Два дні ў Парыжы
Позна ўвечары выходзіш з аўтобуса ў густа населеную цыкадамі, цёплую, сухую і нейкую сьветла-празрыстую цемру, глядзіш у далеч, на вясёлыя агні Ніцы, што сваімі выцягнутымі ўсьцяж вуліцаў ланцужкамі нагадваюць гірлянды лямпачак на велізарнай сьвяточнай яліне, і зь нечаканым лёгкім хваляваньнем успамінаеш, што зусім блізка адсюль жыў Іван Бунін, які ў такую самую месяцавую правансальскую ноч мог вось пад гэтымі кіпарысамі, быццам выразанымі з самой цямрэчы майстрам выцінанкі, абдымаць Галіну Кузьняцову, шукаючы старэчымі, але яшчэ жывымі й прагнымі пальцамі яе гарачае лона.
Адкінуўшы аўтобуснае крэсла і накрыўшыся пледам, утульна думаеш, што заўтра прачнешся ў Парыжы і, ужо закалыханы горнай дарогаю, на мяжы явы й сну, заўважаеш паваротку на Грас і спрабуеш уявіць белы дом на гары, Галіну, што прыйшла ў жыцьцё Буніна зь яшчэ не напісаных «Цёмных алеяў», іхнія заняткі літаратурай і ўсім астатнім…
* * *
Паводле капрызу падсьвядомасьці, у гэтую ноч сьніцца ня штосьці францускае, бунінскае, эратычнае, а сон, усімі каранямі ўрослы ў далёкае, беларускае, менскае. Цяжка даць веры, але табе сьняцца Сымон Будны і Васіль Цяпінскі. Праўдзівей, не жывыя гістарычныя пэрсанажы, а іх адлюстраваньні ў сучаснасьці — скульптурная кампазыцыя ў сквэры Белдзяржунівэрсытэту. Адзінае лягічнае тлумачэньне сну ў тым, што згаданая паркавая скульптура табе вельмі даспадобы сваёй свойскасьцю й чалавечай набліжанасьцю да мінакоў. Ты маеш да аўтара адзіную, хоць, праўда, істотную прэтэнзію, і з табой пагодзіцца кожны, хто на хвіліну спыняўся каля Сымона й Васіля, што выгодна ўладкаваліся пад сьценамі alma mater на нечым накшталт куфру: помніку востра бракуе масянжовай пляшкі й кубкаў.
* * *
Прачнуўшыся, ты як на злосьць ня памятаеш, ці была гэтая пляшка там, у сьне. Наўзамен прыгадваецца, што Будны з абурэньнем пісаў пра тое, як адны жыхары гораду, прадмесьці якога ўжо мільгаюць за акном, неяк у ноч на сьвятога Баўтрамея натхнёна перарэзалі тры тысячы іншых жыхароў — сваіх суседзяў-гугенотаў. Утруціўся ў мокрую справу і кандыдат на трон вялікага князя й караля тваіх продкаў Генрык Валезы, які мусіў даваць потым пісьмовыя гарантыі, што нічым падобным ні ў Вільні, ні ў Кракаве займацца ня будзе, і ўрэшце быў каранаваны. Але не прайшло й чатырох месяцаў, як манарх, не разьвітаўшыся з прыдворнымі, выйшаў у глухую начную пару з палацу і, са смакам вылаяўшыся на абедзьвюх дзяржаўных мовах, растлумачыў на жудаснай ліцьвінска-француска-польскай трасянцы фурману, што ніякі ён, кароль, ня Генрык Валезы, а народжаны Анры Валуа, а таму гані, пся крэў і сабачая костка, у Парыж, дзе адкрылася каралеўская вакансія.
Гэтым самым шляхам двойчы кіраваўся, толькі ўжо не на радзіму, а на чужыну, іншы гаспадар тваёй Айчыны, хаўрусьнік швэдаў Станіслаў Ляшчынскі. Першы раз — пасьля Палтаўскай бітвы, другі — праз чвэрць стагодзьдзя, калі зноў быў законна абраны каралём і вялікім князем, але пецярбурскія «таварышы» не ўхвалілі гэткага выбару й далі загад генэрал-фэльдмаршалу Мініху працягнуць заходнім суседзям руку інтэрнацыянальнай дапамогі, у выніку чаго на трон узышоў саксонскі курфюст Аўгуст ІІІ, той самы, што за грошы тваіх продкаў сабраў славутую калекцыю Дрэздэнскай галерэі.
Трэба сказаць, што ўладкаваўся яго каралеўская мосьць Станіслаў у выгнаньні вельмі нават няблага: атрымаў у пажыцьцёвае кіраваньне герцагства Лятарынгію, а яшчэ раней выдаў замуж за францускага калегу Люі ХV дачку Марыю Караліну Соф’ю Фэліцыю, жанчынку спрытную й бяз комплексаў. «Завіце мяне проста Фэля», — сказала яна сужэнцу і пачала вырабляць у спальні нешта такое, што неўзабаве ейны ўкрай зьнясілены «козьлік» мусіў шукаць спачыну ў халаднавата-разважлівых абдымках вэрсальскіх красуняў, спыніўшыся нарэшце на мадам Пампадур (зь якой ягоная юравабная Фэля здолела хутка й немаведама на якой глебе пасябраваць). Бацька каралевы тым часам досыць цывілізавана эксплюатаваў лятарынскія народныя масы, прыцягнуў у герцагства інвэстыцыі, заняўся філязофіяй, але аднойчы, прыгадаўшы шматпакутную Бацькаўшчыну, хапянуў лішняга й соладка заснуў пры каміне. Відаць, экс-манарх сьніў штосьці надзвычай прыемнае, бо не захацеў прачынацца, нават калі ўспыхнула адзеньне.
Застаецца суцяшацца тым, што ў сваім апошнім сьне ваш чалавек у Лятарынгіі, прынамсі, ня мёрз.
* * *
Даеш самому сабе зарок у гэтыя два парыскія дні нікога больш з тваіх суайчыньнікаў, якіх у розныя стагодзьдзі перабывала тут гіблота, не ўспамінаць, каб не прагледзець нешта адмыслова тутэйшае, але мусіш прызнаць, што абяцаньні гэткага кшталту — не для цябе. Як ні круці, усё роўна займае, дзе мог зьняць на вечар прыгажуню малады Напалеон Орда, дзе перапісваў Міцкевічу завершанага ў Парыжы «Пана Тадэвуша» Ігнат Дамейка і якім віном запіваў паштэт з гусінай пячонкі перад выправаю ў сьмяротна небясьпечную экспэдыцыю на радзіму апошні няскораны паўстанец 1831 году Міхал Валовіч.
Адказаў у гідэсы, дачкі расейскіх эмігрантаў, няма. Ня ведае яна й таго, што здарылася тут зь беларускім пісьменьнікам Усеваладам Краўчанкам, для якога Парыж стаўся апошнім у жыцьці горадам. Зрэшты, ня ведае і дачка пісьменьніка, а твая знаёмая Волечка, якая тады была зусім малая. Саракапяцігадовы літаратар, галоўны рэдактар часопісу «Бярозка», прыехаў у Францыю й завяршыў турыстычную вандроўку на бруку пад акном гатэлю.
Ну добра, а якім чынам згадка пра тваю сталіцу ўзьнікае ў «Тропіку Рака» Генры Мілера, рамане, народжаным у навакольлі Элізэйскіх палёў? Памятаеце: «Гушкаючыся ў парыскай зыбцы, кожны можа аддавацца лятункам пра Бэрлін, Нью-Ёрк, Чыкага, Вену, Менск»? Гідэса паціскае плячыма. Яна не чытала, але чула, што кніга «достаточно отвратительна» і нездарма была забаронена. Ты паведамляеш суразмоўніцы, што, на тваю думку, «Тропік Рака» — адзін з найлепшых твораў пра каханьне, напісаных у прамінулым стагодзьдзі.
Некалі ў калядным інтэрвію ты абвясьціў, што адшукаў у менскай Малінаўцы былую каханку знакамітага пісьменьніка, старую беларускую эсэрку, што захавала рэшткі ня толькі тагачасных поглядаў, але й прыгажосьці, у росквіце якой любіла бавіць час у ложку зь Мілерам і ў хвіліны адпачынку часта прыгадвала родны Менск ды хлопчыка зь лебедзем у Губэрнатарскім садзе. Праз колькі дзён твой тэлефон азваўся ўсхваляваным голасам кандыдата філялёгіі й дасьледніка замежнай літаратуры. Ты паведаміў, што дэкляраваў мадам з Малінаўкі захаваць ейнае incognito. Адзінае, чаго колішняя парыжанка не хавала, — таго, што на прэзыдэнцкіх выбарах галасавала за Пазьняка, які, прынамсі звонку, нагадваў ёй незабыўнага Генры.
Поўны варыянт чытайце ў папяровай і pdf-вэрсіі газэты "Наша Ніва"
