Славамір Мрожак
У дарозе
Брычка бегла хутка, хоць на палявой дарозе дзе-нідзе стаялі лужыны. Навокал нікога не было. Далёка — на ўзроўні конскіх вушэй — цямнела палоска лесу. Раптам я ўбачыў, што каля дарогі стаіць чалавек у мундзіры паштовага міністэрства. Потым — другі, таксама ў паштовым мундзіры. Трэці, пяты…
— На службе, — паказаў пугаю фурман.
— На якой службе?! — прыгаломшана перапытаў я.
— На дзяржаўнай. Тэлеграфная лінія.
— Як тэлеграфная?! А дзе ж дрот, слупы?!
Дзядзька павярнуўся і зірнуў на мяне.
— Вы, пэўна, здалёк... Гэта ўдасканалены тэлеграф — без слупоў і бяз дроту. Тут меўся быць звычайны, але дроту нам так і ня выдзелілі, а безь яго і слупы пакралі.
Я крыху памаўчаў.
— Але ж як тэлеграф робіць бяз дроту?
— Так і робіць. Адзін крычыць тэлеграму другому, другі трэцяму, трэці чацьвертаму — і так па ўсёй лініі, пакуль ня дойдзе, куды трэба.
— І што — усё спраўна працуе?!
— А чаму не? Працуе. Толькі тэлеграмы часта перакручваюць. Асабліва, калі хто вып’е. Паўстаўляе ад сябе розных словаў — і так далей валіць. А збольшага — гэткі тэлеграф нават лепшы, чым з дротам. Жывы чалавек хутчэй за дрот думае. І бура не нашкодзіць. І на слупах эканомія — а то лясы ў нашай Польшчы зусім павысякалі. Дый смаліць іх ня трэба. Толькі зімой часта ваўкі заходзяць… Но-о!
Конік пабег весялей.
— А што людзі? — дзіўлюся я. — Няўжо церпяць?!
— А што ім? — цяпер зьдзівіўся дзядзька. — Служба ня цяжкая. Толькі што трэба замежныя мовы ведаць збольшага. Бо цяпер адукаваных шмат, усё замежныя словы ўстаўляюць. А наш загадчык пошты нядаўна з Варшавы вярнуўся, дык рацыяналізацыю будзе рабіць: дасьць ім рупары, каб горла гэтак ня дралі.
— Ну, а калі зь іх хто глухі? — не здаваўся я.
— Глухіх не бяруць. І гугнявых. А неяк адзін заіка пралез па пратэкцыі, дык выгналі — блякаваў лінію. Кажуць, на дваццатым кілямэтры адзін стаіць, які тэатральную школу скончыў, — выразьней за ўсіх крычыць.
Я крыху падумаў і спытаў:
— А ці хацелі б вы мець усё ж звычайны тэлеграф, са слупамі і дротам?
— Барані Божа! — дзядзька ажно падскочыў. — Наш тэлеграф цэламу раёну працу дае. І падзарабіць на ім лёгка, бо калі хто хоча, каб ані слова не пераблыталі, дык бярэ брычку, едзе сам на дзясяты, пятнаццаты кілямэтар ды кожнаму па дарозе ў лапу дае. Не-е, бяздротавы тэлеграф ня тое, што дротавы! Бяздротавы прагрэсіўнейшы.
Тут здалёк пачуўся гук, падобны да пошуму ветру:
— Ааааеооаааааееееаааіііууу…
— Станем, паслухаем, — сказаў дзядзька і спыніў брычку.
Паштавік на ўзгорку, якога мы толькі што мінулі, чакаў, склаўшы рукі да вуха. І сапраўды, здалёк пачулася ўжо даволі выразна:
— Бааацькааа пааамёоор пааахааваанеее пяаатніііцуууууууу….
— Зямля яму пухам, — дзядзька скінуў шапку і перахрысьціўся.
Брычка рушыла далей. Пачаўся лес.
Маналёг
Пані Стася, яшчэ дзьве поўныя. Шкодна? І мне шкодна. Ну, калі ласка.
Лета прайшло. І апошнія зязюлькі кінуць хутка сваё “ку-ку”… Слухай… зрабі ласку, кукукні хоць раз, га? Ну, кукукай хоць троху. Не кукукнеш? І я цяпер ані ку-ку.
Эх, братка, Міцкевіча ізноў вунь як уздымаюць. Чаму, спытаю я вас?! А я быццам разумею, што… не-е, супраць яго дык я нічога ня маю. Божа мой, такі самы чалавек, як любы іншы! Запаліш цыгарэту? Не запаліш?! І я не запалю.
А так, паміж намі і зімой хоць нешта, а добра. “Гайда, коні! Сьнег сьвяжуткі…” Носішся сабе ў вазку па палёх. А вёскі — міма. Але апроч таго… ты нешта сказаў? І я нічога не кажу.
І ўсё ж такі прырода важнейшая за ўсё. Паставіш сабе пэляргонію — і глядзіш… А потым шэф зразае табе прэмію! Альбо трамвай адразае табе нагу. А пэляргонія так сабе і стаіць. Будзь здароў. Ня маеш здароўя?! І я ня маю.
Быў малы, дык ненавідзеў усю гэтую сымфанічную музыку. Яна мяне толькі сьмяшыла. А памятаеш “Песеньку валацугі”? Тады мела яшчэ быць вайна зь Летувой альбо нешта такое. Санацыя. Але ўсё было добра. “Эй, товарищ, больше жизни…”. Я любіў эстраду.
Цяпер — возьмем гэтыя масавыя заплывы на Вісьле. О-о, заплывы на Вісьле гэта не такая простая штука. Вісла — каралева польскіх рэкаў. Дваццаць мэтраў у самым вузкім месцы. Ну, проста вада-а, кругом вада, поўна вады. А пасярэдзіне — Ванда. От з такімі цыцкамі…
Пані Стася, яшчэ па аднэй.
А ў гісторыі нашай столькі розных дэталяў. Адныя дэталі. Напрыклад, Грунвальд. Чалавек хоць ведаў, куды ішоў. Але я асабіста хачу чорных парэчак. І як найменш таго Захаду. Толькі нельга гэтулькі есьці, а то ж званітуе.
Самае важнае, каб усе мы мелі здароўе. А я — няўважлівы нейкі. Зайшоў раз у прыбіральню — і расшпіліў каўнерык. Бо жыць трэба ўмець.
А хоць бы тыя акіянскія глыбіні возьмем. Плаваюць там розныя — мядуза, вугор, камбала. І пэўна хочуць чагосьці выпіць. А выпіць абсалютна няма чаго — ні зьлева, ні справа. Так што нам лепей. Ты ня п’еш? І я ня п’ю.
Закусі сырком. Цудоўны сырок, проста чароўны — як Люўр альбо Капры. Не падабаецца Люўр? Мне таксама. Я адчуваю да яго нейкую інстынктыўную гідлівасьць. І таму трымаюся ад яго як мага далей.
Зрэшты, хто ведае: мо апошні раз бачымся. Паеду я з гэтага Кракава. Ажно ў Вялічку. Бо там самыя старыя і цікавыя ў Эўропе саляныя шахты. І буду адтуль вечарам глядзець на мора агнёў над Кракавам. Там ня сьпяць — жывуць. Падумаю сам сабе.
Ня ўмею на кані верхам езьдзіць. Але як умею езьдзіць на трамваі! Ды неяк і са мной выйшла здарэньне. Спытаў мяне адзін: чаго вы, урэшце, хочаце?! — і я нічога ня мог сказаць.
Пані Стася — дзьве.
Баюся, што зуб забаліць. “Не ад солі, не ад поля…”
Жыцьцё і мастацтва. Пра гэта шмат можна гаварыць. Напрыклад, такса.
“Такса брэша на дрэве — і зьдзіўляецца людзям, бо нікому ня трэба знаць, дзе шчасьце здабудзе”. Аснык напісаў. І гэтак было.
Пані Стася, яшчэ раз.
Ведаў я тут аднаго рэжысэра. Здольны быў. А ці дасі веры, што ў мяне ўжо раматус?! Ад вады. Тыя стыхіі шмат бяды нам нарабіць могуць. Калі захочуць.
Страшна люблю лесапасадкі. Кожнае сьвята лесу — маё сьвята. Бо лес — гэта здароўе, мяса і малако.
Пані Стася — як мага паўней.
Я, братка, ніколі ня мучыўся і не пакутаваў. А ўвогуле заўжды круціцца які-небудзь шакал. Такому рукі не падам. Па сутнасьці, мы можам толькі радавацца. Бо маем з чаго. Лысееш? І я лысею.
“Час прайшоў, пасівеў мой волас. Конь падох, апусьцеў наш двор…” Ясенін. І нешта тут ёсьць, як сказаў нехта і паказаў на труну, дзе ляжаў ягоны бацька. Пані Стася…
Хачу быць канём.
Божа мой, як бы я хацеў быць канём…
Ледзьве ўбачыў бы ў люстэрку, што замест ног і рук у мяне капыты, на срацы хвост, а морда зрабілася конская — неадкладна б рушыў у жыльлёвы аддзел.
— Прашу выдзеліць мне найсучасьнейшую вялікую кватэру з усімі выгодамі, — так бы я папрасіў, нават — заявіў.
— Падайце заяву і чакайце свае чаргі.
— Ха-ха-ха! — засьмяяўся б я. — Ці ня бачыце, што я ня просты шэры чалавек? Я асаблівы і незвычайны!
І атрымаў бы адразу найсучасьнейшую вялікую кватэру. І з такой аграмаднай ваннай, як для каня.
Я выступаў бы на сцэне ў кабарэ, і ніколі б ніхто не сказаў, што няма ў мяне таленту. Нават калі б мае тэксты былі — горай не бывае. Наадварот.
— Для каня нават вельмі добра, — хвалілі б адны.
— Але ж і галава! — захапляліся б другія.
А якую б выгоду я меў з прымавак, показак ды іншай народнай мудрасьці: конскае здароўе; робіць, што той конь; у каня чатыры нагі, і то спатыкаецца…
Зразумела, у конскай скуры маё жыцьцё мела б і адмоўныя бакі. Мае ворагі атрымалі б новую зброю. Свае ананімныя лісты да мяне яны пачыналі б так: “Ды які зь цябе конь?! Поні ты, а ня конь!”
Але жанчыны мной бы цікавіліся:
— Нейкі вы не такі, як усе… — казалі б яны.
А ўжо трапіўшы на неба, я атрымаў бы без сумневу крылы — і стаў бы Пэгасам.
Конь з крыламі! Што можа быць прыгажэйшым?
Пераклаў з польскай
Алесь Чобат
