Фронт за мяжой фронту
Скончыўся месячнік, які ТБМ прысьвяціла беларускай мове як мове штодзённага побытавага ўжытку. Ідэя была добрая, але атрымалася — ізноў-такі — “як заўжды”. З кім мы размаўлялі па-беларуску, з тымі і размаўляем далей, а з кім па-расейску — з тымі па-расейску. Пры гэтым мае беларускамоўныя знаёмыя толькі ветліва пасьміхаліся, калі я ім нагадваў пра ініцыятыву шаноўнага Алега Трусава. Бо ініцыятыва была сама сабою, жыцьцё ж — само сабою, а сп.Алег апынуўся ва ўжо традыцыйнай сытуацыі, калі лідэр ТБМ прыходзіць на мітынг са скрыняй для ахвяраваньняў у рукох. Хто захацеў — падаў, хто не захацеў — не падаў.
Я не хачу сказаць гэтым, што ініцыятыва ТБМ недарэчная і бессэнсоўная. Таксама я ня маю намеру аспрэчваць права любой грамадзкай арганізацыі вылучаць любыя ініцыятывы. Але хацелася б разумець, чаму ТБМ вылучае ініцыятывы, выніковасьць якіх кепска паддаецца ўліку? Бо самае галоўнае — не прафанаваць ідэі. Калі ідэя робіцца сьмешнай, яна перастае валодаць масамі.
Узьнікае адчуваньне, што нашая грамадзянская супольнасьць у поўным складзе адарвалася ад рэальнага жыцьця. Сьпярша гэта адбылося з партыямі, якія ў большасьці сваёй ня толькі не зьбіраюць складак, але й сыстэматычна ходзяць “налева”, шукаючы “інвэстара”. Дзеля зьнешняга фінансаваньня яны гатовыя ня толькі паступіцца ідэалёгіяй (“Лібэралы направа, эсдэкі налева — разысьціся!”), але яшчэ і працуюць па прынцыпе: “Будзе хлеб, будуць і песьні!” А на ідэю (калі ня Леніна, дык хоць Мілтана Фрыдмана) маглі б папрацаваць і бясплатна.
Пасьля тым самым заняліся прафсаюзы. Пра “свабодныя” казаць ня буду: пішаш пра Генадзя Быкава, а на цябе гарлаюць так, нібы ты пасягнуў на гонар і сумленьне сп.Васіля. Але цяпер гаворка пра сп.Козіка. Гэтаму Козіку ў самы час заўстыдацца: найбуйнейшым наймальнікам у краіне зьяўляецца дзяржава, а Козік добрасумленна адмаўляецца ад барацьбы з гэтым наймальнікам і засяроджваецца на інвэстыцыях і турызьме, як калі б ён быў міністрам эканомікі ці турызму. Зрэшты, справа гэтая ёсьць справай саміх прафсаюзаў. Але ў тую дзірку ўляпалася і моладзь. Навасьпечаны лідэр разагрэтага БРСМ Аляксандар Нахаенка ўслых цьвердзіць пра дзяржаўнае фінансаваньне арганізацыі. Дзіўная рэч: паўтара месяца таму ён якраз і стаяў на чале канторы, якая фінансавалася дзяржавай на ўсе 100%, — Дэпартамэнту па справах моладзі. Але ж пайшоў у NGO! Навошта тады ўдаваць зь сябе NGO, калі ўсё адно фінансаваньне дзяржаўнае?
І, атрымаўшы ад дзяржавы грошы, гэтыя слупы наваяўленай дэмакратыі a-la Lukašenka будуць рэалізаваць свае “абарончыя” мэты, прадугледжаныя статутамі, з аглядкай на крыніцу фінасаваньня. А то ж чым іх спарадзілі, тым і прыбіць могуць. Гэта плата за манаполію на ажыцьцяўленьне абарончых функцыяў. Але і ў прафсаюзьнікаў, і ў маладняку ёсьць хоць нейкая альтэрнатыва: можна выбіраць паміж Нахаенкам і Севярынцам, паміж Козікам і Канахом. А ці ёсьць альтэрнатыва ў сяброў дэмакратычна арыентаваных NGO? Няма! Бо дэмакратычна арыентаваныя NGO закліканыя бараніць інтарэсы сваіх сяброў, а на практыцы іх дзейнасьць зводзіцца да вельмі дзіўных акцыяў. Накшталт, няхай даруе мне сп.Алег, блуканьня па мітынгах са скрыняй для ахвяраваньняў у рукох. А вось выбіць грант не на недарэчную мабілізацыйную кампанію, а на беларускамоўны ўнівэрсытэт сп.Алег ня можа. У гэтым не віна ягоная, а бяда. І бяда ўсёй краіны. Адам Мальдзіс распавядаў мне неяк, што прасіў Сораса: “Не давайце грошы на палітыку, давайце на культуру!” Усё правільна. Давалі NGO грошы на палітыку — цяпер няма грошай нават на культуру.
Пяць гадоў NGO ўспрымаюць сябе як партызанскія атрады ў варожым тыле. Гэта вельмі кепска. Частка зь іх ператварылася ў крыніцы існаваньня для дзеячоў палітычных партый. Гэта яшчэ горш, бо байцы, якія шукаюць грошай у прыфрантавой паласе, ператвараюцца ў марадзёраў. Трэба пакідаць поле бою прафэсійным рэвалюцыянэрам, статкевічам ці лябедзькам, няхай вырашаюць самі, хоць я асабіста бяз жаху і на гэтых глядзець не магу. А NGO хай бы засяроджваліся на пасільных акцыях, строга кантраляваных і асэнсаваных. Так, БАЖ пачаў зьбіраць подпісы за адмену трох артыкулаў крымінальнага кодэксу. Зразумела, навошта, хто і як гэтым займаецца. Ёсьць адказныя. Дасьць бог, будуць і вынікі. І пакуль мне асабіста зразумела, чым займаецца NGO пад назвай БАЖ, я буду плаціць гэтай арганізацыі штогадовыя складкі.
І што дзіўна: калі сапраўды ўзьнікае патрэбная і карысная ініцыятыва — па Курапатах ці па законе пра веравызнаньне — народ зьбіраецца сам, не чакаючы рэгістрацыі чарговага NGO. Можа, так яно і трэба?
Аляксандар Фядута
