Сяргей Харэўскі
Дзесяць гадоў раніцы
Для мяне, мастацкага рэдактара, які часьцей за іншых завозіў газэтны макет у беларускія і літоўскія друкарні, “нашаніўская язда” трывала асацыюецца з раньняй раніцай — пасьля ночы працы ў рэдкцыі. Тымі сваімі ранкамі я нагледзеўся ды начуўся гэтулькі, што мог бы напісаць раман...
Вы калі-небудзь ішлі церазь менскі Верхні горад халодным ранкам, калі яшчэ ўсе сьпяць, і нават ня ходзіць грамадзкі транспарт? Тады чуеш рэха ўласных крокаў, а сэрца трымціць ад прадчуваньня чагосьці, што мусіць быць абавязкова добрым. Штотыдзень. Зіхацяць купалы толькі адноўленае каталіцкае катэдры, на якія яшчэ не сядаюць галубы, яны кружляюць, кружляюць у сінечы неба, зь якога сонца яшчэ ня змыла маладзік.
...Аднаго ранку ў Баранавічах, чакаючы, пакуль адкрыюць друкарню, ледзьве знайшлі кавы. У паркавай кавяраньцы, што звалася «Чабурашкам». На беларускае прывітаньне цётка зьнянацку адказала па-польску. Маўляў, «в огуле то кавярня покі не отварта, але для панув тэраз кава бэндзе».
...Аднаго ранку нейкі дзед запытаўся ў мяне ў тамбуры цягніка, ці я таксама пэнсіянэр. Распавёў, што ён сам з Гомельшчыны, але жыве ў Вільні. Дакладней, жыве ён пад Астраўцом, але езьдзіць у сваю віленскую кватэрку, каб атрымліваць літоўскую пэнсію. Пасьля ён яе мяняе на рублі й вяртаецца ў Беларусь. А некалі быў партызанам на Лепельшчыне.
...Аднаго ранку сустрэўся зь іншым колішнім партызанам. Той падсеў у цягнік у Солах. Ваяваў ён у Арміі Краёвай. І нічога добрага пра тыя свае ваяваньні не распавёў. «Сядзелі,— кажа,— як дурні, у ямах па балатах. Слухалі радыё, што неўзабаве саюзьнікі дапамогуць. Сядзіце, чакайце. Змарнаваў столькі маладых гадоў». «І раптам пачаў хваліць чачэнцаў ды клясьці Маскву так, што з Варшавы ў Кракаў, з Кіева ў Львоў, з Масквы ў Пецярбург аж трава вяла. Я прапанаваў яму пачытаць сваю газэту. А ён кажа: «Дзякуй, сынок, я хоць і беларус, але рускімі літарамі чытаць не навучыўся...».
...Аднаго ранку на памежным пункце п’яныя беларускія памежнікі, што былі параспранаўшыся ледзьве не да майткоў, запатрабавалі зь імі выпіць самагону. Высьветлілася, што гэта пачаўся «Дзень пагранічніка». Даўшы закусіць ладнай лустай літоўскага хлеба зь беларускім салам, памежнікі навялі свае аўтаматы на найлепшую машыну й загадалі везьці нас да Менску. Напужаны чалавек за рулём аказаўся лекарам ажно з Наябрску (гэта недзе ў Сібіры за Цюменьню). Дарогаю ён сказаў, што ведаў аднаго беларуса, Алега Мінкіна. Калі ж мы паказалі яму мінкінаўскія вершы ў газэце, ён давез нас пад самую прахадную друкарні.
...Аднаго ранку ў магілёўскай друкарні, дазналіся пра “путч” у Маскве. Усе як зьнямелі, пільна ўзіраючыся адзін у аднаго. І раптам забягае Віктар Корзун зь першай паласою сьвежай «Свабоды»: «Ніякай падтрымкі хунце!». Усе нібы разьняволіліся ўраз. Рабочыя рушылі да станкоў, а дырэктар запрасіў нас у свой кабінэт, на кубак кавы.
...Аднаго ранку ў нас лопнула кола. Павал Жук абрэзаў гуму, і мы зь іскрамі паімчалі далей — на абадах. Да Крэва. Машыну давялося кінуць. Дазнаўшыся, хто мы, міліцыянты на блёк-посьце пасадзілі нас у сваю машыну й давезьлі пад самую мяжу.
...Аднаго ранку, седзячы ў аўтобусе, разгледзеў суседа: славуты літоўскі актор Адамайціс. Ён распавёў, чым займаецца цяпер. «Во, — кажа, — Савецкі Саюз распаўся, а я стаў у Менск езьдзіць яшчэ часьцей. Ёсьць багата праектаў на «Беларусьфільме». А з другога боку ад мяне сядзеў тады Мікалай Барысевіч, цяперашні прэс-аташэ Лукашэнкі. Ён, бадай, аўтобусамі ўжо ня езьдзіць.
...Аднаго ранку цёткі, што чакалі на прапускным пункце ля Лынтупаў, дазнаўшыся, што гэта я напісаў пра ксяндза Шуткевіча, шчыльна мяне абступілі й прасілі паўтарыць усё, што я там панапісваў, што ксёндз гаварыў пра іх, дзе ўзяць яшчэ тых газэтаў. Перадавалі айцу Шуткевічу прывітаньні й прасілі пісаць пра яго яшчэ.
...Аднаго ранку давялося перабягаць мяжу нелегальна. У пашпарце не аказалася нейкага чарговага штампу, а газэту рабіць трэба! Доўга кружляў па лясох, па заіндзявелым ворыве, з макетам нумару пад пахаю, ажно пакуль ня выйшаў у цэнтар Шумску. Тутака ж, па дарозе, пазнаёміўся з хлапцом. «Літоўцы мусяць жыць у Літве,— сказаў ён, – гэтыя межы не для нас». Разьвіднела зусім. У вёсцы Кавальчукі, што па-літоўску завецца Кяльвеляй, пабудзіў хлапец свайго стрыечнага брата. Той доўга мацюкаўся, але завёў машыну й завез мяне ў Вільню ў друкарню. Разьвіталіся сябрамі. Пасьля яны колькі разоў гасьцявалі ў мяне.
...Аднаго ранку, на самым пад’езьдзе да Менску цётка прадавала проста ля шашы прыгожыя яблыкі. Спыніліся, купілі кош. Разгаварыліся. Падарылі сьвежы нумар газэты. Цётка ўсыпала нам у багажнік яшчэ два кашы сакавітых, маціцовых папяровак. У кропельках ранішяе расы. Пасьля яна даслала ў газэту ліст. Пра свайго бацьку, які згінуў, магчыма, у Курапатах.
Дзесяць гадоў раніцаў.
