Віктар Шніп
Школа
У Лягезах школы няма. Мае сябры Сашка і Люда пайшлі ў першую клясу ў Русакі, і мне аднаму стала сумна гуляць. І я, калі дома нікога не было, прыдумаў, каб сваіх сяброў пераманіць з вучобы да сябе — на ганку каля самых дзьвярэй расклаў вогнішча. Хата не згарэла. А я, уцёкшы ад дубца дзядзькі Віці, паўдня сядзеў у кустах, праклінаючы школу, якая забрала ў мяне сяброў.
Калі ўцішылася мяцеліца, мяне адпусьцілі з дому з санкамі на Бакачоўскую гару, зарослую сасоньнікам, пакатацца. Прыйшоў, катаюся і раптам бачу — з Русакоў ідзе цэлая банда дзетвары з кашамі і мяхамі. Крычаць нешта, сьмяюцца і на хаду скідаюць паліто. І я, доўга ня думаючы, кінуў санкі і пабег дамоў. Расказаў цётцы Алі пра дзяцей зь мяшкамі і кашамі, і чырвонымі анучамі на шыях, і пачуў: «Ды ты ня бойся іх! Гэта піянэры прыйшлі шышкі зьбіраць для школы!..»
У першую клясу я пайшоў у Пугачоўскую васьмігодку. Быў малы, задрыпаны, і мяне пасадзілі за першую парту з дачкой старшыні калгасу Розачкай. Сяджу зь ёй месяц, сяджу два, і неяк па дарозе дахаты перастрэлі мяне старэйшыя хлопцы і пытаюцца: «З кім ты гэта сядзіш за адной партай?» «З Розачкай Лібінскай…» І патлумачылі мне хлопцы, з кім я сяджу, і што калі буду і далей сядзець, дык навучаць мяне бяз школы як Родзіну любіць. І назаўтра я не прыйшоў вучыцца — прасядзеў у кустах цэлы дзень… І што было б далей — ня ведаю, але пачаліся восеньскія канікулы, а пасьля іх і сама Розачка Лібінская не прыйшла ў школу — з бацькамі зьехала ў Ізраіль.
Я і Грышка Сасноўскі, падвучаныя аднаклясьнікамі, атрамантам выпэцкалі настаўніцкае крэсла. Прыйшоў дырэктар разьбірацца. І нашы аднаклясьнікі адразу нас выдалі. Павялі нас у настаўніцкую, каб мы там прызналіся перад усімі, што гэта мы напаскудзілі. Мы доўга не прызнаваліся, але калі нас пачалі біць вялікай драўлянай лінейкай па пальцах, Грышка здаўся. А я плакаў і маўчаў…
У пятай клясе мае аднаклясьнікі даведаліся, што я пішу вершы. І празь нейкі час пра гэта ведалі амаль усе ў школе. І сталі да мяне прыставаць старэйшыя: «Напішы верш пра каханьне, напішы верш пра каханьне…» І я выконваў заказы. Адбою не было. Настаўнікі ў большасьці да маёй пісаніны ставіліся скептычна: «Сын даяркі і пастуха — паэт? Сьмех!..» І толькі малады фізык Пётра Налецкі, на якога мы, школьнікі, глядзелі, як на крыху ненармальнага, сумна ўсьміхаўся. Ніхто ня ведаў, а ён (пасьля таго, як я закончыў школу, прызнаўся мне) пісаў вершы…
Іду дахаты з электрычкі. За Дубравамі на Доўгай гары зь лесу выбягаюць хлопцы: «Паэт, ідзі сяды, пачытай нам вершаў!» Гляджу, знаёмыя з Татарскіх. «А чаму вы ня ў школе?» — пытаюся. «А мы ўчора былі!» — адказваюць і клічуць за сабой далей ад дарогі ў лес. Каля будана — вогнішча і чалавек дзесяць школьнікаў. Кураць, п’юць самагонку, лаюцца. Саджуся на бервяно побач. Старэйшы з усіх, Дзіма Варыкаш, гукае: «Дзяўчаты! Ня бойцеся, ідзіце сюды, мы вам паэта прывялі!..» І давялося мне гэтым «партызанам» чытаць вершы…
У шостай клясе я закахаўся ў аднаклясьніцу Зою Шымель зь Еленкі. Напісаў цэлую кучу вершаў пра каханьне і паслаў ёй па пошце. Чакаў пісьма ад дзяўчыны цэлы месяц. Не дачакаўся і стаў ёй пісаць лісты зь вершамі амаль кожны дзень. У клясе хлопцы сьмяюцца зь мяне, а Зоя і не глядзіць у мой бок… І закончыў я школу, і разьехаліся мае аднаклясьнікі хто куды. Зоя Шымель трапіла ў Маладэчна. Доўгі час мне хацелася адшукаць яе, але недзе ў 1980 годзе, зімой, мне расказаў бацька пра тое, як ён быў у Еленцы ад калгасу і купляў для кароўніка ў людзей сена. Якраз прадалі сена і бацькі Зоі Шымель. За чаркай разгаварыліся. І даведаўся мой бацька пра тое, як я пісаў у школе для Зоі вершы, і што яна цяпер замужам, і дзяўчынка, якая бегае ў хаце — гэта Зоіна дачушка…
У 1990 годзе запрасілі мяне ў Валожын у школу на паэтычную імпрэзу. Паехаў. Сустрэлі добра, але нечакана папрасілі пачаць выступленьне пазьней на паўгадзіны і пакуль зусім не заходзіць у актавую залю. Чаму — не гавораць. Пасьля выступленьня даведаўся — мой валожынскі знаёмы, які раней вучыўся ў гэтай школе, перад пачаткам імпрэзы ўпрыгожыў актавую залю бел-чырвона-белымі сьцяжкамі.
Ідзём у Пугачах па вуліцы. Расказваю жонцы і дзецям, дзе хто жыве і што дзе было. Спыняемся каля вялікай яміны, паўнюткай вады і аброслай быльнягом. «А тут стаяла мая школа…» — кажу я, і сын пытаецца: «А што — тваю школу рускія разбамбілі?»
У Кутаісі на сьвяце Дзён Маякоўскага, павялі нас у школу выступіць перад дзецьмі. Мы зьвярталіся да прысутных па-расейску, а яны нам сьпявалі грузінскія песьні. Мы ім абяцалі рабіць усё, каб і далей мацавалася дружба паміж народамі Савецкага Саюзу, а яны нам пачапілі піянэрскія гальштукі. Гэта было пятнаццаць гадоў назад, але гэта было…
Кінуўшы тэхнікум, пайшоў падпрацаваць грузчыкам на лікёра-гарэлачны звод «Крышталь». Трапіў ў асяродзьдзе алькаголікаў і былых зэкаў. Працую дзень, два і нарэшце адзін грамідла пытаецца: «Ты, вожык, у школу хадзіў?» «А што такое?» «Чаму цябе там па-руску балакаць не навучылі?» Давялося прызнацца, што пішу вершы. І тады грамідла сказаў: «Вожыка не чапаць! Ён пра нас паэму напіша!»
Дапамагаю маме выбіраць бульбу. Побач з нашымі соткамі па дарозе ў Дубравы (на могілкі) ідзе суседчына дачка. Мама расказвае: «Разумная дзяўчына. Настаўніца. А вось у жыцьці не пашанцавала. Год назад нарадзіла дзіця, а яно памерла. Ды і цяпер цяжарная, з мужыком не жыве — мужык п’яніца…» І ідзе па дарозе настаўніца, і нясуцца машыны міма яе, і не спыняюцца…
Цяпер у Пугачах новая цагляная двухпавярховая школа. Адзінаццаць клясаў. Шыльда на беларускай мове. І за шыльдай яшчэ жыве беларушчына…
