Віктар Шніп
А ў полі...
Мне гадоў пяць. Яшчэ месцамі ляжыць сьнег, а ўжо гусенічны трактар, які, відаць, адзіны ў калгасе, арэ поле. Трактарыст, заўважыўшы мяне, спыняецца і кліча ў кабіну. Трактар раве і трасецца, як шалёны, а я сяджу ў хлопца на каленях і гляджу на дарогу, па якой ідуць дзяўчаты і крычаць: «Пракаці нас, Пятруша, на трактары!..»
З бабуляй Ганнай хадзіў на могілкі ў Крывічы, дзе пахаваны дзед Міхась. Калі ішлі дахаты, нас у полі дагнала навальніца. Я хацеў бегчы, але бабуля сказала: «Унучак, не бяжы па полі. Бог ведае, куды мы хадзілі з табой, таму ідзі спакойна...»
Мама з бабуляй Параскай сярпамі жнуць калгаснае жыта, бацька косіць, мой малодшы гадавалы брат сьпіць сярод снапоў, а я спрабую ўсім дапамагаць. Побач жнуць суседзі. Поле вялікае, і на ім у некалькіх месцах сярод збожжа віднеюцца яблыні, ігрушы і сьлівы. Бацька расказвае, што яны засталіся ад хутароў, і паказвае, дзе быў сад майго дзеда. І я іду па жыце ў сад сярод жыта, і ніхто ня бачыць мяне...
Прыйшоўшы са школы, вечарам сяджу зь дзедам на лаўцы. Распытваюся, дзе што было раней. Пытаюся, што там за полем і лесам. «Там Польшча...» — адказвае дзед, і я ўжо не магу доўга заснуць, баючыся, што палякі пяройдуць мяжу і пачнецца вайна.
Ганяць у поле каровы са сваімі аднагодкамі я не любіў. Трэба рана прачынацца, а пасьля цэлы дзень сядзець у полі, паглядаць на гадзіньнік і ўвесь час быць гатовым абараніць сябе ад хлопцаў, якія абавязкова паспрабуюць камандаваць табой, як сабакам. Цяпер у вёсцы кароваў няма, і ў поле асабліва няма каму і куды ганяць. Да ўсяго праз поле, дзе я пасьвіў каровы, ужо некалькі гадоў як пракапаная глыбокая канава — зьбіраліся правесьці газ у суседнюю вёску і не правялі. І канава ў полі, як трэшчына на тым жыцьці, у якім мне ніколі ўжо ня жыць...
Кожны год у вёску з гораду прысылаюць студэнтаў на бульбу. І кожны раз у нас нехта кватаруе. Неяк жылі два выкладчыкі. І захацелі яны, каб я з братам звадзіў іх у грыбное месца. Пайшлі. Ідучы праз поле, натрапілі на вялікі куст з чорнымі ягадамі. Адзін з выкладчыкаў, рыжы і ўвесь у рабаціньні, пацікавіўся: «Што гэта такое расьце ў полі?» «Гэта жыды. У нас іх раней у вёсцы было шмат. Нядаўна амаль усіх павыразалі...» Другі выкладчык закашляўся і перавёў размову на грыбы...
Прачнуўся сярод ночы ад гулу матораў і лязгату гусеніц. Гляджу, мама ў цемнаце стаіць перад вакном, а бацька наагул выйшаў на ганак. «Вайна?» — пытаюся і буджу малодшых брата і сястру. Яны прачынаюцца, плачуць. Вяртаецца бацька і кажа: «Манэўры...» Раніцай выходжу на двор і бачу — усё поле застаўлена танкамі.
Жыў у нас кот Мурзік. Хоць і стары ён быў, але мы, дзеці, яго вельмі любілі, і бацькі не праганялі яго з хаты. І неяк восеньню падсяліў нам старшыня калгасу кватарантаў з ружжом. Не ўпаляваўшы на возеры качак, ідучы праз поле дахаты, напаткалі дзядзькі Мурзіка і дзеля забавы застрэлілі. Я амаль паўдня шукаў ката і, знайшоўшы яго забітага, паплакаўшы, пахаваў тут жа ў полі. І вырасла ў полі трава, сярод якой ужо больш як дваццаць пяць гадоў ходзіць хлапчук і шукае Мурзіка.
Зіма. Еду з бацькам на санях у поле, дзе стаіць засьнежаны стог саломы. Навокал ні сьледу. Бацька расказвае, як ён, будучы хлапчуком, са сваім бацькам ехаў у Гарадок, і ўсю дарогу праз поле за імі бег воўк. А за намі — толькі вецер...
На другім курсе архітэктурна-будаўнічага тэхнікуму трапіў з аднакурсьнікамі на практыку ў Нясьвіскі раён. І калі засталося да вяртаньня ў Менск некалькі дзён, вырашылі ўзяць па сто грам. Гранзбэрг, Гальперын і Гурэвіч разьведалі хутар, на якім можна купіць самагонкі, але з намі, калі сьцямнела, пайшоў толькі Гальперын. Самагонкі мы не купілі, бо мясцовыя хлопцы, даведаўшыся пра нашыя намеры, прыехалі на грузавой машыне і матацыклах на хутар. «Мы вас чапаць ня будзем, аддайце нам толькі самагонку і жыдоў!» — крычалі, едучы за намі з уключанымі фарамі, мясцовыя. А мы, як авечкі, зьбіўшыся ў кучу, адыходзілі па полі да лесу. І дайшоўшы да першых кустоў, наш стараста скамандаваў: «На пяту!» І беглі мы па цёмным лесе, як зайцы па чыстым полі...
Іду на электрычку ў Дубравы. За Доўгай гарой — дымнае поле. Нехта падпаліў іржышча. Праяжджаюць машыны і не спыняюцца. І я іду па дарозе праз поле і прыгадваю дзеда, які ў пачатку пяцідзясятых атрымаў пяць гадоў турмы за некалькі каласкоў жыта, што падабраў на калгасным полі і прынёс дамоў...
У часе вучобы ў Літінстытуце нас вазілі на экскурсіі па Расеі. Павезьлі і на Барадзінскае поле. Хадзілі амаль паўдня, разглядаючы сярод кустоў і някошанай травы валуны і табліцы з надпісамі. Фатаграфаваліся каля помнікаў, на якіх чарнеліся арлы. Едучы назад, вечна маўклівы паляк Войцэх, гледзячы ў вакно на зарослыя быльнягом калгасныя палеткі, сказаў: «Барадзінскае поле...»
У Ракуцёўшчыне кожны год у пачатку чэрвеня праходзіць сьвята паэзіі. Госьці зь Менску, пад’яжджаючы да сялібы, дзе нейкі час жыў Максім Багдановіч, звычайна ўглядаюцца ў поле, на якім стаіць вышка. Глядзелі і сёлета, спадзеючыся ўбачыць пад аблокамі бел-чырвона-белы сьцяг. Сьцяга не было. На гэты раз мясцовыя міліцыянты цэлую ноч прасядзелі ў полі пад вышкай і не дапусьцілі да яе мясцовага Мірона.
«А ў полі крынічанька...» — сьпяваюць жанчыны. І я слухаю іх, і я ведаю тое поле, дзе пакуль яшчэ ёсьць крынічанька...
