Віктар Шніп
Кнігарня
Кнігарні ў маіх Пугачах няма і ніколі не было. У магазыне акрамя хлеба, кансэрваў і гарэлкі заўсёды можна было купіць яшчэ сёе-тое, толькі ня кнігу. А мне так хацелася кнігі! І хадзіў я ў наш магазын амаль кожны дзень. І ўглядаўся на паліцы за шырокім прылаўкам, і пытаўся ў прадаўшчыцы, ці ёсьць казкі. Цётка зьдзіўлена глядзела на мяне і аднойчы сказала: “Каску можна купіць у Ракаве, дзе матацыклы прадаюцца…” Я не зразумеў прадаўшчыцы, як і яна не разумела мяне. І ўсё ж у клясе сёмай я такі ўгледзеў на адной з паліц сярод пляшак “чарніла” кнігу. Невялікую, крыху пажоўклую і памятую, з канкрэтнай назвай – “Кніга”. Пару дзён я хадзіў каля зернескладу і шукаў пустыя пляшкі, здаваў іх у магазыне, а калі назьбіраў паўтара рубля, зьвярнуўся да прадаўшчыцы з просьбай: “Дайце мне кнігу…” Цётка не адразу зразумела, што я прашу, і перапыталася: “Што ты хочаш?” “Кнігу…” – паўтарыў я і паказаў, дзе яна стаіць. Прадаўшчыца, пагля-дзеўшы на “Кнігу”, пачырванела, зьняла з прылаўка і, нейкую хвілю патрымаўшы ў руцэ, закрычала: “А што ж я табе гэта, паразіт ты гэтакі, зрабіла?! Во ўжо вывучыўся! Кнігу яму давай!” Доўга ня думаючы, я выскачыў з магазыну і з плачам пабег дахаты. Вечарам вярнулася мама з працы і адразу да мяне з пытаньнем: “Ты гэта што там у магазыне ўтварыў?” — “Нічога. Я толькі хацеў купіць “Кнігу”… — “Якую кнігу?” — “Тую, што на па-ліцы стаіць…” — “Дык гэта ж “Кніга скаргаў”…
Прыяжджаючы ў Валожын у раёнку на літаб’яднаньне, якое я арганізаваў у 1980 годзе пры “Працоўнай славе”, заўжды ў першую чаргу заходзіў у кнігарню. Зрэдку там купляў нешта, але тых кніжак, якія мяне найбольш цікавілі, не знаходзіў. І я паскардзіўся паэту Пятру Бітэлю, што вось колькі ўжо часу еж-джу ў Валожын, а ўсё ніяк не магу купіць сабе талковай кнігі. Пятро Іванавіч суцешыў мяне: “Падыдзі да загадчыцы і скажы, што ты паэт, і ўсё будзе, што захочаш”. Так, як мне параіў Пятро Бітэль, я не зрабіў. І ўсё ж, дзякуючы аднаму з супрацоўнікаў раёнкі, я пазнаёміўся з загадчыцай кнігарні. Жанчына, даведаўшыся, што я пакупнік не звычайны, завяла мяне на склад: “Выбірай, што хочаш…” І з таго дня, прыходзячы ў валожынскую кнігарню, я адразу ішоў на склад.
У Менску ў “Цэнтральнай кнігарні” ў канцы 70-х і пачатку 80-х гадоў у беларускім аддзеле працавала паэтка Сьвятлана Каробкіна. Каля яе вечна стаялі людзі. Часта спыняўся і я. Сьвятлана, акрамя таго, што заўсёды пры сустрэчы скардзілася на сваё дрэннае зда-роўе і нялёгкае жыцьцё, расказвала, што творыцца ў культурніцкім асяродзьдзі. Дый ёй усе пра ўсё расказвалі. І часам каля Сьвятланы зьбіралася цэлая куча людзей. Адзін раз у кучу трапіў і я. Стаю, слухаю. Падыходзяць пакупнікі, пытаюцца, ці ёсьць тая ці іншая кніга. І раптам чую: “У вас Разанава можна купіць?” —“Пакуль яшчэ не…” – адказала Сьвятлана. “А Караткевіч прадаецца?” — “Караткевіч не прадаецца!” – адказаў адзін з нашых суразмоўцаў. І калі ўсе разышліся, Каробкіна сказала: “Запомні гэты дзень, ты побач з Уладзімерам Караткевічам стаяў…”
Неяк прыходжу ў “Цэнтральную кнігарню”, а на месцы Сьвятланы Каробкінай стаіць незнаёмая дзяўчына. Нябрыдкая і зусім маладзенькая. І спадабалася яна мне. І стаў я амаль кожны дзень хадзіць у кнігарню ня кніжкі купляць, а толькі каб паглядзець на прадаўшчыцу. Гляджу на дзяўчыну, а пазнаёміцца ніяк не адважуся. І хадзіў я ў кнігарню да таго часу, пакуль не сустрэўся там у беларускім аддзеле зь Міколам Шэляговічам, які ўжо пасьпеў пазнаёміцца з прадаўшчыцай. Па-мойму, сёньня яна Міколава жонка.
Пасьля заняткаў у Літінстытуце, атрымаўшы стыпэндыю, адны ішлі ў магазыны па гарэлку, другія ў кнігарню “На Кузнецком мосту”. На першым паверсе кнігі прадаваліся для ўсіх. На другім жа, калі падымешся па вузенькай рыпучай лесьвіцы, можна, калі ў цябе ёсьць членскі білет Саюзу пісьменьнікаў СССР, купіць тое, чаго нідзе за звычайную цану ня купіш. Я “На Кузнецкий мост” хадзіў часта, і цяпер у маёй хатняй бібліятэцы ёсьць усё, што мне трэба для душы. Адзін раз пасьля заняткаў прыйшоў да мяне пісьменьнік зь Менску і кажа: “Цягнік у мяне няхутка. Давай звадзі мяне куды-небудзь…” І я павёў яго “На Кузнецкий мост”. Калі мы зайшлі ў кнігарню, пісьменьнік сказаў: “Ты куды мяне прывёў? Гэта ж не рэстаран…”
У мэтрах ста ад маёй кватэры – кнігарня. На пачатку дзевяностых беларускіх кніжак было там вельмі шмат. Стаялі поўныя зборы твораў Броўкі, Танка, Шамякіна, Макаёнка, Брыля… І тут раптам у магазынах, спачатку ў прамтаварных і прадуктовых, усё стала зьнікаць. Зайшоў у кнігарню. А там, дзе пыліліся зборы твораў нашых клясыкаў, стаяць красоўкі коштам у сто даляраў і ляжаць чырвоныя жаночыя трусы. Пытаюся: “А дзе кнігі?” — “Разабралі, – адказала прадаўшчыца трусоў і ціха дабавіла: — Калі хочаце, магу нядорага прадаць Івана Навуменку…”
З бацькамі прыехаў у Ракава. Мама пайшла ў царкву, бацька ў магазын па цыгарэты, а я зь сястрой і братам у кнігарню…
