Irena Kadulska. Akademia Poіocka. — Выданьне Гданьскага ўнівэрсытэту, 2004. — 310 с.
У Польшчы пабачыла сьвет чарговае капітальнае выданьне, прысьвечанае гісторыі навукі і асьветы на беларускіх землях. Аўтарка — Ірэна Кадульская, прафэсарка Гданьскага ўнівэрсытэту, спэцыялістка ў галіне гісторыі літаратуры і тэатру XVIII—ХІХ ст.
Тэму езуітаў у Полацку закранала шмат дасьледнікаў, аўтарка сумленна пералічае іх працы, а адпаведны разьдзел з кнігі Ўладзімера Арлова «Таямніцы полацкай гісторыі» назвала нават «поўнай маляўнічых дэталяў навукова-папулярнай працай зь цікавым спосабам выкладу».
Сп-ня Кадульская падае Полацкую акадэмію ня толькі як асяродак высакаякаснай унівэрсытэцкай адукацыі, але і як цэнтар культуры ў шырокім сэнсе: падкрэсьліваецца роля полацкіх езуітаў у запісе «тэкстаў культуры» і стварэньні шматлікіх пісьмовых сьведчаньняў пра сваю асьветніцкую дзейнасьць.
Аўтарка спрабавала спасьцігнуць значэньне Полацкай акадэміі ў кантэксьце арганізацыі жыцьця невялікага на той час, але багатага ранейшай гістарычна-культурнай традыцыяй беларускага гораду. Дасьледніца разглядае гісторыю Полацку, яго геаграфічнае становішча, нацыянальную своеасаблівасьць, сацыяльнае становішча, спыняецца на працы езуітаў з полацкім жыхарствам.
Важнае месца ў кнізе прысьвечана гісторыі ўнікальнай акадэмічнай бібліятэкі, раскіданай пасьля закрыцьця акадэміі па кнігазборах Масквы й Пецярбургу. З варштатаў полацкае друкарні ў 1787—1820 г. сышлі выданьні клясыкі ад Вэргілія да Таса, а таксама дзясяткі падручнікаў па філязофіі, рыторыцы, матэматыцы, эканоміцы, мовах.
Асобны разьдзел прысьвечаны Фізычна-прыродазнаўчаму музэю Полацкай акадэміі, не пакінута па-за ўвагай акадэмічнае выданьне «Miesięcznik Połocki».
Але ёсьць і хібы. Зьяўляючыся польскім гісторыкам, Ірэна Кадульская акцэнтуе сваю ўвагу на функцыянаваньні часткі структур Полацкай акадэміі менавіта як асяродку польскае культуры. У гэтым сэнсе яе ацэнкі й высновы не заўсёды падаюцца дастаткова аргумэнтаванымі — з увагі на тое, што ў 1812—1820 г. Полацак быў агульнаэўрапейскай сталіцай езуітаў і вялікі ўнёсак у падвышэньне прэстыжу акадэміі зрабілі асьветнікі, пэдагогі, навукоўцы родам з Італіі, Францыі, Нямеччыны і г.д. Яны падтрымоўвалі ў існых варунках польскую мову, хутчэй, як lingua franca земляў Цэнтральна-Ўсходняй Эўропы. Пярэчаньні выклікае й падзагаловак манаграфіі — «Ośrodek kultury na Kresach», бо паняцьце «крэсы» (па ангельску «Borderland») у гэтым кантэксьце недарэчнае.
Таму беларускім гісторыкам яшчэ застанецца што сказаць пра Полацак 200-гадовае даўніны й пра ўнікальны асяродак эўрапейскае культуры на яго зямлі.
Увосень плянуецца перамяшчэньне гістарычна-філялягічнага факультэту Полацкага дзяржунівэрсытэту ў рэшту будынкаў колішніх Полацкага калегіюму й акадэміі. Хочацца верыць, што зь цягам часу і там зноў запануе дух вольнай эўрапейскай адукацыі.
