаецца!» Я адразу падумала: улез у якую бойку, і яго нехта пабіў. Я ж не магла сабе ўявіць, што «ён у больніцы» значыла «ён ужо ў моргу». Я памятаю, як 30 траўня Паўлік сыходзіў з дому. Напярэдадні мы набылі яму новае адзеньне, ён апрануўся ўва ўсё новае, быў такі прыгожы, у гуморы. Там жа была ў той дзень Паўлікава кампанія. Была і дзяўчына, якая Паўліку падабалася — Насьця. З кампаніі загінулі Паўлік, Насьця і Чык. Паўлік сярод іх наймалодшы.
Расказвае Ірына Карняенкава (маці Насьці Карняенкавай, нар. 1981):
«Мае дзеці нарадзіліся на Далёкім Усходзе, у горадзе Свабодным Амурскай вобласьці Расеі. Невялікі гарадок, зь цяжкімі зімамі. А Насьця нарадзілася зімою, 14 лютага, у дзень Сьвятога Валянціна. Я так на помніку і напісала. Сказалі: «Дзіўны надпіс». Я ня ведаю... Напісаць на помніку: «Мы смуткуем, наша страта невыносная?» Для кожнай сям’і сьмерць дзіцяці — невыносная страта. Я напісала: «Нарадзілася ў дзень Сьвятога Валянціна, загінула ў дзень Сьвятой Тройцы». Як быццам бы нейкі знак звыш быў дадзены. Мне цяжка казаць пра Насьцю. Яна была быццам бы непрыкметным чалавекам, але вельмі неабходным. Цяпер я чакаю, каб хутчэй вярнуўся з войска мой сын. Насьця была спакойным дзіцём у клясе. У яе не было праблемаў з паводзінамі, таму яна ня мела канфліктаў у школе. І працаваць пайшла з задавальненьнем. Я думала, ёй цяжка будзе працаваць зь людзьмі (яна пайшла прадавачкай у краму). Але ж на працы ёй былі задаволеныя. Я ведаю: яна ніколі ня будзе грубіць, хаміць. Можа быць, ёй не спадабаецца ў трэці, у пяты раз нейкі тавар паказваць — усё адно пакажа, ціха, мірна. Наша сям’я доўгія гады зьвязаная з опэрным тэатрам. Насьця была добрым гледачом. На гэта таксама патрэбная здольнасьць. Далёка ня кожны можа ўспрыняць абстрактны тэатральны сьвет. Я ведаю людзей, якія кажуць: «Я не разумею». А вось яна ўсё магла ўспрыняць, хадзіла да мяне ў тэатар з радасьцю. Насьця хацела ў тэхнікум пайсьці вучыцца, яна не плянавала спыніцца на тым, што было на той момант. Яна была яшчэ несфармаваным чалавекам, для яе ўсё было наперадзе. Маёй дачцэ трэ было спыніцца, агледзецца ў гэтым жыцьці, пасьля — выбраць сабе прафэсію, пайсьці вучыцца. А часу на гэта забракла... У чалавека накрэсьлены лёс. Каго мы сустракаем у сваім жыцьці, хто становіцца бацькам нашых дзяцей — гэта доля, наканаваньне. Мы ўсе імкнемся быць дарослымі, а Насьця ўвесь час казала: «Божа мой, мне ўжо васямнаццаць! Я такая старая!» Для яе гэта было ўжо ўсё... Яна не хацела дажываць да гэтага веку. Напэўна, гэта ўнутранае, ня шостае, а дзясятае пачуцьцё. Мы зь ёй любілі займацца кардоннымі мазаікамі. Я пыталася: «Насьця, што табе падараваць на васямнаццаць гадоў?» Яна адказвала: «Мама, я хачу мазаіку!» Я так і не сабралася купіць яе. А яна іх так любіла, так па-майстэрску складала...
У той дзень я езьдзіла з мамай на дачу. Вярнулася дахаты — тут зь сябрамі была Насьця. Я яе пакарміла. І яна пайшла, нават не разьвіталася... А я легла адпачываць, і вось насунулася гэтая навальніца. Усё пацямнела. Я падумала: «Госпадзе! Дзе яна цяпер у такую непагадзь?» Але я ўпала быццам бы ў летаргічны сон. Калі ляжыш, адчуваеш, што табе трэба прачнуцца, але ты ня можаш выйсьці з гэтага сну. І вось гадзінаў да дзесяці я была ў такім паўсьне. Гадзіны дзьве такога зусім незразумелага сну. Пасьля ўжо, калі пачалі тэлефанаваць, гаварыць, шукаць — нейкі імпульс — і тады трое сутак бяз сну. Пакуль шукалі, пакуль прывезьлі яе 31-га ўвечары, пасьля 1-га пахаваньне, памінкі ў кватэры. У памінак ёсьць сваё прызначэньне — гэта ня проста зьбіраюцца людзі ў доме, зь якога толькі што вынесьлі на руках памерлага. Людзі дапамагаюць табе ўвайсьці ў дом, пераступіць парог, зь людзямі прасьцей, лягчэй. Сябры з Насьцінай кампаніі першыя пра ўсё даведаліся і прыйшлі да нас. Яны самі труну заносілі і на наступны дзень выносілі. Яны сказалі: «Мы нікога не падпусьцім да яе». Яны самі былі ў шоку, зь іхнай кампаніі Насьцю хавалі першую. І яны пахавалі ўсіх сваіх сяброў, як бы балюча ім ні было, і на сорак дзён пасьля сабраліся... Мяне ўразіла яе кампанія. Насьця была ціхая дзяўчынка, у нас зь ёй былі добрыя адносіны, але яна не хацела мяне засмучаць, знаёміць з гэтай кампаніяй, бо разумела: такое знаёмства мяне ня ўсьцешыць. Але аказалася, што ў яе добрыя сябры. Хлопцы зь яе кампаніі сказалі, што яна перад сьмерцю ачуняла. Страшна, страшна гаварыць пра гэта...»
Расказвае Вольга Чыкунова (маці Сяргея Чыкунова, нар. 1979):
«Сяргей нарадзіўся 15 жніўня 1979 году, можна сказаць, што нарадзіўся ён наагул мёртвы — яго паўгадзіны ратавалі, бо яму двойчы пупавіна вакол шыі абкруцілася. І тады яго ледзь выратавалі, ён амаль што задыхнуўся. Першыя паўгады Сяргеем займаўся збольшага тата, бо я была яшчэ вельмі слабая пасьля родаў. Першае слова, якое Сяргей сказаў, было «тата». Ягоны дзіцячы ложак стаяў каля нашага. Калі ён прачынаўся ўначы, дык мамы не будзіў, а клікаў толькі тату. Калі Сяргейка крыху падрос, мы сталі сям’ёй хадзіць у паходы ў лес, з начоўкай. Сяргей вельмі любіў прыроду, мог гадзінамі назіраць за жучкамі і матылямі. Але ніколі не забіваў іх, не адрываў крылы, як іншыя дзеці. На вуліцу ён хадзіў мала, усё ў хаце сядзеў. З 11 гадоў пачаў займацца грэка-рымскай барацьбой, удзельнічаў у спаборніцтвах, меў узнагароды. Але ў яго пачаў вельмі пагаршацца зрок, і доктар сказаў, што гэта з-за трэніровак. Са спортам давялося разьвітацца.
Ён шмат чытаў. Набываў беларускія кнігі, яму падабалася беларуская паэзія. Калі быў у шостай клясе, сам паспрабаваў напісаць фантастычнае апавяданьне.
Пасьля школы паступіў вучыцца ў Архітэктурна-будаўнічы тэхнікум.
Напэўна, перад 30 траўня ў Сяргея былі прадчуваньні. У суседнім доме ад раку лёгкіх памёр хлопец Андрэй. Яму было ўсяго 19 гадоў, ён вучыўся ў інстытуце. Яны вельмі сябравалі зь Сяргеем. Мой сын вельмі перажываў, казаў: «Мама, Андрэя забіла мэдыцына — лячылі запаленьне лёгкіх, а атрымалася, што залячылі яго». Я адказвала сыну: «Сынок, у Андрэя было не запаленьне лёгкіх. Яму проста не казалі, што ў яго рак». А Сяргейка казаў мне: «Вось Андрэй памёр, і я памру». Вось гэтак было. А неўзабаве прыходзіць да мяне і кажа, што цыганка яму нагадала хуткую сьмерць. Я яму ў адказ: «Калі верыць усім гэтым афэрысткам на вакзале, дык зусім ня варта жыць. Не бяры гэтую лухту да галавы». Сяргей нічога не адказаў, толькі неяк дзіўна ўсьміхнуўся. Мне здаецца, што ён ўсё ж такі нешта адчуваў ці прадчуваў. Нешта ў ім усё ж такі зьмянілася... Падыходжу цяпер да самага страшнага — 30 траўня. Нічога ў гэты дзень не прадказвала бяды. Усё, як звычайна, толькі што нядзеля, а мне трэ было ісьці на працу (я працую на «Інтэграле»). Я ішла на другую зьмену, а Сяргей — гуляць. Ён ішоў мне насустрач у спартовым «адыдасаўскім» касьцюме, у красоўках... Пагаварылі. Я яму яшчэ сьмехам сказала: «Калі прыйдзеш надта позна, пасьля мяне, то не пушчу дадому, будзеш спаць пад дзьвярыма». Сяргей засьмяяўся і сказаў: «Мама, усё будзе добра, прыйду ў час»... Зусім не прыйшоў. Гэта была нашая апошняя размова. Праз суткі прынесьлі ў труне. Каб я толькі тады магла думаць, што мы зь ім разьвітваемся назаўжды. У той дзень яны з кампаніяй, як заўсёды, сабраліся гуляць у настольны тэніс. Потым нехта з хлопцаў сказаў, што на Нямізе гуляньне. Зь іх кампаніі там было сем чалавек, зь іх загінулі трое. Калі я гаварыла зь яго сябрамі, яны расказалі мне наступнае: «Мы прыйшлі туды толькі ў 19.50. Мы стаялі ззаду і нічога ня бачылі. Пачало бліскаць. Мы вырашылі паехаць на мэтро да сябе ў маленькі дворык». Так яны называлі двор, у якім зьбіраліся — за крамай «Глёбус», там жылі іхныя сябры. Як высьветлілася, чацьвёра былі за тое, каб ня ехаць на мэтро, але Насьценька, Паша і Сяргейка заўпарціліся, сказалі: «Не, мы паедзем на мэтро». Насьценька, Паша і Сяргейка спусьціліся ў пераход першыя. Хлопцы казалі, што яны ішлі, пра нешта размаўлялі, сьмяяліся. Іх накрыла лавіна людзей, і яны ўпалі. Адзінае, сябры заўважылі, што Cяргей спрабаваў выцягнуць і тым самым выратаваць Насьцю. А потым яго самога давялося вышукваць і выцягваць з кучы целаў. Яго знайшоў Цёма, сябра Сяргея — Малы, бо ён маленькага росту, хаця ён старэйшы за іх усіх, яму тады быў 21 год. Цёма казаў: «Я выцягнуў яго зь пераходу і хутка панёс да машыны «хуткай дапамогі». Яго пагрузілі і павезьлі». Я працавала ў другую зьмену, калі мне паведамілі, што адбылося. Мы аб’ехалі ўсе больніцы, агледзелі усе рэанімацыі. А потым нам сказалі: «Калі яго няма сярод жывых, шукайце сярод мёртвых». Калі муж прыйшоў у морг, дык адразу не пазнаў сына. Сяргейка быў увесь чорны ад кровападцёкаў. Страшна было глядзець. Ня дай Бог нікому перажыць тое, што перажылі мы. Страшна было глядзець. Пазнаваць і — не пазнаваць яго. Сяргей ляжаў моцна загрымаваны. Грым проста сыпаўся зь яго. Страшна ўсё гэта было бачыць, быццам бы страшны-страшны сон, які раней ці пазьней так і так скончыцца. Але нічога ня скончылася, наадварот, толькі пачалося. Пачаліся Боль, Страта, Смутак. І канец ім прыйдзе толькі з маім сконам».
Гэта быў фрагмэнт дакумэнтальнай кнігі, прысьвечанай падзеям 30 траўня 1999 г., падрыхтаванай Праваабарончым Цэнтрам «Вясна» сумесна з арганізацыяй бацькоў дзяцей, што загінулі — цэнтрам сацыяльнай дапамогі «Няміга-99».
Запісвалі Паліна Сьцепаненка
і Тацяна Сьнітко
