Аляксандар Старыкевіч:
Аўтарытэт Рады БНР бясспрэчны
Аляксандар Старыкевіч — ня толькі вядомы беларускі журналіст, рэдактар тыднёвіка “Беларускі час”, але й адзіны сябар Рады Беларускай Народнай Рэспублікі, які жыве ў Беларусі. Сваім найбольшым дасягненьнем ён лічыць удзел у падрыхтоўцы Ўсебеларускага зьезду 2000 г. — спадар Старыкевіч быў кіраўніком рабочай групы аргкамітэту. Той прадстаўнічы зьезд прыняў Акт незалежнасьці Беларусі. А.Старыкевіч упэўнены, што пры пэўным разьвіцьці падзеяў гэты дакумэнт можа стаць гарантам незалежнасьці Беларусі.
12—14 ліпеня ў Вільні адбудзецца канфэрэнцыя Эўрапейскага сэктару Рады БНР з удзелам Старшыні Рады Івонкі Сурвіллы. Дэлегаты будуць гаварыць пра стан нашай краіны і шукаць шляхі ўплыву на палітычныя працэсы ў Беларусі. Гэтаму і прысьвечаная нашая гутарка з Аляксандрам Старыкевічам.
“НН”: Як выйшла, што Вы — адзіны зь сяброў Рады, які жыве ў Беларусі?
Аляксандар Старыкевіч: У склад Рады я патрапіў у 1997 г., калі знаходзіўся за межамі краіны. Ну, а калі вярнуўся, захаваў ганаровы для сябе статус.
“НН”: Якія функцыі Вы мусілі там выконваць?
А.С.: Нейкіх канкрэтных функцыяў перад мной ніхто ня ставіў. Але я для сябе іх выразна сфармуляваў: сваёй прафэсійнай і грамадзкай дзейнасьцю максымальна спрыяць дасягненьню тых мэтаў, якія ставіць Рада БНР.
“НН”: У 1998 г. у газэце “Навіны” Вы заклікалі апазыцыйныя сілы падтрымліваць Раду БНР, а не Вярхоўны Савет 13-га скліканьня. Ці не зьмянілася за чатыры гады Вашае стаўленьне да гэтай праблемы?
А.С.: Для мяне ўжо тады было відавочна, што Вярхоўны Савет у тым выглядзе, у якім існаваў, праз досыць непрацяглы час сканае. І я ўпэўнены, што ён не застанецца ў гісторыі на той вышыні, якую займае Рада БНР. Ейны аўтарытэт у нацыянальна арыентаваных колах — бясспрэчны.
Каб ВС больш пасьпяхова дзейнічаў, было б лепш для нас усіх. Але ВС практычна не існуе ні ў якім выглядзе, а Рада ёсьць, яна сьцьвердзіла сябе на працягу дзесяцігодзьдзяў. Іншая справа, што ня варта ўскладаць на яе тыя спадзяваньні, якія яна ня можа апраўдаць. Яна застаецца сымбалем — нацыянальным і маральным, — які вытрымаў выпрабаваньне часам.
“НН”: Пры якіх умовах Рада БНР спыніць сваё існаваньне?
А.С.: Думаю, што найлепш на гэтае пытаньне мог бы адказаць хтосьці з больш аўтарытэтных людзей. Мне хацелася б, каб пры любым разьвіцьці падзеяў у нашай краіне Рада БНР усё ж захоўвалася. І была своеасаблівым гарантам.
“НН”: У 1998 г. праходзіла акцыя “Грамадзянства БНР”. Як бы Вы ацанілі яе вынікі?
А.С.: Было б значна больш плёну, калі б палітыкі, якія бралі на сябе працу па арганізацыі запісу ў грамадзянства БНР, ад пачатку ўяўлялі, што яны будуць рабіць другім крокам. Бо ініцыятыву абвесьцілі, пэўнае кола людзей у грамадзянства БНР залічылася, а потым надышло нейкае зацішша... Аднак у любым выпадку, калі тысяча людзей атаясамліваюць сябе зь Беларускай Народнай Рэспублікай, ейнымі ідэаламі і зрабілі для сябе такі выбар — гэта станоўчы вынік. Хоць гэты выбар і выглядаў у дадзеных умовах досыць абстрактным.
“НН”: Вы — карэспандэнт расейскай газэты “Новые Известия” ў Беларусі...
А.С.: У “Новых Известиях” я імкнуся падаваць інфармацыю ў цікавым для расейскага чытача выглядзе. Але сярод яе ёсьць і артыкулы пра Раду БНР, і іншыя сьведчаньні таго, што беларуская культура, беларуская дзяржава — гэта самастойныя рэчы. Быў вельмі прыемны момант. У лютым надрукавалі мой артыкул пра паэта і ўдзельніка пасьляваеннага беларускага патрыятычнага руху Васіля Супруна. Прычым там былі апублікаваныя радкі зь вершаў — ягоных і Ларысы Геніюш — на беларускай мове. Выключны выпадак для грамадзка-палітычнай расейскай газэты, каб яна надрукавала хоць колькі радкоў з твораў замежных паэтаў на іншай мове. Пры канцы мінулага тыдня выйшаў мой матэрыял пра Барыса Рагулю.
“НН”: Як бы Вы ацанілі цікавасьць расейскай прэсы да Беларусі?
А.С.: Цяпер яна крыху вышэйшая, чым звычайна, з нагоды вядомых заяваў Пуціна і зьвязаных з гэтым падзеяў. Аднак наагул Расея спрошчана ўспрымае Беларусь, у найлепшым выпадку як свайго “сатэліта”. Ці “90-й губэрняй”, якая часова зьяўляецца незалежнай дзяржавай. Таму сталай і сур’ёзнай увагі нашай краіне не надаецца. А калі яна і зьяўляецца, то гэта не выклікае вялікага энтузіязму.
Я ведаю, як пляскалі ў далоні беларускія дэмакраты, нават нацыянальна сьведамыя людзі, з нагоды нядаўняй сытуацыі паміж Пуціным і Лукашэнкам. Ня думаю, што ад гэтага напружаньня можна чакаць чаго-небудзь добрага для Беларусі як сувэрэннай краіны. Існуе верагоднасьць такім чынам пазбавіцца Лукашэнкі, але ж расейскія ўлады імкнуцца забясьпечыць тут свае эканамічныя і палітычныя інтарэсы шляхам кантролю над нашай краінай.
“НН”: Ці дапускаеце Вы такую магчымасьць, што Лукашэнка, ва ўмовах канфлікту з Масквой, можа пайсьці на перамовы з апазыцыяй?
А.С.: Не. Лукашэнка ніколі ня будзе шукаць саюзу з апазыцыяй, яму гэта нявыгадна. Ягоная стратэгія — кіраваны канфлікт, у якім ён заўсёды пераможа. На жаль, апазыцыя ў яе сёньняшнім стане — найлепшы для яго спарынг-партнэр. Нават калі яна зробіць усё па-лукашэнкаўску, калі такое можна ўявіць, ён на перамовы ня пойдзе. Лукашэнку патрэбны “хлопчык для біцьця”.
Я дрэнна ўяўляю сабе, чым апазыцыя магла б у той сытуацыі дапамагчы Лукашэнку, у чым ейная сіла. Таму для мяне адказ на гэтае пытаньне абсалютна адназначны. Гэта некаторыя апазыцыйныя колы чарговы раз спрабуюць шукаць лёгкага хлеба. Не працуючы на сваю палітычную вагу, а праз хаўрус з чалавекам, які неаднаразова засьведчыў сваё стаўленьне да ўсяго нацыянальнага. Шмат хто спрабаваў скарыстаць Лукашэнку ў сваіх мэтах, і што з гэтага атрымалася?
“НН”: Што зьмяніў бы ў палітычнай сытуацыі рэфэрэндум аб падаўжэньні паўнамоцтваў Лукашэнкі?
А.С.: Верагоднасьць рэфэрэндуму ёсьць, бо Лукашэнка не ўяўляе сябе без улады. Ён ніколі ня будзе разглядаць варыянт сыходу на “палітычную пэнсію”, нават на самых годных умовах. Па-першае, ён не паверыў бы такім умовам. І слушна — зашмат усяго нароблена ім за часы кіраваньня. Па-другое, ягонае жыцьцё без улады практычна страчвае сэнс. Так што ён будзе змагацца да апошняга. Любымі сродкамі, у тым ліку і рэфэрэндумамі. Але ж праз рэфэрэндум ён свайго кіраваньня не падоўжыць і не скароціць. Калі ўзьнікне нейкая палітычная сіла, здольная зь ім канкураваць, то хай сабе будуць тры рэфэрэндумы, гэта яму не дапаможа. А калі не, дык ён сам сабою ня сыдзе ні ў якім разе — ні праз чатыры гады, ні празь дзесяць...
“НН”: Якім чынам можа ўзьнікнуць гэтая палітычная сіла? Можа, пры падтрымцы Расеі?
А.С.: Гэта, на жаль, найбольш верагодны варыянт, бо там існуюць фінансавыя сродкі на такую справу. Дагэтуль усе спробы беларускіх палітыкаў, самага рознага колеру, прапанаваць сябе ў якасьці партнэраў Расеі вялікай цікавасьці ў Маскве не выклікалі. Так што тут таксама шмат пытаньняў. Павінна адбыцца нешта зусім неверагоднае, каб Расея пачала абцяжарваць сябе стварэньнем тут нейкай апазыцыі, бо гэта досыць вялікі кавалак працы. Прасьцей дамаўляцца з Лукашэнкам, пры ўсіх ягоных вядомых якасьцях. Ім ёсьць праз што ціснуць на яго. Таму ня думаю, што тыя захады Пуціна будуць на карысьць нашай дзяржавы. З Лукашэнкам яны хутчэй за ўсё неяк замірацца, на тых ці іншых умовах. Хоць і будуць трымацца на дыстанцыі. Але нашай краіне гэта будзе каштаваць дорага.
“НН”: А чаму заява Пуціна зьявілася сёлета, а не падчас леташняй прэзыдэнцкай кампаніі?
А.С.: Цяжка сказаць адназначна. Часам гэткія рэчы правакуюцца на асабістым узроўні, не дыктуюцца вялікай палітычнай гульнёй. Ня думаю, што расейцам вельмі спадабалася, калі, знаходзячыся ў Пецярбурзе, Лукашэнка заявіў: “Беларусы — гэта расейцы, толькі са знакам якасьці”. Гэтая заява і магла стацца апошняй кропляй. А галоўная прычына палягае ў тым, што, наабяцаўшы перад выбарамі шмат, цяпер Лукашэнка імкнецца і пакінуць сабе прадпрыемствы, якія цікавяць расейскі бізнэс, і захаваць кантроль над усімі галінамі жыцьця.
Прыход жа расейскага капіталу ў Беларусь будзе зьвязаны, так ці інакш, з палітычнымі пераменамі. Ён залежыць ад таго, у які бок гэтыя перамены пойдуць. Калі захоўваецца статус Беларусі як незалежнай дзяржавы, тут зьяўляюцца ўмовы, каб разглядаць гэта і як бізнэс, і як пэўны сродак уплыву.
“НН”: А калі можна чакаць пераменаў?
А.С.: Калі людзі гэтага захочуць. Сёньня я ня бачу ніводнага слою грамадзтва, які б хацеў пераменаў. Наадварот, людзі баяцца іх. На памяці пакаленьняў перамены былі толькі да горшага. Прынамсі, атаясамліваюцца з чымсьці дрэнным у сьвядомасьці большасьці людзей. Пабойваюцца пераменаў нават тыя, хто ў іх мусіць быць найбольш зацікаўлены, — бізнэсоўцы. Яны прыстасаваліся да сёньняшняй сытуацыі...
“НН”: На каго павінны арыентавацца новыя палітычныя сілы, каб дасягнуць посьпеху? На Захад, Усход ці шукаць трэці шлях?
А.С.: На Беларусь. Толькі ўласнай працай мы вырашым свае праблемы. Несур’ёзна думаць, што Масква ці Вашынгтон могуць прывесьці да ўлады нармальных беларускіх палітыкаў. Шанцы быць падтрыманым тым ці іншым бокам у нейкага палітыка зьявяцца толькі тады, калі ён засьведчыць сябе як сур’ёзны палітык тут, у Беларусі.
Гутарыў Алег Тачоны
