Лявон Вольскі
Новая кватэра Казімера
Гэта была зусім ціхая, нават для нашага няшумнага гораду, вулка. Паблізу не было заводаў, фабрык, тут ня езьдзілі тралейбусы, якія скуголяць, аўтобусы, якія дымяць, ды трамваі, якія ў нашым горадзе амаль усе пэнсійнага веку, таму, калі едуць, скардзяцца на жыцьцё, квохчуць, корхаюць, перхаюць — як большасьць пэнсіянэраў. Адно што праедзе якаясь міліцыянцкая машына раз у паўгадзіны (дый тое — бо побач аддзяленьне міліцыі). А звычайныя кіроўцы гэтай вуліцы папросту ня ведалі — неяк яна ўдала схавалася, быццам бы ў самым цэнтры гораду й быццам бы ў іншым вымярэньні.
Дамы тут старыя, двухпавярховыя. Дрэвы таксама старыя, значна вышэйшыя за дамы.
Вось я й кажу: гэткая вуліца — сапраўдная знаходка ў наш час. Таму, калі Казімер атрымаў тут кватэру, усе ягоныя сябры вельмі ўзрадаваліся. Узрадаваліся за Казімера, а яшчэ таму, што можна будзе зайсьці ў госьці ў гэтую старую кватэру ў старым доме на старой ціхай вуліцы, якую мала хто ведае, якой не знайсьці на мапе гораду сярод праспэктаў, бульвараў, паркаў, сквэраў ды вялікіх, забудаваных 16-павярховымі дамамі, вуліцаў імя герояў айчыннай вайны.
Дый Казімер быў вельмі задаволены. Ён быў задаволены ды ўдзячны, калі сябры дапамагалі яму рабіць рамонт — кожнага дня яны разам з Казімерам зьдзіралі старыя шпалеры, клеілі новыя, тынкавалі сьцены, шпаклявалі й фарбавалі падлогу…
І вось аднойчы рамонт скончыўся. І ўсе ўбачылі новую кватэру Казімера — утульную, сьветлую, цёплую… За вокнамі — лета. Шапацяць дрэвы, гуляюць у клясыкі дзяўчаткі, сядзяць на лаўках старыя. Карцінка нібыта ня з гэтага часу. Адно толькі парушаюць гармонію міліцыянцкія машыны, якія курсуюць з пастарунку ды ў пастарунак.
— Я мяркую, трэба адзначыць гэтую справу, — заўважыў Казімер, і сябры ажыўлена пагадзіліся.
Яны схадзілі ў краму й прынесьлі гарэлку, кілбасу, сала, хлеб, агуркі, кетчуп, маянэз. І пачалі адзначаць сьвята новае кватэры Казімера.
— Я хачу выпіць, — сказаў Алесь, — за гэты дом, за гэты раён, за гэтую кватэру. Я хачу выпіць за тое, каб неўзабаве ўсе мы мелі гэткія кватэры, бо ўсе мы падобныя адно да аднаго, у нас адны памкненьні, падобныя жыцьцёвыя мэты й прынцыпы. Вось за што я хачу выпіць.
І выпіў. І ўсе выпілі.
І гэтак яны доўга выпівалі за ўсё добрае ў гэтым жыцьці. А потым працягвалі выпіваць ужо бяз тостаў, але з доўгімі шчырымі размовамі.
— Што нас трымае ў гэтым жыцьці? — казаў Алесю Зьміцер. — Тое, што мы разам. Вось бачыш, сёньня трэ было дапамагчы Казімеру, — дапамаглі. А калі заўтра табе спатрэбіцца дапамога, зьбяромся й дапаможам. Бо вось такія мы людзі — ня можам, каб не дапамагаць адно адному.
— А як жа яшчэ жыць? — адказваў Зьміцер. — Паасобку мы згубімся ў гэтым жыцьці, у гэтым варожым нам горадзе. Сярод гэтых брутальных выпівохаў, якія шторанак сустракаюцца ля піўнога шапіка й нават зімою ў 20-градусны мароз п’юць з былых у карыстаньні слоікаў разьведзенае піва. Сярод гэтых магазынных прадаўшчыцаў ды прадаўцоў, якія пачуваюцца гаспадарамі гораду, а ты для іх — дробная перашкода на шляху да ўласнага ўзбагачэньня. Сярод гэтых паголеных маладзёнаў, прасякнутых турэмнай рамантыкай. Сярод гэтых паўсюдных блатных песень. Сярод… Ды што казаць… Ты сам усё ведаеш.
І яны выпілі.
А Хрысьціна слухала ўсё гэта, сама час ад часу ўплішчвала важкае слова, выпівала ня меней ды ня болей за ўсіх і краем вока назірала за Францішкам.
А Францішак быў непаўторны — ён жартаваў, дэклямаваў вершы, размаўляў на розныя галасы, распавядаў показкі — быў цэнтрам увагі для тых, хто не захапіўся, як Зьміцер ды Алесь, шчырымі сяброўскімі размовамі.
І толькі Віталь вылучаўся з агульнае вясёлае кампаніі. Ён браў удзел у агульных размовах, спрабаваў жартаваць, падтрымліваць гутарку. І, тым ня меней, вылучаўся. Ён ня піў. Ён кінуў піць з год таму, калі пачаў рэгулярна наведваць царкву.
— А я прапаную выпіць за тое, — гучна пачаў Францішак, — што ў гэтым брутальным горадзе яшчэ засталіся людзі, зь якімі можна пагаварыць. Людзі, якія адчуваюць адно аднаго на ўзроўні падсьвядомасьці, якім ніколі ня трэба нічога тлумачыць. Для гэтае зямлі й для цяперашняга часу гэта настолькі рэдкая зьява, што я папросту шчасьлівы… Кажу абсалютна шчыра.
І ўсе выпілі.
Хрысьціна паглядзела краем вока на прыгожую Францішкаву постаць, што ўзвышалася над сталом, і выпіла за Францішка. І — крышачку, адсоткаў 20 — за сябе.
Адзначалі заканчэньне рамонту доўга. Гэта былі сур’ёзныя людзі. Напачатку яны сур’ёзна папрацавалі, потым сур’ёзна — не адзін дзень — адзначалі. Усё як мае быць.
Але аднаго ранку ўсе прачнуліся й зразумелі: годзе сьвяткаваць. На дварэ — будзённы дзень, пахне восеньню. У адчыненую фортку залятае халаднаваты верасьнёўскі ветрык і пажоўклыя зморшчаныя лісты.
— Здаецца, яшчэ ўчора было лета, — заўважыў Алесь.
— Здаецца… — нібы рэха, адгукнуўся Францішак. Ён не жартаваў, не дэклямаваў вершаў, не размаўляў на розныя галасы (Францішак меў талент парадыста й часта дэманстраваў яго ў вясёлай кампаніі). Ён пачуваўся кепскавата й хацеў дадому.
— Вось і скончыліся сьвяты, — канстатавала Хрысьціна. — Трэба вяртацца ў звыклыя шэрыя будні. У наш няўтульны горад.
Яны павольна, панура сабраліся. Казімер вырашыў правесьці сяброў да прыпынку.
Яны выйшлі на ганак, зайшлі за рог дому, пашыбавалі па ціхай жоўтай восеньскай вуліцы й раптам аслупянелі.
На тым месцы, дзе яшчэ нядаўна, прынамсі да пачатку сьвяткаваньня, туліўся сярод высокіх дрэваў міліцыянцкі пастарунак, цяпер узьнёсься да самых нябёсаў велізарны сьпічасты будынак.
— Што гэта? — разгублена пераводзіла вочы з твару на твар сваіх сяброў Хрысьціна.
— А я ўсё думаю, чаго гэта мянтоўскія машыны перасталі езьдзіць па вуліцы, — недарэчы заўважыў Зьміцер.
Болей за ўсё будынак нагадваў нейкі храм. Не каталіцкі, не праваслаўны. Нейкі храм невядомае рэлігіі, пабудаваны сьмела й сучасна. Да ўваходу вяла высокая лесьвіца. Са шматлікіх, невялікіх памерамі вокнаў праменіла сьвятло. Каб убачыць сьпічастую вяршыню храму, трэба было адкінуць галаву так, як мы адкідаем яе, калі глядзім на зорнае неба.
— Хлопцы-дзеўкі, тут нешта ня тое, — занепакоена сказаў Віталь. За такі кароткі тэрмін немажліва пабудаваць гэткую гаргару. Хадземце адсюль хутчэй, я адчуваю небясьпеку.
— Пачакайце, а што гэта за пабудова? Якое ейнае прызначэньне? — зацікаўлена запытаўся Алесь.
— Падобна да нейкага храму, — азваўся Францішак.
— Хадземце адсюль хутчэй, — цьвердзіў Віталь. — Які гэта храм, крыжу няма, на вежы нейкі незразумелы сымбаль. Я вам кажу — туды заходзіць небясьпечна!
Казімер, Алесь, Зьміцер, Францішак ды Хрысьціна пацягнуліся да ўваходу ў храм. Віталь ішоў апошні ды ўвесь час гаварыў пра небясьпеку, пра тое, што варта спачатку даведацца пра гэты будынак, што гэта, наагул, такое, а тады ўжо рабіць гэткія экскурсіі, і ўсё адно гэта вельмі небясьпечна, невядома, як паўзьдзейнічае гэты невядомы культ на псыхіку…
Кампанія зайшла ў шырокую браму й апынулася ў прасторным сьветлым памяшканьні.
Тут нікога не было. Усё выдавала на касьцёл, толькі бяз лаваў, абразоў, крыжоў…
У цэнтры залі знаходзілася зноў-ткі лесьвіца. Яна вяла кудысьці ўгару.
— Хадзем, — сказаў Алесь і пачаў падымацца. Усе пакрочылі за ім. Віталь змоўк.
Ён глядзеў на парэнчы — тая паверхня, па якой звычайна вядзецца рукою, складалася з маленькіх карцінак-выявак. Кожная выяўка штосьці абазначала. Тут былі абсалютна розныя карцінкі — маленькія партрэцікі, краявіды, сымбалі… Лесьвіца цягнулася доўга, і, здавалася, выявам не было канца — партрэт пахмурнага сярэднявечнага чалавека ў жабо, нейкая абстрактная кубістычная карцінка, потым — падазроны (відаць, кабалістычны!) сымбаль, і гэтак далей і далей, бясконца. Віталь хацеў зьвярнуць увагу сяброў на гэтыя дзіўныя парэнчы, але ўсе маўчалі, і яму раптам таксама перахацелася размаўляць. Яны ўздымаліся вышэй і вышэй і раптам апынуліся на шырокай круглай пляцоўцы. Тут было вельмі сьветла. Можна было паглядзець з вышыні на горад — жоўты сумны восеньскі горад, маленькія дамкі, дахі, вежкі, машынкі, што паўзуць па вузкіх вулках.
Калі гэта яны пасьпелі так высока падняцца?
На гэтым паверсе не было людзей — толькі прыгожыя сьцены, зь якіх нібыта прамянілася сьвятло, і дзьверы ў гэтых сьценах.
“Як у кампутарнай гульні-стралялцы”, — падумаў Зьміцер.
Ніхто не пасьпеў нічога сказаць. Алесь адчыніў дзьверы й зайшоў унутр. Дзьверы зачыніліся.
Яны разгублена стаялі пасярод круглае залі. Віталь мусіў закрычэць, папярэдзіць, засьцерагчы… Але нейкі дзіўны спакой ахінуў яго. Размаўляць не хацелася.
Яны стаялі й маўчалі. Чакалі, пакуль выйдзе Алесь.
Алесь лацьвей прыстасаваў аўтамат. Цэль — чалавечая постаць у камуфляжным адзеньні — супала з мушкай. Алесь стрэліў. Два разы кароткімі чэргамі. Постаць упала.
— Зусім някепска, малады чалавек, — пахваліў гаспадар. — Хочаце яшчэ пастраляць?
— Натуральна, хачу. Я наагул вельмі люблю страляць. І ўмею. Я, калі служыў у войску, быў адным зь лепшых. У сэнсе страляніны. Падцягваўся кепска, а страляў лепей за ўсіх у роце. Я нават за гэта нейкія граматы маю, толькі ня памятаю, куды падзеў.
На полі ўзьнялася новая мішэнь — чалавек на матацыкле. Мішэнь павольна набліжалася. Алесь заваліў яе з другога стрэлу.
— Вы сапраўдны майстар, — зьдзіўлена вымавіў гаспадар ціру.
Алесь усьміхнуўся й перазарадзіў аўтамат.
Побач нешта выбухнула, Алеся абсыпала кавалкамі зямлі й дробнымі каменьчыкамі. Ён паглядзеў угару. У небе завіснуў чорны варожы самалёт. Алесь прыцэліўся й стрэліў. Выпусьціў некалькі доўгіх чэргаў. Самалёт задыміўся й грымнуўся вобзем за лесам. Пападалі сьсечаныя гарачымі аскепкамі дрэвы.
Алесь азірнуўся. Гаспадара ціру нідзе не было. Затое проста на яго па полі пёр вялізны шэры танк. Грымнуў стрэл. Снарад выбухнуў непадалёк ад Алеся.
“Гэ-э, я гляджу, пачынаецца нешта сур’ёзнае”, — падумаў Алесь. Ён вырашыў ня лезьці з аўтаматам на танк, няма сэнсу. Азірнуўся. Ззаду — 300 м — ручай. Проста за ім — бярозавы гай. Дабегчы да гаю — значыцца, уратавацца. “Дабягу”, — падумаў Алесь.
Танкіст выпусьціў некалькі кулямётных чэргаў. Не патрапіў.
“Мазіла”, — падумаў Алесь ды пабег.
Кароткімі перабежкамі — пагорак, хмызы, ляжаць! Выбух! Паскуда… Не зачапіла. Хмызы… самотны клён… падай! Чарга. Зноўку не патрапіў, мазіла.
Вось і гаёк. Можна падняцца. Мільгаюць дрэвы. Спыніся. Адпачні. Надыходзіць вечар. Калі будзе цёмна, трэба схадзіць у бліжэйшую вёску па правіянт ды запытацца, ці далёка нашыя.
— Пайду, пагляджу, што зь ім, — без інтанацыі, неяк манатонна вымавіў Францішак ды адчыніў дзьверы.
— Я з табою, — пасьпешліва сказала Хрысьціна.
Дзьверы мякка, бязгучна зачыніліся.
Яны стаялі на зялёным пагорку. Перад імі — дзіўнае прыгажосьці краявід — пагоркі, азёры, пагоркі, усё квітнее, рознакаляровыя кветкі сярод травы — нібыта мазаіка. Пяюць птушкі. Лётаюць вялікія вясёлкавыя мятлікі.
— Я ведаю, як называецца гэты мятлік, — раптам сказаў Францішак. — Ён называецца “махаон”. Але ў нас ён не жыве. Ня той клімат.
— Значыцца, мы ня ў нас, — зь ніякаватай усьмешкай вымавіла Хрысьціна.
— Глядзі, вунь замак! — выцягнуў руку Францішак.
На вяршыні аднаго з пагоркаў сярод старых велізарных дубоў узвышаліся чырвоныя замкавыя муры.
— Пойдзем туды? — усё яшчэ няўпэўнена запытала Хрысьціна.
— Пойдзем. Спачатку пойдзем туды, потым пойдзем яшчэ недзе. Будзем хадзіць па гэтай краіне, пакуль не надакучыць. А нам жа наўрад ці надакучыць, праўда?
— Мне ніколі не надакучыць быць з табою разам, — ціха вымавіла Хрысьціна.
— І мне з табою вельмі добра, — прызнаўся Францішак. — У гэтым часе, у гэтай краіне. Болей нічога й нікога ня трэба. Я, ты, мятлікі, птушкі, кветкі, дарога сярод пагоркаў…
— А мне раней здавалася, што ты не зьвяртаеш на мяне ўвагі.
— На тое, што было раней, варта забыцца. У гэтае “раней” мы ўжо ня вернемся.
— Так, мы, напэўна, тут сустрэнем тое, пра што раней ня мелі ўяўленьня. Сустрэнем небясьпеку, сустрэнем прыгоды, сустрэнем радасьць, смутак, боль і асалоду…
— І ўсё гэта мы сустрэнем разам — я й ты. Увесь гэты сьвет створаны для нас, хіба ты не зразумела? То хадзем у гэты сьвет, ён нас чакае.
І яны згубіліся сярод бясконцых стракатых пагоркаў.
Зьміцер нічога не сказаў. Ён папросту адчыніў дзьверы й ступіў насустрач невядомасьці. Віталь хацеў прыпыніць яго, пра нешта папярэдзіць… Але ягоныя рэакцыі прыкра запаволіліся: пакуль ён зьбіраўся з думкамі, шукаў правільную, пераканаўчую пабудову фразы, дзьверы за Зьмітром ужо замкнуліся.
— Блін, Бруклін, — вымавіў Зьміцер.
Машына мякка рушыла па гладкім асфальце. Быў восеньскі вечар, горад стракацеў рэклямнымі агнямі, весяліўся, піў кока-колу, тэкілу й віскі, жаваў жуйку, нюхаў какаін.
Зьміцер кепска ведаў дарогу. Праз хвілінаў 20 яго занесла ў нейкі брутальны раён, куды, відавочна, ня варта было совацца.
Зьміцер ліхаманкава шукаў на ўказальніках знаёмыя назовы — хоць які б Манхэтэн ці Брадвэй…
Упоперак дарогі валяліся старыя пакрышкі. Праехаць было немажліва.
Зьміцер пачаў асьцярожна разварочвацца і краем вока ўбачыў дзьве цёмныя постаці. Яны набліжаліся да машыны.
Маладыя мурыны. Нахабная, у рытме гангста-рэпу, модная хада.
— Гэй, містэр, падкінь пару цэнтаў на колу, — зьявілася ў адчыненым вакне машыны пыса мурына. У вуху — тры дзіркі, цяжкія залатыя завушніцы. Вочы бяз выразу.
Самае кепскае, што Зьміцер заблытаўся ў развароце й спыніўся.
“Ну, усё, — падумаў ён. — Зараз будзем змагацца за жыцьцё. Для гэтага паўчалавека забіць белага — усё адно, што прадаць порцыю крэка.
— Містэр, ты мяне не зразумеў? — запытаўся мурын.
У сьвятле вогнішча (дзьве пакрышкі гарэлі) бліснула нешта мэталёвае.
Зьміцер імгненна выхапіў з кішэні рэвальвэр ды стрэліў проста ў твар маладому мурыну. Той раскінуў рукі ды зваліўся на старыя пакрышкі. Бакавое шкло Зьміцеравага “Кадыляку” апырскала крывёю.
Зьміцер даў зь месца так, што завішчэлі шыны. Выратавальны інстынкт імгненна падказаў яму, у які бок ехаць. І празь нейкія 10 хвілінаў Зьміцер быў далёка ад чорных, сьмярдзючых, брудных бронксаўскіх трушчобаў. Ён кіраваў у прэстыжны раён, да свайго двухпавярховага маёнтку, да свае прыгажуні-жонкі й думаў пра тое, што заўтра на працу й трэба памыць шкло, выкінуць рэвальвэр, ды так выкінуць, каб немажліва было знайсьці, бо калі гэтая гісторыя выплыве, на кар’еру лепей забыцца.
— Пачакай мяне, — папрасіў Віталь. — Я дакладна вярнуся.
Казімер застаўся ў прыгожай круглай залі, а Віталь ступіў цераз парог.
Чорны капюшон трэ было ўвесь час папраўляць, бо ён звальваўся на вочы й замінаў бачыць дарогу. А засталося ж няшмат. Некалькі кілямэтраў — і ён, нарэшце, прыйдзе ў свой родны манастыр, да сваіх братоў. Ён ім распавядзе пра сваё падарожжа. Пра тое, што ён бачыў у далёкай краіне, пра дзіўных людзей, што моляцца агню, пра страшных дзікуноў, што ядуць адно аднаго, пра дрэвы, вышэйшыя за нашыя храмы, пра зьвяроў, якіх, як яны думалі раней, можа нарадзіць хіба што хворая фантазія апантанага нячысьцікам…
Колькі чаравікаў сьцерлася за час падарожжа, дый рыза ўся ў дзірках. Але гэта не дарэмна. Мы створаныя, каб удасканальвацца, каб спазнаваць сябе й навакольны сьвет. Я напішу кнігу, хай на гэта пойдуць гады. Я напішу кнігу й дам людзям новыя веды.
Вось адсюль манастыр мусіць быць добра бачны. Трэба паправіць капюшон.
Чамусьці не відаць яго. Не відаць высокіх белых, колеру чысьціні, сьценаў. Не відаць купалоў з крыжамі. Відаць адно дымныя руіны. Відаць крумкачоў, што зьляцеліся на крывавы баль.
Віталь укленчыў ды пачаў маліцца.
Ён ня бачыў, як зь лесу выехаў атрад запароскіх казакаў ды рушыў проста на яго.
Казімеру здалося, што чакае ён ужо ледзьве ня месяц. Урэшце ён адчыніў дзьверы ды з парогу азірнуў пакой. Нічога цікавага. Звычайны пакой. Офісная мэбля. Кампутар на стале. Цішыня.
Казімер паволі спусьціўся па доўгай лесьвіцы. Людзей нідзе не было. І наагул увесь інтэр’ер храму (калі гэта храм) зрабіўся нейкі бляклы. Нібыта ў храме (калі гэта храм) надышла шарая гадзіна.
Казімер выйшаў. Удыхнуў на поўныя грудзі паветра. Захацелася есьці.
Лішне казаць, захочацца тут, — падумаў Казімер. — Колькі я там пратырчэў!
Балазе ягоны дом недалёка, зусім побач.
Казімер доўга калупаўся ключом у замку. Поркаўся, поркаўся… Замок ня слухаўся. Раптам дзьверы адчыніліся, і на парозе ўласнае кватэры Казімер убачыў нейкага мужчыну сярэдняга веку ў дарагім гарнітуры й залатых акулярах на носе.
— Што вам тут трэба, малады чалавек? — запытаўся мужчына ў гарнітуры.
— Як гэта “што”? — абурыўся Казімер. — Гэта мая кватэра.
— Малады чалавек, я вам раю закусваць, калі выпіваеце, — усьміхнуўся тып у гарнітуры. — Гэта не кватэра, а офіс юрыдычнае фірмы.
— Як мінімум, учора тут была мая кватэра, — настойваў Казімер.
— І ўчора, і заўчора, і год назад тут была юрыдычная фірма, — сказаў чалавек у гарнітуры. Па ягоным тоне Казімер зразумеў: жартаваць зь ім ня будуць.
— Прабачце, — мармытнуў ён і выйшаў з пад’езду, да якога за нядоўгі час свайго існаваньня ў гэтай кватэры пасьпеў прызвычаіцца й нават пранікнуцца цёплымі пачуцьцямі.
Казімер выйшаў на ціхую вуліцу, якую ведаў рэдкі кіровец. Якой не знайсьці на мапе сярод праспэктаў імя герояў вайны.
Па супрацьлеглым баку вуліцы шумна крочыла кампанія п’яных падлеткаў. Дыміла труба раённае ТЭЦ. Прагрукатаў трамвай і спыніўся акурат перад Казімерам. Дзьверы зачыніліся, трамвай рушыў далей па сваім маршруце. З-за рога вызірнула тупая рудая пыса старога “Ікаруса”.
Заімжэла. Казімер натапырыў каўнер ды накіраваўся да піўнога шапіка, дзе два хваравітыя мужчыны няпэўнага веку пасмоктвалі з паўлітровых слоікаў ранішні напой.