Леанід Маракоў
Мы чакалі
навэла
Асьцярожна, быццам баючыся з кім-небудзь сутыкнуцца і перашкодзіць прайсьці, Дзед прыадчыняў абшарпаныя, змучаныя доўгім жыцьцём, незадаволена-рыплівыя дзьверы раённага шахматнага клюбу. Спачатку заглядаў, нізкавока мружыў вочы, углядаўся — ці ёсьць хто ў холе? Калі хто-небудзь быў — вітаўся і прасіў прабачэньня за турботы. Пасьля рабіў асьцярожны крок назад, і толькі тады ў дзьвярах паказвалася маленькая паненка-прыгажунька — казачная Красачка-Ясачка, ягоная ўнучка Дзіначка. Дзед быў не высокі, але ня згорблены, нават падцягнуты, у акуратным караткаватым, быццам ватоўка, палітончыку, што даўно выйшаў з моды. У лютаўскі пранізьлівы холад на ім былі лёгкія дэмісэзонныя чаравікі, якія ён ціха, старанна абабіваў тут жа, ля дзьвярэй. З усьмешкаю казаў:
— Ух ты! Вы гляньце, як намяло! Быццам даўней…
Побач зь Дзедам патупвала, усьміхалася і глядзела на яго зь непрыхаванай любоўю Дзіначка. Стары дапамагаў унучцы зьняць купленую “навырост” куртачку, папраўляў у яе на шыі хусьцінку (што прыхоўвала, відаць, замыты да шэрасьці каўнерык сукенкі) і пераабуваў сваю паненку — мяняў боцікі на самаробныя, зьвязаныя з тоўстых шарсьцяных нітак тэпцікі. Не разгінаючыся, лёгенька ляпаў даланёю па плечуках, быццам казаў: усё добра, маленькая, я — тут. Пасьля сьціскаў свае худыя, перавітыя венамі пальцы правай рукі ў кулак — ня моцна, а сымбалічна: “Но пасаран!” У адказ Дзіна падымала свой кулачок, дакраналася ім да Дзедавага, па-змоўніцку, амаль нячутна, шаптала: “Мы — разам, і мы — пераможам!”
Пасьля гэтага заўсёднага абраду малая, паўз партрэты чэмпіёнаў сьвету, кіравалася на другі паверх у вялікую сьветлую залю, дзе ўздоўж сьценаў стаялі дапатопныя расхістаныя сталы з шахматнымі гадзіньнікамі і мноствам розных па форме і часе стварэньня крэслаў. Дзіна сядала за найбліжэйшы ад уваходу стол, у дарэвалюцыйнае, з высокаю разьбяною сьпінкаю дубовае крэсла і чакала суперніка. Яе месца ніхто ніколі не займаў, а галоўны трэнэр шахматыстаў (які ўзяў над дзяўчынкай “пэрсанальнае шэфства”) падсаджваў да яе кожны раз новых, паводле толькі яму зразумелай чаргі.
Калі галоўны адпускаў будучую чэмпіёнку, як ён яе ганараваў, дадому, вочы ў дзяўчынкі, незалежна ад таго, выйгравала яна ці прайгравала, загараліся, і, сарваўшыся з крэсла, ледзь пасьпяваючы сказаць “Дзякую!” і “Да пабачэньня!”, малая імчала на першы паверх — да дзядулі. Імчала, быццам ня бачыла яго шмат гадоў.
Нехта сказаў: “Пакуль у нас ёсьць той, каго мы любім, мы жывём”.
Мы любілі Дзеда і ягоную Красачку-Ясачку.
Вясною, напярэдадні восьмага сакавіка, мне нарэшце заплацілі за кніжку апавяданьняў, што выйшла яшчэ год таму. Грошы былі ня дужа вялікія, ды ўсё ж яны дазвалялі, акрамя ўсяго іншага, зрабіць тое, што апошнім часам не давала мне спакою: купіць малой Дзіначцы (а яна, як я зразумеў, гадавалася без бацькоў) нагледжаную ў “шопе” для багатых шыкоўную капіталістычную “школьную форму”. Ад камплекту цяжка было адвесьці вочы: элегантная цёмна-сіняя вэлюравая максы-спаднічка, такога ж колеру, але зь серабрыстай аблямоўкаю экстравагантны жакет і бялюткі, з самай мяккай бавоўны, дзіва-блэйзэр. Ганарару мусіла хапіць і на “запалярныя”, як рэклямавалі іх на ўпакоўцы два вясёлыя белыя мядзьведзі, боты: ня мог глядзець, як Дзед марозіць ногі.
Кожнага разу, калі я заходзіў праверыць, ці не апярэдзіў мяне які-небудзь сквапнік, гаспадар магазыну, які зазвычай сам назіраў за парадкам у зале, не без іроніі ўсьміхаўся, але стараўся рабіць гэта неўпрыкмет: прыкрываў, быццам ад кашлю, рот або адводзіў вочы ўбок. І як жа ён зьдзівіўся, калі аднойчы я падышоў да касы, папрасіў зьняць зь вешалкі сіні камплект і запакаваць боты. Тонкія хцівыя вусны гаспадара расплыліся ў ветлівай усьмешцы.
— Кхе-кхе, — падаў ён голас з-за сьпіны прадавачкі — страката апранутай, ня ў меру напудранай, чымсьці падобнай да маркотнага манэкена ў куце. Прадавачка перастала ўкладваць пакупкі ў яскравыя памаранчава-салятавыя пакеты з надпісам “Вэрсачэ”, павярнулася. — Іра, — паказаў бос на паліцу, — не забудзься шаноўнаму пакупніку да раскошнай тройкі дадаць і гэты цудоўны бант…
— Дык жа ён не ўваходзіць у камплект… — паспрабавала запярэчыць-удакладніць прадавачка.
— Зірніце, дарагі таварыш, якое цудоўнае спалучэньне! — спыніў, быццам ня чуў яе, гаспадар, ужо зьвяртаючыся да мяне…
“Вось табе й маеш! — зьдзівіўся я. — Нават “новы беларус” прэзэнт адшкадаваў, калі ўбачыў, што я выграб з гаманца ўсё чыста, да апошняй купюры.
Рэчы былі купленыя, засталося адважыцца і ўдала іх падараваць. Дзіна і Дзед — людзі небагатыя, але гонару ім было не пазычаць. Наўрад ці прымуць яны падарункі ад чужога чалавека. Давялося пафантазіяваць, прыдумаць прычыну. “Бадай што, скажу так, — урэшце вырашыў я. — Рэчы прыслалі сваякі з Амэрыкі. Адзеньне там капейкі каштуе, так што буржуі ня надта сябе абакралі… А вось з памерамі, шкада, сваячкі наблыталі — розныя ў нашых краінах адзінкі вымярэньня: у іх там нейкія калі, у нас — родныя сантымэтры. Вось і не падышлі абноўкі ні мне, ні пляменьніцы. Я вас вельмі прашу, прыміце ад чыстага сэрца! Адмовіцеся — паставіце мяне ў няёмкае становішча. Зьвязвацца з камісіёнкаю мне не хацелася б. Я ж быццам сякі-такі вахцёр-пісьменьнік, а не тарбэшнік… Можна было б, вядома, аддаць усё гэта і першаму-лепшаму, але чаму я не магу зрабіць прыемнае таму, каму хацеў бы?!”
У апошні перадсьвяточны дзень, у апошнюю перадсьвяточную трэніроўку, завучыўшы гэты тэкст, я вырашыў так і зрабіць.
Усе ўжо сядзелі за сталамі, і вось-вось мусілі пачацца сэансы. Мусілі, ды не пачыналіся. Ніхто не зрабіў і першага ходу: не было малой! Так ужо павялося, што баталіі заўсёды бласлаўляліся словамі галоўнага трэнэра: “Чэмпіёнка гатовая? Што ж, тады — да бою!” Але гэтыя стартавыя словы ўсё не гучалі, і супернікі чакалі. Чакаў і трэнэр. Той жа, каму сёньня трэба было гуляць зь Дзінаю, не рашаўся і за стол сесьці ад хваляваньня. Выйшаў і я са свайго “пісьменьніцкага кабінэту” — вахцёрскага куточка-схованкі: не цярпелася ўручыць эксклюзывы ад славутага італьянскага модніка. Усе сьціхлі, быццам згаварыліся, — чакалі: Дзед і Красачка-Ясачка прыйдуць, інакш і быць ня можа…
— Хвілінку! — спахапіўся я першы. — Відаць, дзьверы заклінавала! Ужо дні два, як замок бяз дай прычыны заядае… Зьбегаю, праверу…
Пераскокваючы цераз прыступку, кінуўся да дзьвярэй. Пацягнуў алюмініевую клямку-шар да сябе. Дзьверы — расчыніліся, але малой зь Дзедам за імі не было. Мне стала вельмі сумна. Сьнег, вечар, неба, месяц, зоркі былі на месцы, а Дзеда зь Дзінай не было. Здалося, што няма і мяне, няма і гэтых рыпучых дзьвярэй, няма нашага сто гадоў не рамантаванага клюбу, няма нашай плянэты, няма нічога! Толькі месяц ды зоркі…
...У тое імгненьне, калі я гукнуў “Хвілінку!”, у бацькі Красачкі-Ясачкі (а дзядуля ў старамодным палітончыку быў ейным бацькам!) заціхла сэрца. Надарванае за восем гадоў лягеру (за “ўвоз у краіну і распаўсюджваньне антысавецкіх выданьняў” Дзед атрымаў на ўсю катушку — “дзясятку”, але прыйшлі “новыя часы” і яго амніставалі), сэрца ня вытрывала аўтобуснай душагубкі, выпаленага недасканалым абагрэвам бескіслароднага паветра. Малая ціхенька пакратала татку за вуха, шчаку: будзіла. Яна была разумная і хутка ўсё ўцяміла. Успомніла: “Ты ў мяне самая сьмелая!” Успомніла і не спалохалася, не закрычала. Прыхінулася да татавага пляча і ўзяла яго за руку. Безгалоса заплакала. Ужо ніколі гэта родная ў сініх венах рука не пагладзіць яе па плячы: “Усё добра, мая маленькая, я — тут…”
Гэтак яны і ехалі 7 сакавіка 199… году.
А мы іх чакалі…
