Минск: путеводитель по городу. Укл. Зьміцер Вайцяховіч.
Ценкая брашурка не адразу трапляе на вочы ў шапіках ды кнігарнях, хоць і мае ярка-чырвоную вокладку. Сам жанр праваднікоў па горадзе ў Беларусі даўно стаў рэліктавым. Перадусім за непатрэбаю. Дзесяцігодзьдзямі ніхто тут не чакаў чужых турыстаў. А сваім дык нібы і так усё ясна.
Менск можа пахваліцца двума клясычнымі праваднікамі — Шпілеўскага й Сыракомлі. Напісаныя зь піетэтам да старажытнага гораду, яны данесьлі да нас ягоны калярыт і водар пазамінулага стагодзьдзя. У стагодзьдзі мінулым найлепшыя кнігі пра Менск уклалі Каляда, Дзянісаў, Пазьняк, Целеш, Шыбека і Чарняўская зь Пятросавай. Але то былі гістарычныя выданьні, там ня ставілася мэта стварыць адаптаваны, цікавы для шырокага чытача тэкст пра сёньняшні горад і яго цікавосткі. Такая кніжка зьявілася толькі ў ХХІ ст.
Зьміцер Вайцяховіч прапануе чытачу нібы пашпацыраваць беларускай сталіцай, каб спраўдзіць, што з памятак мінуўшчыны яшчэ захавалася. У кнігу ўжо ня трапілі зруйнаваныя за апошнія гады вуліцы Замкавая й Дзімітрава, дамы №19 і 21 на пляцы Волі ды многае іншае, што яшчэ было ў «Зборы помнікаў» 1988 г. Затое можна пабачыць, як непазнавальна зьмяніліся пасьля рэстаўрацый і рэканструкцый апошніх гадоў некаторыя бажніцы й старасьвецкія дамы, падзівіцца на новыя мэмарыялы й помнікі.
Суб’ектывізм укладальніка робіць праваднік самакаштоўным. Вайцяховіч можа згадаць пра комплекс НКУС на Грушаўцы альбо зьвярнуць увагу на вальер для вавёрак у двары ўнівэрсытэту, парэкамэндаваць, дзе лепей адпачыць (у сквэры ў дварах каля плошчы Незалежнасьці), а куды ня варта нават і сунуцца (у Сувораўскую вучэльню, бо «ўсё адно ня пусьцяць.»), урэшце, увесьці ў новы ўжытак старыя назвы вуліцаў і сквэраў. Аўтар піша вольным, амаль размоўным стылем, нібыта вядзе экскурсію. Ён жартуе зь цяперашняга статусу Пішчалаўскага замку, нагадвае байку пра старасьвецкую прыбіральню ў Аляксандраўскім сквэры, але часам «перабірае». Напрыклад, піша пра Купалаўскі тэатар, што ягоны будынак «быў любімым месцам правядзеньня савецкімі партызанамі тэрактаў, асабліва ў часе, калі ў тэатры ставіліся беларускія спэктаклі». Альбо што сучасная архітэктура Менску сьведама ня ўключаная ў гэты праваднік, бо «за вельмі рэдкімі выключэньнямі гэта вартае жалю відовішча».
Ня меншы суб’ектывізм выяўляе аўтар і ў дачыненьні да самой гісторыі гораду, якую ён сьцісла распавядае ў кантэксьце гісторыі ўсёй Беларусі. Ёсьць у гістарычным нарысе багата рэчаў, пра якія той, хто чытае толькі па-расейску, даведаецца ўпершыню. Чытач дазнаецца, чым розьнілася беларуская праваслаўная царква ад расейскай, уведае, што напалеонаўскую Вялікую армію «выйшлі сустракаць усе месьцічы» альбо што Юзаф Пілсудзкі, як быў у 1920 г. у Менску, паабяцаў «стварыць усе ўмовы для разьвіцьця беларускай культуры й дзяржаўнасьці».
Нават пры вялікай любові да свайго гораду й памкненьні паказаць максымальна ўсе помнікі, аўтару гэта не ўдалося. Не згаданымі засталіся дамы пачатку ХХ ст. у стылі «мадэрн» на вул.Гарадзкі Вал, у адным зь якіх месьціцца музэй міліцыі, — хоць у кнізе пішацца й пра былую электрастанцыю ля цырку, і пра «тралейбусны» дом. Цалкам праігнараваная паваенная архітэктура 40—50-х, хоць менавіта яна вызначае воблік цэнтру сталіцы й пра яе можна было б распавесьці нямала цікавага. Або гадзіньнік над гастраномам, насупраць КДБ, што быў зьняты са званіцы ў Кёнігсбэргу. А як можна ігнараваць ансамблі плошчаў Перамогі, Якуба Коласа... Але гэткая ўжо аўтарская канцэпцыя.
Аўтар не растлумачыў, калі касьцёл Сьвятога Роха быў новаасьвечаны пад найменьнем Сьвятое Тройцы, — у выніку складаецца ўражаньне, што гутарка вядзецца пра розныя сьвятыні. Палацык ХVIII ст. па Ракаўскай, 17, дзе й насамрэч была танцавальная заля, а затым кінатэатар, сынагогай ня быў. Яна месьцілася ў будынку №20/15 на другім баку вуліцы, а юдэйскай грамадзе належаў дом №24. Кармэліцкі ж кляштар месьціўся не на рагу Ўваскрасенскай, а пры самым пачатку Ракаўскай, дзе яна рабіла першы паварот, каля Петрапаўлаўскай царквы на Нямізе. На месцы таго кляштару цяпер часткова пустка, а часткова праезд у падземныя гаражы.
Аднак гэтыя недакладнасьці не зьмяншаюць каштоўнасьці выданьня. Немаведама, ці добрае ўражаньне застанецца ў гасьцей беларускае сталіцы, якія пазнаёмяцца зь ёю пры дапамозе кніжкі Зьмітра Вайцяховіча, але што яно будзе незабыўным, гэта пэўна. Пуцяводнік, напісаны ў клясычных традыцыях Сыракомлі й Шпілеўскага, змусіць іх па-іншаму ўбачыць гісторыю Менску і ўсяе Беларусі.
Сяргей Харэўскі, Вільня
