Чэслаў Мiлаш
Пра выгнаньне
Стары анэкдот пра ўцекача як і раней захоўвае сэнс: “Уцякач са зьнявечанай вайною Эўропы шукае кантынэнт і краіну, дзе можна жыць як мага даўжэй без асаблівага клопату. Ён у задуменьні круціць пальцам глёбус і нарэшце пытаецца: “А нічога іншага вы ня маеце?”
...Зыход людзей з родных мясьцінаў — адметная рыса нашага стагодзьдзя. Людзі пакідаюць радзіму, бо там цяжка выжыць.
Той, хто шукае шчасьця ў іншых краях, павінен быць гатовы да расчараваньня, а мо нават да сумнеўнага задавальненьня трапіць з гаручага ды ў балючае.
З усіх бедаў выгнаньня страх перад невядомым — бадай, самы пакутны. Выгнаньне пазбаўляе нас сыстэмы каардынатаў, якая дапамагае будаваць пляны, ставіць мэты... У сябе дома кожны зьвязаны са сваімі папярэднікамі: пісьменьнікамі, мастакамі — зьвязаны захапленьнем або спаборніцтвам. Намі рухае жаданьне зрабіцца роўнымі ім, так ці інакш перасягнуць іх, каб дадаць сваё імя да тых, каго ўжо паважаюць у нашай вёсцы, месьце, краіне. А тут, за мяжою, мы выкінутыя з гісторыі, бо ў кожнага яна — свая...
Адзіны спосаб ня страціць арыентацыі — гэта наноў усталяваць свае поўнач, усход, захад і поўдзень, каб ужо ў новай прасторы знайсьці месца свайму Віцебску ці Дубліну, узьведзеным у іншую ступень.
Выгнаньне — гэта ня проста перасячэньне мяжы, яно высьпявае ў табе, мяняе цябе ўсярэдзіне і робіцца тваім лёсам. Аднастайная маса чалавечых твараў, брукаванак, манумэнтаў, зьменаў моды і звычаю набывае выразны малюнак, чужое паціху ператвараецца ў собскае. Але тапаграфію твайго мінулага памяць усё-ткі захоўвае, і з-за гэтай падвойнай прыналежнасьці ты ніколі ня станеш такім самым, як твае новыя суайчыньнікі... Бо чалавека бяз памяці наўрад ці можна лічыць чалавекам...
Жыцьцё ў выгнаньні сёньня ня зводзіцца да пераезду з адной краіны ў другую. Адчужанасьць сёньня — не хвароба якойсь адасобленай катэгорыі людзей, а наканаваньне шмат а шмат каго, такім чынам, у эмігранта, калі падумаць, няма прычын бедаваць над сваім лёсам...
Выгнаньне — гэта досьвед унутранай свабоды, а свабода пужае. Свабода выгнаньня — такога самага высокага гатунку, толькі яна навязаная звонку і таму пазбаўленая патасу. Вынік барацьбы з нашаю ўнутранаю слабасьцю цалкам зьмяшчаецца ў ёмістую формулу: выгнаньне зьнішчае, але калі ты ня даў сябе вынішчыць, будзеш дзякуючы яму шматкроць мацнейшым...
А праўда, наша жыцьцё зноў а зноў узнаўляе тое, першае выгнаньне з райскага саду, і ня важна, ці будзе гэты сад улоньнем маці ці дрэвамі маленства, што зачароўваюць вока...
Біблійны вобраз падштурхоўвае да абыходкавага меркаваньня, быццам жыцьцё ў выгнаньні — значыць раз-пораз вяртацца паглядам у тыя мясьціны, што пакінуў.
Наша зямля з усёй сваёй прыгажосьцю ды чарадзействам — гэта зямля “выгнаньнікаў з Раю”.
Бібліяграфія перакладаў Чэслава Мілаша на беларускую мову
1. Вершы (пер. А.Мінкін) //Далягляды’92, Менск, 1992.
2. “Дзіця Эўропы” (пер. А.Хадановіч, М.Раманоўскі) // Фрагмэнты, №5, 1998.
3. “Campo di Fiori”, “Песьня пра парцаляну”, “Ня больш”. Пер. Ю.Бушлякоў, А.Хадановіч; “У Варшаве”, “Песьня пра канец сьвету”, “Прадмова” (пер. А.Хадановіч) // ARCHE, №2, 1998.
4. “У Шатэйнях”, “Асот, крапіва”, “Ты, хто пакрыўдзіў”, “Павінен, не павінен”, “Ня болей”, “Алену Кінсбэргу”, “Сьведчаньне паэзіі. Паэты і сям’я людзей” (пер. Ян Чыквін). “Мая верная мова”, “Задача”, “Ня так”, “Дар”, “Прызнаньне” (пер. Ю.Бушлякоў, А.Хадановіч). “Так мала” (пер. Алесь Разанаў). “Лекцыя біялёгіі” (пер. Ю.Бушлякоў) // Крыніца, №7(33), 1997.
5. “Прыдарожны сабачка” (пер. Ю.Бушлякоў) // “НН”, №9(130), 17 траўня 1999 г.
6. “Дастаеўскі і Сартр” (пер. А.Хадановіч) // ARCHE, №1, 2000.
7. Чэслаў Мілаш “Скуты розум” (пер. Ю.Лаўрык, З.Дзядзенка). Менск—Вільня: “Фрагмэнты—Віленскі клюб”, 2000.
