Асяродак - цэнтар.
Водца - Духовы Кіраўнік, Настаўнік, які вядзе.
Даёма - 1) падача; подаяние (рас,)
2) крыніца, выток. Слова гэтае знайшла, перакладаючы Міцкевічаў Верш "Сьнілася зіма..."
Зьбегліся людзі-мы золата шнарым,
Хто з нас дасьць болей- даёмы шукаем.
Пераствараючы "Кліч", знайшла другое значэньне даёмы: "Податель живой воды" - Даёма жывой вады.
Карма - рок (рас.), альбо "дзеяньне і касьмічная справядлівасьць" (вытлумачэньне Алены Рэрых).
Клёк - тое ж, што прана, альбо жыцьцёвая сіла. "Псыхічная энэргія, у якасьці жыцьцёвай сілы разьлітая скрозь як ПРАНА" (А. Рэрых ) " Клёк-жыцьцёвая сіла ў зерні, "- падаваў гэтае слова Ян Чачот. У Слоўніку Байкова-Некрашэвіча за 1925 год клёк мае ўжо два значэньні: 1. Жыцьцёвая сіла, як наагул. 2. Кемнасьць.
Мачуга альбо насека - доўбня, адмысловы кій у Літоўскіх ваяроў. Слова ўзята з Аб'ясьненьня Адама Міцкевіча да свайго твору "Пан Тадэуш".
Намітка - адмысловы ўбор Маці Сусьвету. У Слоўніку Яна Чачота занатавана: "Наметка - галаўны ўбор замужняй жанчыны-крывічанкі, накшталт тых, якія мы бачылі на індыйскіх статуях. Кавалак белага палатна, які пакрываецца на галаву; часткова на твар; канцы спадаюць на плечы. Сёньня пачынае выходзіць у маладых з моды, бо яны ўсё часьцей замест гэтага надзяюць на галаву шапачкі альбо каптурыкі, ці завязваюць на чапцы хусткі ".
Недавярак - прыблізна: мэдыюм ; яшчэ кажуць у нас - апантаны.У Слоўніку Байкова-Некрашэвіча: недаверак-диссидент.
Пакунак - посылка (рас.), слова майго Настаўніка Яна Пятроўскага.
Пошасьць - пошлость.
Прычынак - притвор (рас.) Гэтае слова захавала для мяне з часоў Вялікай Літвы мая Бабуля Зоня. Па ўспамінах яшчэ ейнага дзядуні, Апалінара Матусэвіча, з засьценку Вострава прычынкам называліся гэткія адмысловыя озьверы ў калодах для пчол.
Радзюга - слабоумный (рас ) У Слоўніку Яна Чачота занатавана: "Радзюга, радзюжка - нешта выцертае, дзе відаць рады нітак, напрыклад, у сукне; гаворыцца таксама пра кепскае сукно ці адзеньне. Кажуць часам з пагардай і на якога чалавека: радзюга. Што значыць- прастак, сярмяжнік. Так кажуць і на дробнага шляхціца, калі хочуць яго зьняважыць".
Самасьць - тщеславие (рас.) Шматужыванае слова ў Лістах А. Рэрых.
Уцеланеньне - рэйнкарнацыя; воплошение (рас.)
Тутэйшыя словы
Абіякі - самаробны драўляны абутак.
Апалонік - чарпак.
Апараніцца - рана ўстаць. "Нешта ты сёньня апаранілася",- скажа мама.
Апланаваць - спланировать (рас.)
Аскабалак - звычайна, вялікі кавалак нечага.
Базэрства - сэкс; прелюбодеяние (рас.), наогул, марнатраўства.
Басота - басякі. падшывальцы.
Брэсьня - амаль тое ж, што і плесьня.
Веснаваць - праяўляць палавую актыўнасьць (пра жывёл).
Выперадак - выскочка (рас.)
Выплываны - першыя грыбы называла Бабуля Зоня, якія на Мёршчычыне завуцца каласавікамі.
Даўлосу - з голай галавой.
Ездалы - паездкі.
Загатаваць (ваду) - вскипятить (рас.)
Закамандаваць - загадаць.
Заядлы - ярый (рас.)
Збэрсаць - раскідаць, парушыць парадак.
Здрабантаваць - здратаваць.
Зласьлівасьць - злобность (рас.)
Злосьнік - той, хто злуецца. (На дзіця наравістае кажуць).
Зэдлік -столачак, услон, маленькая лавачка.
Зьбяглец - беженец (рас.)
Зьяда - зьедлівы, грызотны чалавек.
Кампанавацца - тусавацца.
Кулёма - тое, што ў расейцаў "клуша" (пра жанчыну кажуць)
Лусьпіны - шалупіньне.
Любовае (мяса) - нятлустае.
Матлашыць - трэсьці, руйнаваць.
Навалач - валацугі.
Навярэдзіць (руку) - натрудить (рас.)
Настрапаліць (некага) - падштурхнуць да дзеяньняў.
Нягодны (чалавек) - недобрый, злой (рас.). "Нядобры"- гэта ўжо маскалізм.
Палыкаць - глытаць.
Пароцік - жэўжык.
Поліўка - подлива (рас.)
Праснак - коврижка (рас.)
Праціўны (чалавек) - злы, грубы.
Раструханец - абы-як, у лахманы апрануты.
Рэўцень - рёва (рас.)
Сабакар - кажуць на ліхога чалавека, які брэша.
Сакатуха - кажуць на гаваркую жанчыну.
Сальцісон - звараныя ў трыбуху сьвіныя нутранасьці.
Самасейка - хораша называюць у нашым народзе народжанае дзіця бяз бацькі.
Скупаваць - скупиться (рас.)
Страйніся - фарсуха.
Стройны - хораша апрануты.
Стрэнчыць - дагаджаць; потакать (рас.)
Сьлепанда - кажуць на таго, хто ня бачыць ці не знаходзіць нечага.
Сьлявенда - разьзява.
Узьдзябурыць (вопратку) - насунуть (рас.)
Усходы - приступы (рас.) "Табе жывот усходамі баліць, ці як?"- пыталася ў Веранікі мая сьвякроў зь Мёршчыны.
Улегца - налегке (рас.)
Усьмятку - няцьвёрда.
Убірваць - убираться (рас.). Здаровае нутро нашага народа! Вунь як мы прыпадобнілі да свайго маўленьня чужое слова! "Паглядзеце, як Міколка ўбірвае ад сабак!"- паказвала (ужо даўнавата) на свайго малога ўнука мая мама. Але й свайго слова не аддаем чужынцам. "Выберся засуха!"- некалі сварыліся, праганялі прэч нас, малых назолаў, бацькі. Вось на канвэртах напісана: адпраўшчык. Я мяркую, што будзе правільней напісаць: выпраўшчык.
Цыбуры - тоўстыя сьцябліны (буракоў)
Цытра - ну гэткі нахабны вылупак жаночага роду.
Фразы, прыказкі, прыкметы- чые ж яны? Ліцьвінскія, ведама ж, бо ад Літвы нам засталіся ў спадчыну,
Панская лустачка - танюсенькая лустачка хлеба, бо мужыкі кроілі тоўстыя лусты, каб наесьціся.
У мяне тут дабра, як ў таго жыда! - скажуць праўдзівыя Ліцьвіны, бо абмаскаленыя беларусы ўзгадаюць Плюшкіна.
Паскудзтва, брат, і не пытайся! - але гэтае "паскудзтва" гучыць прыгожа, бо па-ліцьвінску. І нам трэба процістаяць "этой гадости - заливной рыбе", што пішчаніцаю лезе ў нашую хату з тэлеэкрану.
Згінеце, як маскалі пад Воршай! - перасьцерагаю я сваіх неслухаў, між тым, як у дзяржаўных навучальных установах ім расказваюць пра швэдаў пад Палтавай.
Ня гнецеся як сьвіныя таткі! - заклінаю я дзяцей.
Зь зямлі ня будзеш багаты, а будзеш толькі гарбаты,- пачула я на Койданаўскай вуліцы. Даўно ўжо нашыя дзяды ведалі, што трэба вучыцца каб ня быдь гарбатым рабом.
Гара з гарой ня сходзіцца, а чалавек з чалавекам страчаецца. Праўда ж, хораша пра людзкія адносіны сказана!
Злажы ў дзьве столкі!- скажа мая мама.
Злажы ў дзьве рэдзі! - скажа мая сьвякроў.
Падсмаліла штось на кухні гаспадынька - хлопцы за ёю смаліць будуць! Гэта я ад мамы пачула такую прыкмету і не засмучаюся, калі што й прысмаліла.
"I там ім ня смак будзе!" - папярэджвала мяне Бабуля Зоня, калі я наважвалася зьвезьці сваіх шляхцюкоў на лета ў вёску да бацькоў, дзе трэба рабіць, як чорнаму валу.
Але ведама ж, якая матка, такое й дзіцятка, Што тут будзеш наракаць на сваіх дзяцей!
Кінь перад сабою - знойдзеш за сабою! А я гэтак і раблю, бачыце, Слоўнік Ліцьвінскі складаючы...
Мая мама вучыла мяне, што капусту на зіму трэба шаткаваць у мужчынскі дзень: панядзелак, аўторак, чацьвер. Хлеб нельга перакульваць подам дагары, каб хто заўчасна не памёр. Соль не рассыпаць, каб не пасварыцца. А як пойдзеш у лес, трэба прыпомніць, у які дзень сёлета было Зьвеставаньне, каб не ўкусіла гадзюка. Калі ў хаце якая згуба, трэба прасіць Сьвятога Антоні, каб ён памог адшукаць.
На трэці дзень пасьля Вялікадня бьгвае градавая серада, калі нельга варушыць зямлю. Гэтак сама пасьля Сёмухі бывае. У дзень Узьвіжаньня (14 верасьня) не засыпаць на зіму ані бульбы, ня класьці сена, бо ў гэты дзень зьбіраюцца ў кучы гады, мышы, і ня будзе ляжаць пакладзенае. Засыпаць трэба ў дзень Зьвеставаньня. Скажам, калі ня выкапана яшчэ бульба, дык хоць трошкі сыпнуць у склеп у дзень Зьвеставаньня, абы ляжала зімой добра.
Ня можаш галавой - рабі рукамі! - кпілі некалі ў Камароўшчыне карцёжнікі з дурня, калі таму даводзілася тасаваць карты. А мне дык вось трэба і галавой, і рукамі, і нагамі, і ўсімі члункамі, што Бог даў, рабіць, каб Волю сваёй Літве здабыць... Ат, даў Бог долю - дасьць і хату! I ведама мне: што галава-то розум...
Калі хочаш ведаць, што робіцца ў сваім сяле - схадзі ў суседняе. Добрая парада!
Што кажуць на глум - бяры на вум. Яшчэ лепей!
А нарэшце вось што я вам скажу: свой з сваім сячыся - рубайся, а чужы не мяшайся! Дык і не мяшайцеся, чужынцы, у гэты наш Ліцьвінскі Слоўнік!
Будзем ведацца: Я - Ганна Матусэвіч. А Вы - хто?..
22.03.02. Койданава.
