Кірыла Насаеў: У гэтым гімне няма крыві
Новы-стары дзяржаўны гімн “Мы — беларусы…” на музыку Сакалоўскага з словамі Клімковіча й Карызны быў урачыста выкананы хорам і прэзыдэнтам увечары 2 ліпеня. Ці добра гучыць ён? Ці кладуцца словы на музыку? Што можна сказаць пра мэлёдыю? Гутарка з кіраўніком хору “Унія”, укладальнікам дыску “Беларускія маршы і песьні” Кірылам Насаевым.
Кірыла Насаеў: Я гімн Сакалоўскага заўсёды ўспрымаў як “мульцяшку”. Памятаеце казку, дзе хлопчык грае на чароўнай жалейцы, а пацукі пад ейныя гукі ідуць і йдуць у мора-акіян?.. Гімн не адпавядае нашаму часу паводле сваёй мэлёдыкі: гэта “нафталін”. Так пісалі ў часы Сакалоўскага. Дый словы новага гімну (як і словы бээсэсэраўскага) ведаць ня будуць: ён не запамінаецца.
Тэкст Карызны не падыходзіць для сьпеваў. Іншы варыянт на гэтую ж музыку меў лепшую рытміку, сылабіку: прасьцей сьпяваўся, клаўся на музыку. Аднак самы дасканалы з прапанаваных быў гімн Раінчыка і Пранчака: новы (не навязлы ў зубах), з сучаснай мэлёдыкай.
Магутны і па-свойму геніяльны быў гімн Савецкага Саюзу. А бээсэсэраўскі — нейкі апэрэткавы. Там няма гонару за сябе: “Мы — беларусы — мірныя людзі…” Няма энэргетыкі: крыві, вайны, ахвяраў…
“НН”: А ў гімне мусяць быць кроў і ахвяры?
К.Н.: Не, я кажу ўвогуле пра нацыянальныя вобразы. У кожнага народу свае сымбалі. У адных гэта “гонар і кроў”, у другіх — “мужнасьць і міласэрнасьць”… У беларускім гімне павінна быць тое, што атрымалася ў нас у “Маршах і песьнях”: лірыка і змаганьне. А розныя байкі пра талерантнасьць ня маюць пад сабой аніякіх падставаў...
У цяперашнім гімне няма, па-першае, ідэі, а па-другое — душэўнасьці. Гімнам магла б стаць нават не ўрачыстая песьня, а проста “нашая”, мэнтальна “свая”. У гэтым сэнсе “Радзіма мая дарагая” Алоўнікава мэлядычна вельмі пасуе. Там і з тэкстам ня трэба нічога рабіць.
“НН”: А хто з сучасных кампазытараў мог бы напісаць добры гімн?
К.Н.: Гэта мусіць быць абавязкова песеньнік. Раінчык мог бы — у сярэдзіне 80-х. Ён быў тады на ўздыме. “Завіруха мяце, завіруха” — тых часоў песьня. Вольскі мог бы напісаць, Шалкевіч. Бартосік — гадоў дзесяць таму: у яго ішлі вельмі моцныя стылізацыі. Казлова магла б стварыць гімн — яна выдатная песеньніца. Мулявін мог бы — гадоў 15 таму.
У тэксьце гімну мусяць быць два моманты. Першы — эмацыйны ўсплёск, другі — ідэалягічны маніфэст: вось мы такія, гэта наша краіна! Музыку ж робяць у адпаведнасьці з тым, хто як сябе ўсьведамляе. Гэта можа быць палянэз, мазурка, як у палякаў. Ізраільцяне ўвогуле ўзялі мэлёдыю Смэтаны. Няма нейкіх абсалютных правілаў у гімнах.
Але гэта павінна быць урачыстая песьня. І ў гэтай сфэры нам ёсьць чым ганарыцца. Адно што мы да апошняга часу ня ведалі, як гэта прадставіць. Але ж у апошнія гады зрабілі новую рэдакцыю старажытнага канту з “Полацкага сшытку” (апрацоўка Вячаслава Кузьняцова) — сапраўдны гімн! Толькі ніхто ня ведае пра яго…
У “Маршах і песьнях” я некалькі гімнавых варыянтаў прадстаўляў. Купалаўскі “Не пагаснуць зоркі ў небе” — гэта польскі гімн па мэлёдыі. “У гушчарах” — усё ж песьня, а ня гімн. “Пагоня” — таксама добрая патрыятычная песьня, як украінскі “Заповіт”, але таксама ня гімн. “Мы выйдзем шчыльнымі радамі” — цудоўны гімн. Калі б яго запісаць з хорам і аркестрам, дык ён бы гучаў так, што “Саюз нерушымы” ляжаў бы пад машынай… Там ёсьць усё. Гімн мусіць быць кароткім: там тры куплеты і прыпеў, гэтага досыць.
“НН”: А ці магла камісія, створаная дзесяць гадоў таму, прыняць нармальны гімн?
К.Н.: Дык не прыняла ж. А калі б і прыняла, дык ягоны лёс быў бы такі самы, як у герба і сьцяга: скасавалі б. Нават калі б быў іншы прэзыдэнт, усё адно — яшчэ не прысьпеў час на добры гімн…
Цяпер у Беларусі ня можа быць нармальнага гімну, бо няма нармальнай дзяржавы з нармальным сьцягам, нармальным гербам. Гімн — апошні сымбаль дзяржавы. Сьпярша ўзьнікае герб — гістарычная выява (на шчыце). Таму вызначэньне гербу — справа гісторыкаў: ні дзяржава, ні палітыка сюды ня мусяць умешвацца. Сьцяг зьяўляецца ўжо як адлюстраваньне палітыкі нацыянальнай дзяржавы: вось нашыя межы, вось наш сьцяг. А гімн — гэта ўжо эмацыйная падтрымка ідэі. І таму трэба ўсё зрабіць па правілах: прыняць нармальны герб, сьцяг, а тады ўжо — гімн.
“НН”: Ці маглі б у нас на пераходным этапе існаваць некалькі гімнаў? Адзін — Рэспублікі Беларусі, другі — нацыянальны?..
К.Н.: Дзяржаўны гімн мусіць быць адзін. Ня можа такога быць, каб адзін гімн быў нацыянальны, а другі дзяржаўны.
“НН”: Ці мог бы гімн аб’яднаць беларусаў?
К.Н.: Сёньня ідзе расслаеньне грамадзтва. Гімн можа аб’яднаць, толькі калі ў краіне ёсьць нейкая трагедыя: вайна, рэвалюцыя. Ці ў выпадку, калі краіна стала на дарогу свайго нацыянальнага разьвіцьця. А ў пераходны пэрыяд гэтага ня будзе. Гэта мана, што гімн можа аб’яднаць грамадзтва.
“НН”: Атрымліваецца, што мы пасьля будзем змушаныя зьмяніць гімн. Ці здаралася такое ў іншых краінах?
К.Н.: Многія краіны зьмянялі гімн. Французы былі адмовіліся ад “Марсэльезы” (напісанай, дарэчы, у эпоху нацянальнага станаўленьня — падчас напалеонаўскіх войнаў). Вэрдзі пасьля кожнай перамогі Гарбыльдзі пісаў гімны. І народ сьпяваў іх як гімны, але дзяржаўнымі яны ня сталі. Дый тэксты гімнаў таксама зьмяняюцца: амэрыканцы карэктавалі свой, у Савецкім Саюзе таксама — пасьля сьмерці Сталіна…
“НН”: І з кожным паваротам гісторыі мы будзем вымушаныя шукаць новы гімн?
К.Н.: А гэта залежыць ад таго, ці здолеў кампазытар апярэдзіць час. А можа быць яшчэ і іншы шлях, як у тых самых амэрыканцаў. Яны робяць некалькі варыянтаў гімну ў розных апрацоўках: з духавым аркестрам, ці ў выкананьні джаз-бэнду, ці джаз-бэнду з сымфанічным аркестрам… Вось такі постмадэрнізм.
Гутарыў Адам Воршыч
