Нацыянальная ідэя - супольны лёс
Самая тыражная газэта краіны “Советская Белоруссия” зьбіраецца пазбыцца назвы, пад якою выходзіла 80 гадоў. Гэты крок - частка агульнай стратэгіі выданьня, накіраванай на пашырэньне сваёй аўдыторыі. Сярод іншых крокаў - умацаваньне журналісцкага складу супрацоўнікамі незалежных СМІ. Друкаваны орган Адміністрацыі прэзыдэнта эвалюцыянуе і адлюстроўвае эвалюцыю краіны. На пытаньні карэспандэнта “НН” адказвае галоўны рэдактар “Советской Белоруссии” Павал Якубовіч.
“НН”: Спадару Якубовіч, Вы плянуеце зьмяніць назоў газэты. Ці санкцыянаваны гэты крок заснавальнікам?
Павал Якубовіч: Я лічу, што назоў газэты заідэалягізаваны. Значная частка нашых чытачоў - гэта людзі кансэрватыўныя. Для іх стары назоў застаецца галоўным знакавым фактарам у зьмесьце газэты. Аднак сёньня ўжо няма ні савецкай улады, ні краіны “Белоруссии”. Вядучая дзяржаўная газэта сувэрэннай краіны не павінна мець такога жорсткага і ідэалягізаванага назову. Нашая чытацкая аўдыторыя папаўняецца людзьмі новых пакаленьняў. Для маладых чытачоў старыя паняткі ўжо не зьяўляюцца непарушнымі і сьвятымі.
Прыняцьце рашэньня пра назоў Аляксандар Лукашэнка пакінуў за калектывам рэдакцыі. Прасіў толькі параіцца з чытачамі. Цяпер мы рыхтуем дакумэнты для перарэгістрацыі газэты. Я лічу, што яна магла б быць названа “Беларусь сегодня”. Вельмі спадзяюся, што чытачы нас зразумеюць.
“НН”: Калісьці “НН” давялося судзіцца, каб адстаяць права выдавацца тарашкевіцай. Нядаўна “СБ” надрукавала артыкул клясычным правапісам. Гэта выключэньне ці знак? Мо газэта зробіцца ў будучыні дзьвюхмоўнай?
П.Я.: У мяне, як у рэдактара, ёсьць цьвёрды прынцып: друкаваць матэрыялы той мовай, якой яны паступаюць у рэдакцыю. Я не лічу актуальнай праблемай выкарыстаньне “тарашкевіцы” ці “наркамаўкі”. Гэта тэма вялікай філялягічнай дыскусіі. Мой пункт гледжаньня: пакуль у нашай краіне большасьць насельніцтва не авалодала “наркамаўкай”, спробы якасна палепшыць мову - нясвоечасовыя. Што тычыцца пераходу “СБ” на беларускую мову, то мне гэтая задача таксама не падаецца актуальнай. Я зыходжу з рынкавых пазыцый. Сёньня ёсьць газэта - інфармацыйны прадукт, які карыстаецца попытам.
У краіне шмат людзей, якія жадаюць атрымліваць інфармацыю па-расейску. “СБ” і надалей будзе выходзіць па-расейску. Але матэрыялы, што паступаюць у рэдакцыю па-беларуску, будуць друкавацца мовай арыгіналу.
“НН”: Ці існуе цэнзура ў дзяржаўных СМІ альбо рэдактары і журналісты прызвычаіліся да самацэнзуры?
П.Я.: Калісьці была арганізацыя - Галоўліт, якая ў Савецкім Саюзе выконвала функцыю цэнзуры: вайсковай, грамадзянскай і палітычнай. Пасьля таго як тая “выдатная” арганізацыя загадала доўга жыць, ў нас наагул няма ніякай цэнзуры. Пытаньне ў іншым. Трэба гаварыць пра ўнутраную свабоду: журналіста, выдаўца, рэдактара. Пытаньне гэтае далікатнае. Для мяне заўсёды важна ведаць, які рэзананс будзе ад таго ці іншага матэрыялу. У гэтым і ёсьць функцыя самацэнзуры.
“НН”: Існуе думка, што дзяржаўныя газэты завышаюць наклады…
П.Я.: Такі факт ёсьць. Некаторыя газэты сьвядома ўпісваюць сабе завышаныя наклады. “СБ” ж ня мае патрэбы займацца прыпіскамі, бо ў нас больш за 290 тыс. падпісчыкаў.
“НН”: Якой Вам бачыцца будучыня дзяржаўнай і недзяржаўнай беларускай прэсы?
П.Я.: Дзяржаўная прэса цяпер перажывае вельмі цяжкія часы. Цікавасьць чытачоў да яе падае. За тры апошнія месяцы амаль уся дзяржаўная прэса згубіла ў накладзе, у сярэднім, на 15%. За выключэньнем “СБ”, у якой на 10 тысяч падпісчыкаў паболела. Асабліва цяжка дзяржаўным газэтам у правінцыі, дзе яны робяцца ўсё больш непатрэбнымі чытачу. І адначасова менавіта там адбываюцца асноўныя цікавыя падзеі, менавіта там зьяўляюцца альтэрнатыўныя газэты, якія выціскаюць з рынку нязграбныя дзяржаўныя раённыя і абласныя выданьні.
Дамовы з расейскім бізнэсам
“НН”: Ці сымпатызуеце Вы якой-небудзь беларускай палітычнай партыі?
П.Я.: Не. Я да ўсіх партый стаўлюся аднолькава абыякава.
“НН”: Чаму Аляксандар Лукашэнка за такі доўгі час кіраваньня так і не стварыў сваёй “партыі ўлады”?
П.Я.: Ён зыходзіць з прагматычных меркаваньняў. Адна з асаблівасьцяў палітычнай і чалавечай мэнтальнасьці прэзыдэнта - ён нікому і ні ў чым ня хоча быць абавязаны. Ні фінансавым групам, ні палітычным дзеячам, ні алігархічным групоўкам - нікому. Вось некаторыя мясцовыя “мысьляры” гаварылі, што “Лукашэнка перад выбарамі запазычыўся маскоўскім алігархічным групам і абавязаны расплачвацца маёмасьцю”. Было агучана шмат іншых небыліц. Лукашэнка нікому ня хоча быць абавязаны, таму яму “партыя ўлады” па вызначэньні непатрэбная. Так, яму менш камфортна, чым Пуціну, які мае сваю палітычную партыю, празь якую можна маніпуляваць парлямэнтам, у інфармацыйных палях, эканамічных разборках. Так зручней, але не заўсёды мэтазгодна. Бо кіраўнік, які абапіраецца на нейкую фінансавую групу, у выніку застаецца ёй абавязаным.
“НН”: Значыць, дамоваў з расейскім бізнэсам не было?
П.Я.: Не было. Бізнэсоўцы думалі, што з Лукашэнкам змогуць дамовіцца, як прывыклі дамаўляцца з расейскімі губэрнатарамі і палітыкамі. Аднак ён стаіць на жорсткай пазыцыі.
Яны чакаюць сыгналу
“НН”: Сёлета загаварылі пра нібыта створаную ў Беларусі прарасейскую партыю. Як бы Вы пракамэнтавалі гэты факт?
П.Я.: У Беларусі няма неабходнасьці ствараць прарасейскую партыю, бо тут вельмі шмат людзей, якія да сёньня зусім не заглядаюць у календары. Ім усё, што здарылася пасьля 1991 г., падаецца нейкай гульнёй, прычым інсьпіраванай з Масквы. І таму яны чакаюць сыгналу… Іх яднае нежаданьне лічыцца з тым, што Беларусь - сувэрэнная дзяржава, а беларусы - дзяржаватворчы народ. Самае пікантнае ў тым, што сярод гэтых людзей шмат этнічных беларусаў.
“НН”: Ці шмат такіх людзей ва ўладных структурах, у Адміністрацыі прэзыдэнта?
П.Я.: Цяпер я наагул такіх ня ведаю. Раней яны былі і пра іх шмат гаварылася. У асноўным гэта людзі, для якіх Беларусь была “станцыяй перасадкі”, і ў пераломны час яны апынуліся тут, заняўшы дастаткова высокія пасады. Цяпер ва ўладзе іх няма, але людзей, гатовых падтрымаць любую дактрыну, можна знайсьці ва ўладных структурах любога ўзроўню. Калі будзе праводзіцца прарасейская палітыка, яны будуць яе падтрымліваць. Зь іншага боку, ёсьць нават этнічныя небеларусы ва ўрадзе, Адміністрацыі, органах улады - патрыёты сувэрэннай Беларусі.
“НН”: Які Ваш прагноз на далейшае разьвіцьцё беларуска-расейскіх адносінаў?
П.Я.: Да сваіх выбараў Пуцін зацікаўлены ў захаваньні статус-кво. Яго становішча не такое моцнае, як абвяшчаюць расейскія тэлеканалы, дый народная любоў у Расеі - вельмі нетрывалая катэгорыя… Пуцін разумее, што яго супернікамі, і дастаткова ўдалымі супернікамі, могуць быць прадстаўнікі левых сілаў. Левыя цяпер шукаюць новага лідэра. Пуцін баіцца, што яны выйграюць парлямэнцкія выбары і Дума зноў зробіцца “чырвона-карычневай”, але яшчэ больш агрэсіўнай. У Пуціна ёсьць толькі адзін станоўчы аргумэнт у замежнапалітычнай дзейнасьці - захаваньне добрых адносінаў зь беларусамі. Ягоны адзіны палітычны козыр - тое, што Беларусь застаецца хаўрусьнікам Расеі. Таму Пуцін ня можа сабе дазволіць зьмяніць сытуацыю і вінаваціць у чымсьці, як ён ужо жвава пачынаў, канкрэтна Лукашэнку. Калі Пуцін гэта зразумеў, тэлевізійнай хеўры далі адмашку і яна імгненна спыніла свае напады на Лукашэнку. Пуціну важна захаваць статус-кво, каб расейскія левыя сілы ня выкарысталі фактару Беларусі ў сваіх мэтах.
Нэрвовыя выхадкі расейскіх алігархаў абумоўленыя жаданьнем як мага хутчэй набыць тую частку беларускай вытворчасьці, якая ім падаецца стратэгічна важнай, ліквіднай. Зрабіць гэта яны хочуць за бясцэнак… Калі ў Беларусі ў іх не выходзіць купіць маёмасьць задарма, яны пачынаюць ціснуць на Пуціна, каб дапамог ён.
Пэрсона, якая замыкае грамадзкія чаканьні
“НН”: Ці ёсьць нацыянальная ідэя, дзяржаўная ідэалёгія ў сёньняшняй Беларусі?
П.Я.: У пачатку прэзыдэнцтва Аляксандра Лукашэнкі былі людзі зь ліку дарадцаў, кансультантаў, якія ўзяліся напісаць беларускую нацыянальную ідэю і зачыняліся дзеля гэтага ў кабінэтах... Я думаю, што ў мысьліцеляў ёсьць маса варыянтаў таго, што завецца нацыянальнай ідэяй. Хоць некаторыя вельмі спрашчаюць сытуацыю: беларуская нацыянальная ідэя - гэта беларуская мова… Ідэя - гэта адчуваньне, якое прымушае людзей разумець, што ў іх супольны лёс. Прычым не ў залежнасьці ад таго, лічаць яны сябе беларусамі, расейцамі, палякамі ці габрэямі. І мы марудна, але рухаемся да гэтага. І калісьці зьявіцца адчуваньне, што мы - грамадзяне краіны, у якой ёсьць багатая, абсалютна своеасаблівая гісторыя. Яна ж і стварыла сытуацыю, калі ёсьць людзі, якія лічаць сябе патрыётамі Беларусі, але гавораць па-расейску. І гэта ня мае ніякага значэньня, галоўнае, каб яны лічылі сябе грамадзянамі нашай краіны, у якой ёсьць і мінулае, і супольная будучыня. Тады гэта будзе і нацыянальная ідэя, і ідэя дзяржаўная.
“НН”: Якімі Вам бачацца пэрспэктывы ўзаемаадносін улады і апазыцыі?
П.Я.: Я ня бачу ў Беларусі апазыцыі. Я раней шмат пісаў пра тое, што апазыцыя неабходная, як галоўны элемэнт грамадзянскай супольнасьці. Але, на жаль, апазыцыя вырадзілася. Ужо да сярэдзіны 90-х там знаходзілі месца людзі, якія не ўпісаліся ў новую прэзыдэнцкую ўладу. І яны ня проста знайшлі сабе прытулак, але занялі кіроўныя пасады ў апазыцыі.
Людзі, якія сёньня пазыцыянуюць сябе апазыцыянэрамі, надзеленыя ня самымі лепшымі маральнымі якасьцямі. Каб ня прэса, ніхто пра іх нават ня чуў бы. Бо ніякай сур’ёзнай работы ў грамадзтве яны ня робяць. Гэта часьцей за ўсё фантомы, зь якіх толькі прэса робіць гульцоў на палітычным полі. Але зьяўляецца новае пакаленьне, зьяўляюцца новыя палітыкі, а значыць і прэтэндэнты на ролю лідэра. Гэта будуць людзі з зусім новымі ідэямі, новымі бачаньнямі, новымі біяграфіямі. Тады можна будзе гаварыць пра апазыцыю як пра нешта рэальнае, цывілізаванае, пазытыўнае.
“НН”: Увосень зьявілася інфармацыя пра рэкорднае зьніжэньне рэйтынгу Лукашэнкі. Ці давяраеце Вы такім зьвесткам?
П.Я.: Людзі, якія займаюцца сацыялёгіяй, часам вельмі мала думаюць пра свой прэстыж. Прычым гэта тычыцца ня толькі незалежных сацыялягічных цэнтраў. Калі ў пачатку 90-х у нас зьявілася сацыялёгія, было відавочна, што разбудзі сацыёляга ў званьні доктара навук уначы, ён сказаў бы, што ў кампартыі рэйтынг 97%, а ў Вячаслава Францавіча - 98%. Шкада, што гэтыя людзі так і засталіся за тымі ж сталамі дагэтуль. І яны даюць тую ж патрэбную замоўцам карціну. На жаль, гэтага стылю трымаюцца і т.зв. незалежныя дасьледчыя цэнтры, якія перад выбарамі цалкам сказілі рэальную карціну фантастычнымі рэйтынгамі Ганчарыка, Домаша, хоць было відавочна, што гэта ня так.
Натуральна, што ў краіне нямала цяжкасьцяў, у грамадзтве існуе незадавальненьне ўладай. Ёсьць шмат нагодаў для крытыкі, прэтэнзіяў і г.д. Але ня думаю, што гэта так адбіваецца на рэйтынгу Лукашэнкі. А рэйтынг Лукашэнкі цяпер, як мне ўяўляецца, дастаткова высокі. У палітыцы ёсьць непарушнае правіла: павінна быць пэрсона, якая замыкае на сабе грамадзкія чаканьні. Ёсьць афіцыйны лідэр і фігура, што яму апануе. Вось тады можна гаварыць пра рэйтынг, яго хістаньне.
Турмы - не для журналістаў
“НН”: Як вы ставіцеся да асуджэньня журналістаў Маркевіча, Мажэйкі, Івашкевіча за крытыку Аляксандра Лукашэнкі?
П.Я.: Турмы - не для журналістаў. Вельмі шкада, калі журналісты робяцца аб’ектамі крымінальнага сьледзтва. Мне здаецца, што найбольш блізка да аб’ектыўнай ацэнкі сытуацыі падышлі ў “Комсомольской правде в Белоруссии”, калі напісалі: “Маркевіч і Мажэйка не павінны былі так пісаць, але ўлада не павінна была так караць”. Прычыны такога жорсткага рэагаваньня з боку пракуратуры і судоў - гэта другаснае, першаснае - не павінны былі журналісты так пісаць. Бо іх публікацыі ня маюць нічога супольнага з журналістыкай - гэта палітычная дзейнасьць. Разам з тым, я лічу, што пакараньне празьмерна строгае.
“НН”: Спадару Павал, калі Вы атрымлівалі больш задавальненьня ад працы: ці як былі футбольным аглядальнікам у газэце “Знамя юности”, ці палітычным камэнтатарам у “Народнай газеце” ці цяпер, на пасадзе галоўнага рэдактара “Советской Белорусcии”?
П.Я.: У “ЗЮ” я штодзённа атрымліваў мяхі лістоў і купаўся ў промнях славы. Гэта быў выдатны пэрыяд у жыцьці - радасьць нэафіта. У “СБ” я займаюся вельмі сур’ёзнай справай, выпускаю самую буйную газэту ў краіне. І я хачу зрабіць так, каб гэтую газэту чыталі як мага больш беларусаў і каб у іх пасьля чытаньня не зьяўлялася раздражненьня, агрэсіі. Але больш за ўсё мне падабалася працаваць у “НГ”, калі я быў калюмністам, калі былі надзеі і рамантычныя мары пра тое, што жыцьцё можа ў нас кардынальна зьмяніцца і што, як толькі зьнікне таталітарызм, адразу ўсім стане добра. Гэта быў выдатны пэрыяд. Наагул, я - аптыміст. А журналісцкая прафэсія асаблівая. Журналіст здольны ў самае панурае восеньскае надвор’е бачыць травеньскае сонца.
Гутарыў Сяргей Ёрш
