Прыяцель на вуліцы: ты ведаеш, твае тэксты пра мову робяць эфэкт чырвонай анучы? А што я зраблю, калі яна «чырвоная ануча» у дзяржаўных маштабах? Яны прыляпілі арнамэнт над галавой, «а‑ля беларус», але з асалодаю мову беларускую топчуць пад гэтым самым арнамэнтам.
Мне гавораць: гэта нават афіцыйна прызнаецца, яна самая крынічная, мілагучная, лагодная, пяшчотная, таму трэба паболей мягкіх знакаў, паболей «я». Я адказваю: ня верце іхнім кветачкам, якіх яны не шкадуюць сёньня беларускай мове, выгнанай са школы і адусюль, гэта штучныя кветачкі‑вяночкі — на яе магілу, каб усё было прылікова — пра нябожчыцу толькі добрае, станоўчае, прыемнае. Цешцеся, г.зв. «сьвядомыя»!
Калгасьнікі, якія атабарыліся ў горадзе, працягваюць зьневажаць мову, дыскрымінаваць, вынішчаць. Учорашнія носьбіты «самай крынічнай». І толькі горад, ясна, пісьменьнікі гораду, ды іншыя жыхары могуць нейк супраціўляцца гэтаму. Уласна кажучы, яны сёньня якраз і супрацьстаяць гвалтоўнаму асфальтнаму катку ўчорашніх калгасных трактарыстаў.
Усім відавочна: калі мова выжыве, яна выжыве ў горадзе, на вёску ніякіх надзей даўно няма, у вёсцы яна дажывае, памірае, каб хоць нейк аджыць у горадзе. І гэта будзе менавіта сучасная мова, гарадзкая, эўрапейская, у якой немагчыма ўлічыць кожны колішні чых вясковага дзеда, трэба быць рэалістамі. Што важней — лёс мовы, ці гэтыя «сьсь»?.. Людзі зь вёскі, якія любяць мову, на жаль, ня маюць у горадзе ўлады і ня могуць уплываць на сытуацыю.
Я толькі хацеў сказаць, што мы жывем у цяперашнім дні, мы ня можам увесь час распальваць сябе думкамі пра 1918‑ы, пра падручнік Тарашкевіча і г.д. Моўны досьвед наш пабудаваны на школьных уроках, на унівэрсытэцкіх лекцыях, на кнігах і газэтах не даваенных заходнебеларускіх, прыкладам, не эмігранцкіх, мы мясцовыя, мы з гэтага часу. Мы раніцай п’ем каву, змолатую ўчора, а не ў 1920‑х.
Мы ня можам увесь час трымаць у галаве перагародку: да рэформы 33‑га і пасьля яе. Мы ня можам апынуцца болей ніколі ў Беларусі дачарнобыльскай, як ні прыкра… Мы робім сябе падвойнымі ўнутранымі эмігрантамі, спачатку ў чажамоўным асяродзьдзі, затым унутры мовы. Навошта? Сэнс? Каб згодна савецкай звычкі: ствараць сабе на кожным кроку дадатковыя цяжкасьці, каб потым іх нейк спрабаваць пераадольваць?
Мне скажуць: дык ты, што — супраць Тарашкевіча, ты ня здатны засвоіць клясычнага правапісу? Я адкажу: ня стаўце з ног на галаву. Калі мы дбаем не пра сябе асабіста пераважна і пра свае тэксты, прозу, вершы, а гаворым пра мову шырэй — у маштабах Беларусі, то мы павінны прызнацца: замацаваць, пагатоў пашырыць яе ў гэтых умовах нерэальна, але можа атрымацца захаваць яе ўвогуле ва ўжытку, дзякуючы паасобным пляцоўкам у школах, рэдакцыях, у бібліятэках… У афіцыйных яе рамках, зразумела.
Змагаючыся з мовай быццам з наркамаўскім агентам, варагуючы з апострафамі, мы ўскосна спрыяем трактарысту асфальтнага катка, а нам здаецца, што наадварот.
