Два крокі назад

Два крокі назад

Інтэлігенцыя крытыкуе адмену абавязковых экзаменаў
па замежнай мове і беларускай літаратуры

З гэтага году зьменшылася колькасьць экзаменаў, якія трэба здаваць выпускнікам сярэдніх школаў. Цяпер іх будзе толькі чатыры — два абавязковыя і два на выбар вучня. Мусовыя — матэматыка (пісьмова) і беларуская ці расейская мова (пісьмова, на выбар вучня). Зьнятыя з абавязковае здачы беларуская літаратура (вусна) і замежная мова.

Намесьнік міністра адукацыі Казімер Фарына зазначыў у камэнтары для “НН”, што мэта зьменаў — зьмяншэньне нагрузкі на вучняў: “Палічыце самі: шэсьць выпускных экзаменаў, тры тэставыя выпрабаваньні ды яшчэ тры-пяць уступных іспытаў у тых, хто паступае. Таму было прынятае рашэньне зьменшыць колькасьць”.

Дзіўныя аргумэнты. Што датычыць нагрузкі на школьнікаў, дык яе ствараюць найперш праграмы, а не экзамены, роля якіх — проста праверыць суму атрыманых ведаў, якая можа быць большай ці меншай. Дый ня большая ў нас нагрузка, чым, напрыклад, у Францыі, дзе ў часе навучаньня ў сярэдняй школе прыкладна палова школьнікаў хоць раз застаецца “на другі год”. Гэта робяць нават выдатнікі, калі ў нейкі год ім чамусьці не ўдаецца добра засвоіць праграму. Сачыненьне па літаратуры, дарэчы, у французаў экзамен абавязковы. “Гэта яднае нацыю”, — перакананыя яны.

Касуюць вусныя экзамены, дзе ступень аб’ектыўнасьці ацэнкі, нібыта, ніжэйшая. А вось у Францыі дзейнічае сыстэма незалежных экзаменацыйных камісій: настаўнікі і выкладчыкі езьдзяць прымаць экзамены ў іншыя раёны, гарады, прычым загадзя ня ведаюць, хто куды. Тады і патрабаваньні выходзяць адзіныя ва ўсіх школах. На такую сыстэму паступова пераходзіць і Расея.

Веданьне замежнай мовы нашыя сярэднія школы (асабліва ў правінцыі) даюць далёкае ад ідэалу. Каб паступіць, вучні ў пераважнай бальшыні вымушаныя карыстацца паслугамі рэпэтытараў. З гэтага году экзамены па замежнай мове сталі неабавязковымі ня толькі ў школах: ВНУ таксама мае права сама вырашаць пытаньне пра патрэбу такіх іспытаў (апрача эканамічных ды юрыдычных спэцыяльнасьцяў і аддзяленьняў замежных моваў).

У выніку такога рашэньня, вядома, найбольш пацерпіць “рэпэтытарская мафія” настаўнікаў замежных моваў, попыт на якіх перавышаў прапанову. Але ці не панясе большыя страты ўсё грамадзтва? Валоданьне дзьвюма-трыма мовамі ў Эўропе — норма. У нас жа — адна расейская. Адсюль і “інфармацыйны фільтар”: уся інфармацыя трапляе па расейскіх каналах. Адсюль негатовасьць да паўнавартаснага ўдзелу ў каапэраванай глябальнай эканоміцы. “Выкрэсьліваньне замежнай мовы — такая палёгка для вучняў, якая вядзе да нацыянальнай самаізаляцыі”, — мяркуе Яніна Думачак, настаўніца ангельскай мовы зь Менску.

Ня ўсе пагаджаюцца з такой высновай. Настаўніца геаграфіі зь беларускай гімназіі Маладэчна Галіна Дрокіна: “Школьны іспыт — гэта фактычна і не іспыт. Вучні, можа, і хвалююцца, але настаўнік ведае ўзровень кожнага вучня і паставіць яму “ягоную” адзнаку. Зьмяншэньне колькасьці экзаменаў пойдзе на карысьць вучням: яны засяродзяцца на тых прадметах, якія спатрэбяцца пры паступленьні. Гэта правільныя зьмены. Для настаўніка, які прывык палохаць вучня іспытам, такія зьмены непажаданыя. А вось мой прадмет заўсёды здавалі на выбар. Задача настаўніка — зацікавіць вучня прадметам незалежна ад таго, трэба здаваць экзамен ці ня трэба. Праўда, настаўнікаў, здольных на гэта, у школе застаецца ўсё менш”.

Зь беларускай літаратурай — яшчэ больш спрэчны крок. Абавязковы вусны іспыт па беларускай літаратуры існаваў у школах з 1930-х гадоў. Лявон Баршчэўскі, намесьнік дырэктара Беларускага ліцэю ў Менску: “У школах з расейскай мовай навучаньня — а ў іх навучаецца пераважная бальшыня школьнікаў — зьнікае апошні стымул вучыцца гаварыць па-беларуску. Такім стымулам быў абавязковы іспыт, да якога трэ было рыхтавацца: вучыць вершы на памяць, рыхтаваць вусныя выказваньні па характарыстыцы твораў, эпохаў іх напісаньня і г.д. Усё гэта зьнікае. Цяпер у настаўнікаў ня будзе ніякіх аргумэнтаў, каб змусіць вучняў адказваць гэты прадмет па-беларуску. Гэта прывядзе да татальнага выцясьненьня са школы беларускае вуснае мовы, яна застанецца толькі ў пісьмовым выглядзе. Гэта ўдар, які прывядзе да яшчэ больш нэгатыўных наступстваў, чым сумнавядомы моўны рэфэрэндум”. Архівістка Вольга Бабкова: “Заніжаецца інтэлектуальная планка навучаньня. Прадметы, якія падвергліся астракізму, на іспытах сьпісаць немажліва, бо, каб іх адказаць, трэба ж нешта і самому гаварыць і думаць.

Гэта была і добрая практыка перад будучымі іспытамі ў ВНУ. Падобна, што Міністэрства адукацыі арыентавалася на так званыя “В”-клясы, спрашчаючы ім задачу сканчэньня сярэдняй школы”.

Абавязковыя экзамены — гэта як армія. Дзяржава ня можа адмовіцца ад усеагульнай вайсковай павіннасьці, пакуль нацыя не дафармавалася. Таму ў кантэксьце нацыянальных задачаў адмена экзаменаў па бел. літ. і зам. мове — два крокі назад у барацьбе за асьвету.

Міністэрства адукацыі рэфармуе сваю галіну навобмацак, а раіцца з інтэлігенцыяй ня лічыць патрэбным. Таму асноўныя рамкі школьнага навучальнага працэсу амаль штогод зазнаюць зьмены.

Аркадзь Шанскі