У Гішпаніі — вялікі юбілей. Сёлета спаўняецца роўна 400 год з часу выданьня першай часткі «Дон Кіхота» — кнігі фундамэнтальнай для гішпанскай літаратуры і гішпанскасьці ўвогуле. Як выглядае літаратурная панарама Сэрвантэсавай айчыны празь некалькі стагодзьдзяў? Што пішуць Сэрвантэсавы наступнікі?
Яшчэ некалькі год таму ў кнігарнях цэнтральнаэўрапейскіх краінаў марна было шукаць навін з-за Пірэнэяў — апроч клясыкаў лацінаамэрыканскага буму цікаўны чытач не знайшоў бы практычна нічога. Раптам зь нябыту выплыў Артура Пэрэз-Рэвэртэ і пераканаў выдаўцоў у тым, што гішпанскія аўтары могуць прадавацца. Потым зьявіўся Мануэль Васкес Мантальбан, а за ім — Эдуарда Мэндоза, Джозэ Карляс Самоза, Кука Канальс і яшчэ шэраг іншых.
Адно што наша знаёмства з гішпанскай літаратурай застаецца досыць аднамерным. Усё гэта бэст- ці, прынамсі, гудсэлеры, на добрым літаратурным узроўні, часам нават «канвэерныя шэдэўры», але заўсёды лёгкія, займальныя і прыемныя. А што зь літаратурай больш амбітнай? Ці трапляюцца пасярод гэтага багацьця сапраўды выдатныя творы — як некалі «Дон Кіхот» сярод папулярных рамансаў пра бледных рыцараў?
Апошняе дзесяцігодзьдзе мінулага стагодзьдзя ў Гішпаніі — пэрыяд браджэньня па нецікавых 1980-х, калі літаратура ачухвалася пасьля падзеньня рэжыму Франка і па-ранейшаму адчувала лацінаамэрыканскае дамінаваньне.
— Ёсьць мноства новых прозьвішчаў, — гаворыць Фэрнанда Вальс Гузман, вядомы гішпанскі крытык. — А таксама два пісьменьнікі, якія апошнімі сваімі кнігамі прылічылі сябе да канону, — Хаўер Марыяс і Энрыка Віля-Матас.
Жыцьцё — фікцыя, фікцыя — жыцьцё
Непрыхільнікі сьцьвярджаюць, што Марыяс — нахабнік, у якога ня ўсе клёпкі ў парадку і які лічыць сябе найлепшым гішпанскім пісьменьнікам. Але справа ў тым, што, відаць, ён і ёсьць найлепшы. На польскай мове выдадзены чатыры яго кнігі — «Сэрца такое белае», «Заўтра, у час бітвы, думай пра мяне», «Усе душы» і «Сэнтымэнтальны мужчына», — і, нягледзячы на гэта, пісьменьнік застаецца ў нас малавядомы.
Сюжэты Марыяса маюць сэнсацыйны характар і моцны пачатак. «Сэрца такое белае» пачынаецца сцэнай самазабойства маладой дзяўчыны, а апошнія старонкі трымаюць у напружаньні, нібы найлепшы дэтэктыў. Адно што Марыяс снуе свае раманы нязвыклым спосабам, і ня меншае значэньне за сюжэт мае тое, як ён апавядаецца.
Апошні на цяперашні момант раман Марыяса — гэта «Твой твар заўтра», які мае выйсьці ў двух тамах. Яго галоўнага героя, ад імя якога вядзецца аповед, наймаюць брытанскія спэцслужбы, якія даручаюць яму назіраньне за пэўнымі асобамі. На аповед «у цяперашнім часе» накладаецца другі плян — лёс бацькі галоўнага героя падчас гішпанскай грамадзянскай вайны. Марыяс зьвяртаецца да сваіх улюбёных тэм — цяжару мінулага, здрады і цёмных закуткаў душы.
Адзін з крытыкаў сказаў, што Марыясаў апавядальнік ня толькі ведае пра ўсё, але і ведае пра ўсё ўсімі магчымымі спосабамі. Несамавітае нагрувашчваньне дэталяў і сутыкненьне процілеглых варыянтаў разьвіцьця падзей надаюць гэтай прозе спэцыфічны рытм. Гэта кнігі, што тонуць у залеве слоў, якія, аднак, бяруць у палон сваёй прыгажосьцю. Марыяс сьцьвярджае, што ніколі ня правіць аднойчы напісанага тэксту. Калі выявіцца, што ён сам сабе ў нечым пярэчыць, то пад канец раману піша нешта іншае, чым у пачатку, — што зробіш, у жыцьці таксама нельга выправіць падзей, якія здарыліся.
У аснове сваёй падобная, але на практыцы зусім іншая проза Энрыка Віля-Матаса. Барсэлёнец (нар. 1948) таксама ня супраць пагуляцца з умоўнасьцямі. Пра сябе любіць апавядаць анэкдоты, якія жыва нагадваюць фрагмэнты ягоных кніг. Праца пісьменьніка зацікавіла яго, калі ён глядзеў фільм з удзелам Марчэла Мастраяні. «Я хацеў быць вольны і не хадзіць штораніцы ў кантору. Апроч таго, мне спадабалася кіношная жонка Мастраяні, Жанна Маро», — тлумачыць ён. Кар’еру сваю Віля-Матас распачаў гучным раманам «Асьвечаны забойца», які нарадзіўся з праблемы, абмяркоўванай раней Мігелем дэ Унамуна: як напісаць кнігу, чытаньне якой прыводзіла б да сьмерці. Потым зьявілася «Кароткая гісторыя пераноснай літаратуры». Гэты раман пераканаў крытыкаў у выключным таленце аўтара.
З часу свайго дэбюту ў 1977 г. Віля-Матас публікуецца рэгулярна — апошнімі былі рэчы «Парыж ніколі не канчаецца» (2003) ды «Бартлбі і кампанія», які закранае справу нечаканых зьнікненьняў вядомых пісьменьнікаў, — і нітрохі ня траціць тэмпу. Радрыга Фрэсан, пісьменьнік з Буэнас-Айрэсу, называе яго «самым аргентынскім з гішпанцаў», параўноўваючы яго творы з халоднымі мэтафызычнымі забаўкамі Борхеса.
Прасьцей, карацей і своечасовей
А маладыя галасы? Ды хоць бы Бэлен Гопэгуі. Яе дэбютная кніжка — «Маштаб мапаў» (1993). Найноўшыя — «Рэчаіснасьць» і «Заваёва паветра». Гопэгуі вяртаецца да прастаты ў аповедзе, адмаўляецца ад фармалістычнай экстравагантнасьці на карысьць прадуманай, але немудрагелістай канструкцыі. У яе інтымнай прозе відаць неахвота да вялікіх слоў, літаратарскіх плётак і беспадстаўнай віртуознасьці стылю.
Поўны варыянт чытайце ў папяровай і pdf-вэрсіі газэты "Наша Ніва"
СП; паводле gazeta.pl
