Алесь Разанаў. Рэчы

І

Раскопваюць гарадзішча.

Выкопваюць рэчы.

Вось рэч-рука,

вось рэч-нага,

вось рэч-моц,

вось рэч-улада…

Рэчы — апошняе цела людзей,

якое жыве найдаўжэй.

 

За рэчы трымаюся,

аб рэчы абапіраюся,

атрымліваю ў спадчыну рэчы…

Рэчамі мераецца мой час,

акрэсьліваецца мая прастора,

бязь іх я губляюся,

бязь іх я зьнікаю,

бязь іх я нічога ня значу сам.

 

На торжышчы,

дзе ўсё набываецца і прадаецца,

пытаюся ў рэчаў, як іх завуць.

Яны называюць мае імёны.

ІІ

У крамных вітрынах

павыстаўляныя рэчы —

мо для сустрэчы,

а можа, для разьвітаньня.

 

Нібы ля сваіх дарагіх нябожчыкаў,

мы спыняемся каля іх,

аглядаем іх,

убіраем іх у душу і ў памяць.

І адчуваем, хвалюючыся,

што зь імі нас зьвязвае

таемнае падабенства,

бы некалі, напачатку,

калі Бог тварыў сьвет,

мы былі гэтаксама рэчамі

і будзем некалі зноў.

 

Усё, чым багаты мы, — гэта рэчы,

і ўсё, перад чым мы выяўляемся багамі, —

яны.

 

Мы адыходзім далей.

Але застаюцца ў вітрынах рэчы,

а ў рэчах — мы.

ІІІ

Зьнікаюць знаёмыя рэчы.

Я зь імі звыкся, і мне іх шкада.

 

Шукаю — аднак у прасторы няма іх,

а ў часе, бы ён пастарэў,

паўтвараліся зьвіліны

і, напэўна, схавалі іх.

 

Рэчы — уцялесьненае маё,

але як загадаць мне, каб зьвіліны зьніклі,

а рэчы, якія зьніклі, знайшліся зноў?!..

ІV

У гэтым горадзе Ян незнаёмец:

ніхто не бярэ яго на работу

і ня мае ніякай патрэбы ў ім.

Доўжацца дні, не прыносячы зьменаў,

і тады Ян становіцца на ўзвышэньне

і прыкідваецца, што ён — рэч.

 

І гэтая рэч пачынае ў марудных рухах

пераступаць з нагі на нагу,

паварочваць галаву,

падымаць то адну, то другую руку,

нахіляцца,

абмацваць твар,

і ўсе, хто ні ёсьць на пляцы,

зьдзіўляюцца ёй, захапляюцца,

пляскаюць ёй у ладкі,

заахвочваючы, каб паказала,

на што яна здатна яшчэ, і ў аддзяку

кладуць у пакладзеную побач шапку

хто марку, хто дзьве.

V

У спадзяваньнях, блуканьнях, стратах

мінае наш час

і, мінаючы, здабывае з нас,

бы з руды, адказ.

 

Яшчэ мы ня зьдзейсьненыя,

і зьмены трывожаць наш розум:

мы нават ня ведаем,

што нам належыць думаць

і што — жадаць.

 

Мы — спроба,

і знакі, якія накрэсьліваем, сьціраем.

 

І Бог, пакідаючы нас,

нам укладае ў рукі прыладу,

якою парадкуецца рэчаіснасьць, —

рэч.

VІ

Палічаны нашы патрэбы,

магчымасьці зьмераны,

і чалавек чалавеку ня брат і ня вораг,

а — рэч.

 

Нібы засыхае карэньне

ці высыхае студня,

мы гінем, паволі і незаўважна,

у месца, пазначанае на паверхні,

і сьвет, скарыстаны і зьведаны,

не знаходзіць слова для нас.

 

Самотнымі доўгімі вечарамі

Ян думае пра Айчыну

і песьціць у сэрцы малітву:

“Прыйдзі і ўсталюй сваё валадарства

і выбаві нас з абдымкаў нашых

набыткаў, нябыт!..”

VІІ

На сьвяты ці так, з нагоды,

дорым адно аднаму

падарункі — рэчы.

 

Страцілі нашы думкі даўно ўжо сілу,

а словы — вагу, і рэчы — самае большае,

што мы можам даваць і браць.

Мы ў рэчах вычэрпваемся, і калі,

быццам сьціраемся, мы зьнікаем,

на сьвеце яшчэ нейкі час застаюцца

нам прыналежныя некалі рэчы —

як напамінак пра нешта, чаго няма.

VІІІ

Зь бязьлюднага храму

ўваходзім у людную краму.

Так і павінна быць:

люднаю крама, а храм бязьлюдным?!..

Нам цяжка, амаль немагчыма даўмецца,

чаму нас пакінуў і не бярэ сабе нанова Бог:

магчыма, мы надта належым сабе,

і Бог для нас нехта ці нешта,

як рэч ці асоба, — але ніякі,

нат самы разумны, адказ,

які вынаходзіцца намі,

ня ў стане ўкласьціся ў паварот.

Калі-нікалі нас наведвае адчуваньне,

што мы на парозе:

хвіліна — і абвесьціцца перамога,

дзе пераможцаў няма,

але мы ступаем далей —

і нас разьбіраюць рупна

знаёмыя нам заняткі,

і рэчы, адна за адною,

купляюць нас.

ІХ

Калі прыяжджаем у знаны,

ці нават ня дужа, горад, ходзім па вуліцах

і фатаграфуем, на што ўпадзе зірк:

будынкі, пазначаныя падзеяй,

помнікі ў гонар кагосьці альбо чагосьці,

відовішчы, краявіды, — і просім

другіх, каб тыя сфатаграфавалі

таксама нас. Потым, калі разглядаем

і раскладаем здымкі і тое, што нам

не належыць, трымаем, нібы сваю

ўласнасьць, напроці сябе ў руках,

мы кажам прысутным:

гэта — райхстаг,

гэта — кірха з дванаццатага стагодзьдзя,

гэта выстава модаў,

а гэта я, —

і на момант у гэты момант

зьнікаем у разуменьні,

што мы яшчэ нават ня рэч,

мы — прадрэч,

мы — пярэдадзень рэчы,

і толькі калі выпадаем зь яго,

пагаджаюцца рэчы

нас ураўняць з сабою ў правах.

Х

Быццам ім хоча скласьціся песьня,

Ян пакідае ў мінулым рэчы, а сам

падаецца туды, куды яго вабіць

дзівосны, бязгучны яшчэ, матыў.

 

Ён штосьці шукае, але, калі пытаюцца —

што, адказаць ня можа: тое, чаго ён

шукае, напэўна, нельга ні ведаць, ні мець.

 

Стаіць сярэдзіна лета. Жанчыны

бяруць у вусны сьпелыя вішні.

Селяцца ў блізкіх палетках сны.

 

“Калі я сустрэну тое,

што мусіць са мной сустрэцца,

яно распазнае мяне адразу”, — думае Ян.

І залевы ў ім любяць смагу,

а людзі — нябыт.