«Цяпер ужо можна казаць…» — былы в.а. кіраўніка дзяржавы, які дэ-факта ўзяў на сябе камандаванне арміяй у самы, мабыць, драматычны момант украінскай гісторыі, часта паўтараў гэтую фразу.
Перадаўшы стырно праўлення краінай легітымна абранаму пятаму Прэзідэнту Пятру Парашэнка, Аляксандр Турчынаў, без перабольшання, зваліў гару з плячэй. Пры гэтым ён і сёння застаецца адным з самых інфармаваных персанажаў адносна таго, што насамрэч адбывалася і адбываецца на ўсходнім фронце.
І, па справядлівасці, нельга сказаць, што на ўсходнім фронце без пераменаў. Наадварот, сітуацыя, як для Украіны, якасна палепшылася (хоць, вядома, працягвае заставацца вельмі напружанай. Да поўнай рашучай перамогі яшчэ вельмі далёка). Палепшылася, шмат у чым дзякуючы Турчынаву.
Нават сёння яго спікерскі кабінет больш нагадвае стаўку Генштаба. Паўсюль — ваенныя карты, на кожнай — аператыўныя пазнакі, якія абазначаюць дыслакацыю ўкраінскіх войскаў і размяшчэнне сіл праціўніка.
«Планы маштабнага ўварвання выстройваліся яшчэ да Майдану», — успамінае Аляксандр Валянцінавіч.
І пра рускія танкі, пафарбаваныя ў колеры міратворчай місіі ААН («блакітныя каскі» так званыя); пра тое, як «сыходзілі мы з Крыма»; як шугаў паўднёвы ўсход і як мы роспачна спрабавалі выйграць час…
Пра ўсё гэта Аляксандр Валянцінавіч упершыню распавядае гэтак адкрыта і прадметна.
«Так, гэта — вайна»
— Галоўных тэм для размовы ў нас з вамі дзве: вайна і палітыка. З чаго пачнем?
— З АТА. Гэта важней.
— Згодна. Як выканаўца абавязкаў прэзідэнта на працягу трох месяцаў, вы былі адным з самых дасведчаных людзей у тым, што тычыцца Крыма, АТА, становішча на ўсходнім фронце. Ці можаце сказаць у двух словах — з таго, што казаць можна, — у якім стане перадалі справы галоўнакамандуючаму Парашэнку?
— АТА пачыналася вельмі няпроста. На той момант у нас дэ-факта не было дзеяздольнай арміі; арміі, гатовай ваяваць з тэрарыстамі. Нацгвардыя, батальёны спецыяльнага прызначэння толькі праходзілі баявое хрышчэнне.
Усё гэта — на фоне поўнай эканамічнай разрухі; аб'ектыўнай немагчымасці дзяржавы забяспечыць яго абаронцаў неабходным.
Гэта значыць, з аднаго боку, фактычнае адсутнасць арміі, з другога — востры дэфіцыт рэсурсаў для яе адраджэння. Тым не менш, за некалькі месяцаў нам удалося стварыць паўнавартаснае войска, паўнавартасную Нацгвардыю.
— Тое, што адбываецца сёння на ўсходзе мы называем антытэрарыстычнай аперацыяй, але на самай справе гэта — сапраўдная вайна. Так?
— Сёння мае месца поўнамаштабнае ўмяшанне Расійскай федэрацыі. Яго можна не дапусціць, толькі зачыніўшы войскамі мяжу.
— Хіба мы яе перакрылі?
— Па меры сіл.
Ва ўсякім разе, гэта дакладна не параўнальна з тым, што было раней. Яшчэ нядаўна праз мяжу чарадой ішлі танкі, «грады» (сістэмы залпавага агню), БТРы, ПЗРК, зенітныя ўстаноўкі. Гэта значыць, з тэрыторыі адной краіны баевікі і цяжкае ўзбраенне перакідваліся на тэрыторыю іншай краіны. Што гэта, калі не поўнамаштабнае ваеннае ўмяшанне? І ў гэтай сітуацыі можна выразна канстатаваць: дзеянні Расійскай федэрацыі ў дачыненні да Украіны — гэта вайна.
З нашага боку супрацьстаянне знешняй і ўнутранай агрэсіі праходзіць у фармаце антытэрарыстычнай аперацыі. Гэта абумоўлена спецыфікай ўкраінскага заканадаўства. Паколькі да моманту, пакуль на дадзенай тэрыторыі не ўведзена ваеннае становішча, мы можам праводзіць толькі АТА.
— Як вы думаеце, ваеннае становішча на Данбасе ўводзіць трэба? Раней была адмазка — выбары, цяпер гэты фактар адсутнічае.
— Мы пагаворым аб ваенным становішчы, але перш, дазвольце, скончу думку. Галоўнае, што нам удалося рэалізаваць у маю бытнасць вярхоўным галоўнакамандуючым — забяспечыць адсячэнне тэрарыстычнай пухліны ад іншых рэгіёнаў Украіны. Мы не далі Расіі падпаліць Харкаў, Адэсу і іншыя вобласці паўднёвага ўсходу Украіны.
— Спынілі пагрозу па паўночна-заходняй мяжы Данбаса?
— Першапачаткова — так, але пазней нам удалося вызваліць заходні Данбас, поўдзень і поўнач Данецкай вобласці. Плюс — усю паўночную частку Луганскай вобласці. Цяпер нашы блокпасты наблізіліся ўшчыльную да Данецкай і Луганскай. Задача, якая рэалізуецца сёння, — цалкам замкнуць кола, замкнуць па ўсходняй мяжы нашай краіны, атачыўшы баевікоў і адрэзаўшы іх ад падсілкоўвання з Расіі.
«Рускія фарбавалі свае танкі ў колеры міратворчай місіі ААН»
— Усё ж такі, наконт мяжы. Хіба ж мы цалкам яе кантралюем? Лясных сцежак, па-мойму, ніхто не адмяняў.
— Жалезную заслону мы пакуль не выбудавалі, гэта праўда.
—Лічыце, яе трэба будаваць?
— Мяркую, неабходнасць у гэтым ёсць.
— Па сцэнары, прапанаваным спадаром Каламойскім?
— Аналагічную па сутнасці задачу я паставіў нашым службам яшчэ да пачатку актыўнай фазы баявых дзеянняў. Аналагічную, падкрэсліваю, па сутнасці, не па форме. Калі вы памятаеце, у першыя тыдні канфлікту мы літаральна з хвіліны на хвіліну чакалі поўнамаштабнага ўварвання расійскай арміі, і ўжо тады ўздоўж усходняй мяжы пачалі капаць 4-метровы супрацьтанкавы роў, ствараць умацаваныя абаронныя пазіцыі ў напрамку верагоднага ўварвання праціўніка.
— Пастаўленая вамі задача была выканана?
— Я ўжо не маю абсалютна поўнага — як прэзідэнт Украіны — аб'ёму інфармацыі, але, па маіх дадзеных, сёння мяжа ўжо досыць абаронена. Каб вы проста разумелі: доўгія гады мяжы, як такой, наогул не было. Больш за тое, Расея да гэтага часу адмаўляецца прымаць удзел у працэсе дэмаркацыі, і мы, па сутнасці, пачалі яго ў аднабаковым парадку.
Пасля падзення рэжыму Януковіча ранейшая ўлада рассыпалася, новая — яшчэ не сфармавалася. Менавіта ў гэты час, выдатна разумеючы, у якім цяжкім становішчы знаходзіцца Украіна, Расея ўварвалася ў Крым. Уварвалася, разлічваючы на тое, што ў выніку пральецца кроў і на гэтай падставе — нібыта абароны суайчыннікаў — можна будзе ўвесці войскі на кантынентальную Украіну… Мы гэтай інфармацыяй валодаліі і, такім чынам, прыкладалі максімум намаганняў для падрыхтоўкі да адбіцця агрэсіі.
— Гэта значыць, уварванне павінна было адбыцца з боку Крыма?
— Не толькі. Расійскія войскі былі сканцэнтраваныя ўздоўж нашай мяжы з поўначы, усходу і поўдня. Гэта былі магутныя групоўкі з бранятанкавай тэхнікай, артылерыяй, авіяцыяй і г.д. Перадавыя падраздзяленні, перафарбаваныя ў колеры міратворчай місіі ААН («блакітныя каскі»).
— Вось вы і пацвердзілі! Я пісала тады пра гэта на фэйсбуку, але мала хто верыў, што РФ здольная на такое.
— Што мы маглі ім супрацьпаставіць? Толькі ў адным Крыме ў рускіх было 46 тысяч чалавек, а Мінабароны змагло сабраць з усёй краіны зводную групоўку, якая налічвала каля 5 тысяч чалавек. І што было рабіць? Пад танкі іх кідаць, пасылаць на гарантаваную смерць? Нам трэба было любым спосабам выйграць час, каб аднавіць абараназдольнасць краіны.
— Што спыніла расейцаў? Чаму не адбылося ўварванне?
— У Крамлі былі перакананыя, што ва ўмовах поўнага развалу эканомікі, пры адсутнасці гатовай да вайны арміі, поўнай дэмаралізацыі сілавых структур, пры самасудзе і масавых беспарадках, улада ў Кіеве не пратрымаецца і двух тыдняў. Яны спадзяваліся, што Украіна загразне ў хаосе, і яны без асаблівага супраціву акупуюць амаль усю краіну.
Для такіх прагнозаў сапраўды былі падставы
Але нам удалося выйграць час. За гэты час — рэанімаваць парламент, сабраць Кабмін, аднавіць вертыкаль на месцах, сфармаваць баяздольную армію, заняць баявыя пазіцыі.
Пры Януковічы сілавыя структуры рыхтаваліся для выканання якасна іншых задач. Лепшы таму доказ — крымскі беркут, які, разам з расейцамі, стаў адной з ключавых сіл у захопе Крыма. Нам трэба было аднавіць працу сілавых структур. Элементарна — міліцыі, ДАІ, патрульных службаў, якія папросту баяліся выходзіць на вуліцы гарадоў.
Вядома, седзячы ў Фэйсбуку, усё здаецца простым і лагічным, вельмі проста — з такой пазіцыі — асуджаць, крытыкаваць. Так, і не толькі ў Фэйсбуку. Будзем адкрытыя: многія правакатары — а інакш іх назваць нельга, — якія тады крыкам крычалі, заклікалі да эскалацыі канфлікту; у тэлеэфірах — выпісвалі тысячу і адзін рэцэпт таго, як «выбіць рускіх з Крыма», некаторыя з іх ведалі ўсю складанасць сітуацыі, але працягвалі расхістваць сітуацыю.
… Вось чаму нашым вайскоўцам ў Крыме, хто застаўся верны прысязе, хто не здрадзіў, была пастаўлена задача трымацца. Трымацца з апошніх сіл. Нягледзячы на шматлікія правакацыі. У прынцыпе, салдаты і афіцэры гэтую задачу выканалі.
… Дарэчы, вельмі небяспечны быў участак па поўночнай мяжы.
— З боку Чарнігава?
— Так. Таму што пры ўварванні адтуль, рускія танкі ўжо праз пару гадзін маглі быць у Кіеве. Разумеючы гэта, мы, паўтараю, рабілі максімум для абароны мяжы, стваралі ўмацаваныя раёны; рыхтавалі лінію абароны, здольную супрацьстаяць ўварванню і г.д.
«Расейскія танкі ўшчыльную падыходзілі да мяжы, здзяйснялі манеўры і, метраў за сто ад кардона, разварочваліся»
— Першы час вы былі і спікерам, і в.а. прэзідэнта, і кабінетам міністраў камандавалі. Вы наогул, на тым этапе, зразумелі, у што ўвязаліся?
— Трэба было трымаць сябе ў руках і дзейнічаць. Было няпроста, вядома. З аднаго боку, трэба было аднавіць усе інстытуты дзяржаўнай улады, аднавіць сістэму кіравання краінай. З іншага боку, ва ўмовах эканамічнага крызісу і дэфіцыту ўсіх неабходных рэсурсаў, падрыхтаваць краіну да абароны. У той перыяд мы па некалькі разоў на дзень атрымлівалі інфармацыю аб падрыхтоўцы ўварвання. І гэта, на жаль, не былі фэйкі. Калі, маўляў, украінскія вайскоўцы ў Крыме не выканаюць чарговы ўльтыматум, не пачнуць раззбраенне… Амаль кожную ноч мы праводзілі ў камандным пункце, армія — у акопах ўздоўж мяжы…
— Адносна ўварвання. Сёння чакаць яго яшчэ даводзіцца?
Каб пазбегнуць трэцяга этапу санкцый, Савет Федэрацыі адмяніў рашэнне, якое дазваляе ўвесці войскі на тэрыторыю Украіны. Але ўзброеныя сілы РФ па-ранейшаму стаяць ля нашых межаў. Для паўторнага прыняцця такога рашэння трэба толькі некалькі гадзін.
… Дазвольце, вярнуся да тэмы ваеннага становішча. Безумоўна, яго даўно неабходна было ўводзіць на тэрыторыі Данецкай і Луганскай абласцей. Гэта дазволіла б больш эфектыўна выкарыстоўваць ужо наяўныя ў нас рэсурсы.
— Чаму гэтага да гэтага часу не адбылося?
— Вы ж ведаеце: неабходна было правесці прэзідэнцкія выбары. А ў выпадку ўвядзення ваеннага становішча на асобна ўзятай тэрыторыі спыняецца не толькі любая палітычная дзейнасць — з выбарамі ўключна, — але ўводзіцца шэраг іншых абмежаванняў, у прыватнасці цэнзура ў СМІ.
Але выбары сапраўды былі неабходныя. Нам трэба было цалкам легітымізаваць цэнтральную ўладу. З задачай мы справіліся.
Сёння прэзідэнт шукае спосабы ўрэгулявання сітуацыі мірным шляхам. Ва ўсякім выпадку, ніхто потым не зможа сказаць, што ён не спрабаваў гэта зрабіць.
Калі ж мірныя ініцыятывы кіраўніка дзяржавы не будуць падтрыманыя, у нас не застанецца альтэрнатывы ўвядзенню ваеннага становішча і вырашэння сітуацыі сілавым шляхам.
— У такім выпадку, мы павінны быць гатовыя да поўнамаштабнага ўварвання.
— Гэтая пагроза пастаянна вісіць над нашай краінай ужо тры месяцы.
Я казаў, што яшчэ ў пачатку вайны нашы войскі былі прыведзены ў поўную баявую гатоўнасць. Добра памятаю, як па начах — калі прыходзіла, чарговы раз, інфармацыя аб магчымым уварванні, — расійскія танкі ўшчыльную падыходзілі да нашай мяжы, здзяйснялі манеўры і, метраў за сто ад мяжы, разварочваліся. Гэта быў такі псіхалагічны ціск. Потым на раніцу расійскі бок заяўляў пра нейкія нібыта чарговыя вучэнні.
Зразумела, тады публічна мы не маглі выдаваць усе падрабязнасці таго, што адбывалася, наадварот — абавязаныя былі спыняць панічныя настроі.
— Вы коратка абмовіліся аб тым, што ў пачатку канфлікту ў Крыме мы не гатовыя былі ваяваць…
— У нас фактычна не было баяздольнай арміі. І, так, вайсковыя часткі, размешчаныя ў Крыме, таксама былі не гатовыя ваяваць. Негатоўнасць страляць — не такая ўжо дзіўная або асаблівая праблема. Пагутарыце з ветэранамі ВАВ… Многія тады гінулі, так і не націснуўшы на курок. Страляць у іншага чалавека, нават калі гэта вораг, псіхалагічна заўсёды вельмі складана.
Таму калі пачаліся захопы воінскіх частак, так, згодна са Статутам, нашы вайскоўцы не проста маглі, яны павінны былі ўжываць зброю ў адказ. Тым не менш, гэтага не адбывалася.
— Ваенныя казалі, што ім не было загаду страляць.
— Гэта не так. Пасля гібелі нашага вайскоўца, я наўпрост даў загад ужываць зброю. Кіраўніцтва Мінабароны папрасіла прадубляваць яго ў пісьмовым выглядзе. І я падпісаў гэты загад.
— Праўда?! Чаму не было пра гэта вядома?
— Таму, што вайна і піяр несумяшчальныя.
…З усімі камандзірамі нашых крымскіх частак мы ўвесь час былі на сувязі. Пастаянна праводзіліся — з удзелам Генштаба — селектарныя нарады. Камандзірам непасрэдна даводзіліся загады і ставіліся задачы.
Чаму яны не стралялі? Вы ж памятаеце, якая была сітуацыя. З аднаго боку — праводзіліся расследаванні адносна прымянення зброі сілавікамі на Майдане, з іншага — гэты мой загад… І вось камандзіры вайсковых часцей не тое, каб баяліся, не, але асцерагаліся, што ў выпадку прымянення зброі іх потым зробяць «крайнімі»… Улічыце, што ўсіх іх атачаў нашмат большы па колькасці праціўнік, таму камандзіры павінны былі аддаваць загад на ўжыванне зброі толькі ў крайнім выпадку, калі была рэальная пагроза для жыцця асабістага складу.
І яшчэ момант. Нашы часткі ў Крыме на 80% камплектаваліся кантрактнікамі з мясцовых. Гэта былі крымчакі, якія самі жылі на паўвостраве, іх сем'і там знаходзіліся. Для іх гэта была звычайная праца. І вось наступіў момант, калі яны — са зброяй у руках — павінны былі абараняць Украіну. Былі тыя, хто адразу перайшоў на бок акупантаў або склаў зброю пры першай небяспецы. Але былі і тыя, хто выстаяў. Так ці інакш, па факце большасць з крымскіх кантрактнікаў засталіся ў Крыме.
Ці мог я тады пра гэта казаць публічна? Зразумела, не мог. Наадварот, я, як мантру, паўтараў словы пра высокі баявы дух нашай арміі. І нельга было, у тых абставінах, інакш.
— Зразумела, што на вас гэта цісне …
— Падчас шматлікіх селектарных нарад з камандзірамі яны прасілі даць загад на адступленне, на вывад войскаў з Крыма …
— І калі яны казалі, што ім не даюць загад, мелася на ўвазе, не даюць загад адыходзіць. Так, ці што?
— Менавіта.
— Кхм. Гэта сур'ёзная заява.
— Паслухайце, сілы праціўніка значна пераўзыходзілі нашыя і па ўзбраенні, і па колькасці асабовага складу. Нашы часткі знаходзіліся ў поўным ачапленні на тэрыторыі, дзе большасць насельніцтва актыўна падтрымлівала акупантаў.
Падчас вось гэтых селектарных нарад, камандзіры тлумачылі: у нас больш за палову байцоў — мясцовыя, яны не гатовыя ваяваць… Не гатовыя не тое, што абараняць часткі, але нават рабіць выгляд, што абараняюць.
Але былі і афіцэры-героі, сапраўдныя героі — Мамчур, Варончанка, Гайдук і іншыя гатовыя стаяць да канца. Пры гэтым, яны таксама разумелі, што іх сем'і — Крыме, і ў выпадку абвастрэння сітуацыі іх блізкія могуць апынуцца ў закладніках.
А нам трэба да зарэзу выйграць час. У нас яшчэ армія не гатовая была трымаць паўнавартасную абарону. Таму я мог даць толькі адзін загад — трымацца, трымацца і яшчэ раз трымацца. І яны выстаялі столькі, колькі нам было трэба, каб аднавіць войска і правесці мабілізацыю.
— З якога моманту можна казаць пра тое, што наша армія была ўжо гатовая. Ну, плюс-мінус?
— За месяц дзесьці мы змаглі падрыхтавацца. Гэта значыць, канец сакавіка — пачатак красавіка.
— Зараз я задам вельмі прымітыўнае — з журналісцкага пункту гледжання,— але цалкам справядлівае, з пункту гледжання абывацеля, пытанне. Менавіта: чаму мы засталіся з расійскай пагрозай адзін на адзін? Бо былі ж Будапешцкія пагадненні і г.д. Чаму міжнародны фактар не спрацаваў?
— Еўропа і ўвесь цывілізаваны свет не былі гатовыя да агрэсіі. Яны баяліся маштабнай кантынентальнай вайны. Баяліся, што вайна прыйдзе ў Еўропу, якая сама ваяваць не гатовая.
Так, на паперы ёсць краіны-гаранты (бяспекі і тэрытарыяльнай цэласнасці Украіны), але на справе ўсё, што мы атрымалі — спачуванне і сухія пайкі. Усё.
Зрэшты, маральная падтрымка, ціск грамадскай думкі ўсяго цывілізаванага свету, адыгралі, безумоўна, таксама сур'ёзную ролю. Асабліва — на пачатковым этапе. Нас публічна падтрымалі ўсе дэмакратычныя краіны, і Украіна вельмі ўдзячная за гэта.
Адыграла ролю і пагроза эканамічных санкцый.
Пры гэтым я сустракаўся з многімі кіраўнікамі еўрапейскіх краін, ЗША, Канады, прасіў даць нам дапамогу ў выглядзе ўзбраення, тэхнічных сродкаў. Наяўнасць новай звышдакладнай зброі дазволіла б нам не толькі больш эфектыўна ваяваць, але больш эфектыўна абараняць грамадзянскае насельніцтва. На жаль, мы не атрымалі ад іх нават рагаткі. Гэта праўда.
«Кроў украінцаў — на сумленні палітычнага кіраўніцтва Расеі»
— Адкруцім трохі назад. Канец сакавіка, вы дэ-факта ўзначальнаеце ўрад. У Крыме пачынаюцца хваляванні, адбываецца захоп парламента АРК. Ці спрабавалі вы тады звязацца са спадаром Пуціным, высветліць, што наогул адбываецца?
— Пуцін адмовіўся выходзіць на сувязь. А Федэральны Сход даў яму права ўводзіць ва Украіну войскі.
Яны дэманстратыўна не прызнавалі легітымнасьць кіеўскай улады (усміхаецца). За выключэннем, хіба што, парламента. І вось са мной, як кіраўніком парламента, дазволілі паразмаўляць спікеру Дзярждумы Нарышкіну.
Літаральна адразу ж пасля пачатку акупацыі Крыма, захопнікі першы раз выставілі нам ультыматум — скласці зброю. Я памятаю, як мне патэлефанавалі ў тры гадзіны ночы, паведамілі пра гэта. Якія нашы дзеянні? Я даю каманду абараняць нашы часткі, караблі, тэхніку і г.д. Сам, так, набіраю Пуціна. Натуральна, у тры гадзіны ночы нас не злучылі, але мне ўдалося пагаварыць з Нарышкіным. Ён спрабаваў рабіць выгляд, што не разумее ў чым справа, ён не ведае пра тое, што адбываецца і г.д. На што я яму сказаў: ваенныя злачынствы не маюць тэрміну даўнасці, ваша краіна цяпер пераходзіць вельмі небяспечную рысу…
…Хачу сказаць, што першапачаткова Крым разглядаўся імі як плацдарм. Плацдарм для паўнавартаснага ўварвання, з захопам Данецкай, Луганскай, Харкаўскай, Адэскай, Днепрапятроўскай, Херсонскай і Мікалаеўскай абласцей.
Калі план прамога ўварвання быў сарваны, яны запусцілі план маштабнай дэстабілізацыі ў гэтых рэгіёнах.
Пачалося з Харкава. Вы памятаеце, як некалькі разоў захоплівалі там абдадміністрацыю. Я адправіў у Харкаў міністра ўнутраных спраў Авакава і сёння магу адзначыць, што, шмат у чым, дзякуючы яго намаганням, удалося адстаяць горад. АДА аператыўна вызвалілі, путчыстаў арыштавалі, а потым, пакрысе наладзілі сітуацыю ў вобласці ў цэлым.
Пазітыўным фактарам стала прызначэнне ў Днепрапятроўск Ігара Каламойскага, які таксама хутка навёў парадак на даручанай тэрыторыі.
— Наколькі я ведаю, ён сам падахвоціўся губернатарстваваць і прапанаваў вам сваю кандыдатуру.
— У адрозненне ад многіх, ён не хаваўся, не чакаў, а заявіў пра гатоўнасць абараняць краіну.
— Добра. Вы зараз закранулі важную тэму. Адносна маштабу агрэсіі, якая рыхтавалася. Наколькі я ведаю, планавалася яна задоўга да Майдану. Майдан проста стаў каталізатарам. Не так даўно вы сустракаліся з прэзідэнтам Беларусі Лукашэнкам. Паводле маёй інфармацыі, падчас сустрэчы ён паказваў вам вайсковыя карты, датаваныя яшчэ восеньскімі месяцамі, на якіх чырвонымі стрэлкамі былі адзначаны кірункі ўварвання. Там жа пазначаліся месцы дыслакацыі расійскіх войскаў ля нашых межаў. Па дзіўным збегу абставінаў, войскі зараз размешчаныя менавіта там, дзе паказана было на гэтых картах.
— Сапраўды, Расія разглядала ўладу Януковіча як марыянеткавую, закліканую забяспечыць усе іх жаданні, але ўсё роўна да захопу Крыма яны рыхтаваліся загадзя. Больш за тое, калі Майдан яшчэ толькі пачаўся, а Януковіч яшчэ захоўваў ўсю паўнату ўлады, колькасць аблётаў нашай мяжы расейскай авіяцыяй павялічылася ў сто разоў. Калі зусім дакладна, то гэта пачалося ў другой палове 2013-га.
— Гэта значыць, рускія яму не давяралі.
— Не, вядома. Больш за тое, разведка Януковічу ўсё дакладвала, але ў яго тады быў іншы прыярытэт — уладу сваю ўтрымаць. У тым ліку таму ён ішоў на любыя саступкі рускім: узгадайце эканамічныя дамовы, якія былі падпісаны ў той час.
— Прыватызацыя шэрагу стратэгічны прадпрыемстваў. Якія, дарэчы, на паўднёвым усходзе знаходзяцца.
— Калі б рэжым не абрынуўся, гэтыя прадпрыемствы, у тым ліку і газатранспартная сістэма, — несумненна — адышлі б рускім.
…Усё ж такі працягнем наконт планаў Расеі адносна Украіны. У Маскве прадугледжвалі верагоднасць таго, што кіеўская ўлада перастане быць падкантрольнай. На гэты выпадак быў прадугледжаны рэжым ўварвання і ваеннай акупацыі. Што, уласна, часткова рэалізавалася.
— Нашто ім гэта?
— Каб адрадзіць імперыю. Як там: ад мора да мора. Для Пуціна гэта літаральна навязлівая ідэя.
Што ён сёння прапануе расійскаму народу? Рэформы, развіццё эканомікі? Для гэтага неабходная дэмакратыя, празрыстасць, канкурэнтнасць, якіх у Расіі няма, таму расейцам прапануюць вобраз знешняга ворага, ім прапануюць вайну, ілюзію сілы.
Сапраўды гэтак жа было калісьці ў фашысцкай Германіі. У таталітарных рэжымах заўсёды так: кагосьці знішчыць, кагосьці — паставіць на калені. Але Украіну яны паставіць на калені і не змаглі. Больш за тое, як ні парадаксальна прагучыць, знешняя агрэсія толькі паскорыла фарміраванне сапраўднай моцнай нацыі ва Украіне. Нацыі, для якой «свабода» — не пусты гук, нацыі, гатовай сябе абараняць.
— Напрыканцы «ваеннай» часткі размовы. Як вы думаеце, падзеі стануць развівацца далей, які ваш прагноз? Ці сапраўды нам удасца аператыўна завершыць АТА?
— Кроў украінцаў — на сумленні палітычнага кіраўніцтва Расіі. На жаль, я не веру, што яны адмовяцца ад сваіх імперскі замашак, ад далейшай агрэсіі. Ім прапанаваны мірны шлях, але ці пойдуць яны гэтай дарогай?
На сёння галоўнае, што нам удалося — замкнуць кола вакол баевікоў, у тым ліку істотна абмежаваць іх знешнія каналы пастаўкі падмацавання, зброі і г.д. Калі мы ўтрымаем сітуацыю на ўсходняй мяжы, то — я ўпэўнены — зможам, па факце, цалкам яе купіраваць.
Важна зрабіць гэта да канца лета. Так, каб першую палову восені прысвяціць аднаўленню правапарадку на вызваленых тэрыторыях, аднаўленню інфраструктуры, аб'ектаў камунальнай гаспадаркі, паспець падрыхтавацца да зімы. Вы ж разумееце, што тэрарысты не стануць займацца пытаннямі кацельняў, ацяплення, асуджаючы сотні тысяч людзей на невыносныя ўмовы існавання. Між тым, на гэтых тэрыторыях жывуць нашы грамадзяне…
«Не факт, што я наогул буду ўдзельнічаць у выбарах»
— Пераходзім да палітычнай часткі размовы. Калі вы прагназуеце дату датэрміновых парламенцкіх выбараў? Калі прагназуеце іх наогул?
— Датэрміновыя выбары патрэбныя, але іх можна праводзіць толькі пасля стабілізацыі сітуацыі на ўсходзе. Вайна і выбары — катэгорыі несумяшчальныя.
— Ясна. Гэта значыць, не раней за вясну. У якім фармаце Аляксандр Турчынаў можа пайсці на гэтыя выбары? Відавочна, што вашы дарогі з Юліяй Цімашэнка ўжо канчаткова разышліся. А можа, не зусім канчаткова?
— Не, не разышліся. Я перакананы, што ўсе, хто жадае краіне дабра, усе рухаюцца ў адным кірунку …
— Ого. Значыць, сапраўды і назаўсёды разышліся.
— Вы памыляецеся. Праўда ў тым, што ў нас сапраўды была няпростая гутарка напярэдадні старту выбарчай кампаніі. Я казаў, што Юліі Уладзіміраўне, на мой погляд, не варта балатавацца. Яна да маёй думкі не прыслухалася, ну і я проста перастаў актыўна раіць, вось і ўсё.
— Якія контраргументы — у адказ на вашыя довады — яна прыводзіла?
— Юлія Уладзіміраўна была перакананая ў сваёй перамозе. Тады як я разумеў, што перамога павінна была быць атрымана ўжо ў першым туры. Прычына тая ж: вайна. Бо, калі б гэтага не здарылася, у нас да гэтага часу, удумайцеся, не было б новага кіраўніка дзяржавы. У гэтых умовах дэмакратычныя сілы павінны былі аб'яднацца вакол аднаго кандыдата.
Больш за ўсё шанцаў на перамогу меў Пётр Парашэнка. Так яно, уласна, і атрымалася.
— У якой якасцi, па спісе якой партыі вы будзеце ўдзельнічаць у наступных выбарах?
— Не факт, што я наогул у іх буду ўдзельнічаць. Ёсць шмат спраў, больш важных і патрэбных.
