Якія распрацоўкі беларускіх навукоўцаў атрымалі сусветнае прызнанне? Якія перспектывы і задачы ў беларускай навукі сёння? Распавядае супрацоўнік Акадэміі Навук Уладзімір Казбанаў.
Уладзімір Казбанаў.
НН: На твой погляд, беларуская навука адпавядае міжнароднаму ўзроўню?
УК: Калі хтосьці думае, што навука ў Беларусі адсталая — яны не маюць рацыі. Паказчыкі гэтаму — шматлікія лабараторыі, якія вядуць працы па міжнародных праектах. Там трэба выконваць жорсткія патрабаванні. Калі мы гэтым патрабаванням адпавядаем, значыць узровень навукі, прынамсі, у тых лабараторыях адпавядае сусветнаму.
НН: Якія гэта міжнародныя праекты?
УК: Напрыклад, наш
Інстытут фізікі ўдзельнічаў у стварэнні дэтэктара для вялікага адроннага калайдэра. А лабараторыя квантавай оптыкі працуе над стварэннем квантавых кампутараў, у якіх разлік ідзе не на ўзроўні мікрасхем, а на ўзроўні асобных атамаў.
НН: Якія яшчэ яскравыя адкрыцці маюць сённяшнія навукоўцы ў Беларусі?
УК: Адсачыць усе праекты — немагчыма. Напрыклад,
навукоўцы фізіка-тэхнічнага Інстытута АН зараз удасканальваюць тэхналогію па нанясенні алмазнага пакрыцця на металічную паверхню. Гэта пытанне вельмі важнае для сусветнай медыцыны, найперш траўматалогіі і артапедыі. Бо элементы штучных суставаў, якія труцца адзін аб адзін, трэба мяняць раз у 5–10 гадоў. З алмазным пакрыццём яны зробяцца вечнымі.Нашы навукоўцы распрацоўваюць методыку, якая набліжае пакрыццё да трываласці алмаза на 80–90%. Такія імплантанты будуць запатрабаваныя ва ўсім свеце.
НН: Вы ўзначальваеце Цэнтр студэнцкіх навуковых ініцыятыў. Чым ён займаецца?
УК: Мы імкнемся аб’яднаць студэнцкую і навуковую моладзь на базе Акадэміі навук. Так,
у Акадэміі пачалі з’яўляцца школы юных навукоўцаў. Гэта дазваляе адсачыць таленавітую моладзь яшчэ ў 9–11 класах.Створаная школа па эксперыментальнай медыцыне і практычнай фізіялогіі ў Інстытуце фізіялогіі. У 2010 г. плануем стварыць яшчэ некалькі такіх школ, куды б прыходзілі вучні, якіх цікавіць навуковая праца. Іх будуць знаёміць з напрамкамі канкрэтных лабараторый, паказваць сучасную тэхніку, тлумачыць, як праводзяцца даследаванні, пішуцца артыкулы.
Ва ўніверсітэтах мы працуем з студэнцкімі навуковымі таварыствамі. Студэнцкія суполкі ёсць у кожным ВНУ, яны не кантактуюць. Мы хочам на базе нашага Цэнтра аб’яднаць, хаця б тыя таварыствы, якія ёсць у Мінску.
Дзейнасць у Цэнтры навуковых ініцыятываў адбываецца на грамадскіх пачатках. Тут збіраюцца людзі бескарыслівыя, мэтаскіраваныя. Я б іх назваў сапраўднымі патрыётамі нашай краіны. Бо яны не толькі зацікаўленыя ў паляпшэнні сітуацыі і ў руху да пазітыўнага, але яны робяць і свой асабісты ўнёсак. Укладаюць свой час і, бывае, свае матэрыяльныя сродкі.
НН: У папулярным серыяле «Тэорыя Вялікага Выбуху», маладыя амерыканскія навукоўцы любяць коміксы, гуляюць у кампутарныя гульні і вераць у Бэтмана. А які ён, беларускі навуковы супрацоўнік? Ці ёсць у вас нейкія свае моладзевыя «фішкі», забавы?
УК: Маладыя беларускія навукоўцы нічым не адрозніваюцца ад калегаў з іншых краін. Гэта такія ж крэатыўныя людзі. Яны не толькі маюць універсальныя аб’ёмныя веды. Ім не чужыя элементы масавай культуры, віды адпачынку, якія завуцца крэатыўнымі, экстрэмальнымі.
НН: Ці прэстыжна сёння быць беларускім навукоўцам? Хіба не выгадней з’ехаць за мяжу?
УК: Праблема ўцечкі мазгоў існуе. Аднак тэмпы гэтай уцечкі апошнім часам знізіліся.
Сёння некаторыя маладыя навукоўцы вяртаюцца на радзіму. Напрыклад, генетык Павел Марозік.І ён не адзін. Значыць, клімат у беларускай навуцы стаў больш спрыяльны.
НН: А як наконт уцечкі навуковых кадраў у камерцыю?
УК:
Калі людзі сыходзяць у іншую сферу дзейнасці, як правіла ў сферу гандлю і паслуг, яны мусяць разумець, што на гэтым іх развіццё спыніцца.Хай нават там болей плацяць. А чалавек, які ўсур’ёз займаецца навуковай дзейнасцю, мае вялізную перспектыву. Можа выйсці на міжнародны ўзровень. Не за гарамі час, калі навукай займацца будзе не толькі прэстыжна, але і выгадна.
НН: Дык сёння усё ж навукоўцам быць не выгадна?
УК: Мне яшчэ не даводзілася бачыць паспяховых дактароў навук, прафесараў, дацэнтаў і акадэмікаў, якія не мелі б матэрыяльнага дастатку. Навукоўцы сусветнага ўзроўню атрымліваюць матэрыяльнае і маральнае задавальненне, і, канешне, прызнанне. Той, хто мае веды і можа не толькі спланаваць, але і зрэалізаваць свае планы, ён можа дасягнуць поспеху і ў навуцы.
Акрамя таго, існуе грантавая падтрымка. Для нашых маладых навукоўцаў яе ажыццяўляе Беларускі рэспубліканскі фонд фундаментальных даследаванняў. Яшчэ існуе такі метад стымулявання, як прэзідэнцкая стыпендыя, якая штогод прызначаецца маладым навукоўцам і аспірантам. Маладыя навукоўцы Беларусі выйграюць і замежныя гранты, дзе жорсткія патрабаванні да выканання прац. Тое, што нашы навукоўцы іх выйграюць — гэта паказчык іх магчымасцяў.
Уладзімір Казбанаў
нар. 1983. Малодшы навуковы супрацоўнік Інстытута фізіялогіі Нацыянальнай акадэміі навук, магістрант Інстытута падрыхтоўкі навуковых кадраў НАН. У 2008 скончыў Медыцынскі універсітэт, паступіў у магістратуру АН. Ад 2009 старшыня Цэнтра студэнцкіх навуковых ініцыятыў і Рады маладых навукоўцаў НАН.
