Калі ўпісаць у пошукавік словы «Вайна ва Украіне», то адцэнзураваны сэрвіс «Рувікі» адразу выдае адпаведны варыянт менавіта са словам «вайна» і без так званай «СВА». Скрыншот афіцыйнага сайту «Рувікі».
Праект так званай свабоднай энцыклапедыі «Рувікі» быў анансаваны яшчэ у маі мінулага года ў якасці чарговага расійскага аналага «Вікіпедыі», у якім «не будзе фэйкаў і адкрытай хлусні».
Пляцоўка размешчана выключна на расійскіх серверах, цалкам падпарадкоўваецца расійскаму заканадаўству, а таксама можа рэдагавацца і верыфікавацца дзяржаўнымі органамі Расіі (сярод якіх пазначана Расійская акадэмія навук).
Усяго на «Рувікі» на дадзены момант размешчана 1 мільён 959 тысяч артыкулаў, што крыху больш за паказчыкі рускай «Вікіпедыі» — 1 мільён 958 тысяч артыкулаў (агулам ва ўсёй «Вікіпедыі» налічваеца больш за 60 мільёнаў артыкулаў).
А у беларускай «Вікіпедыі» — 238 тысяч.
Пры гэтым, паводле сэрвісу адсочвання інтэрнэт-трафіку SimilarWeb, агульная колькасць наведванняў беларускай «Вікіпедыі» за мінулы месяц перавысіла паказчыкі «Рувікі» — 202 тысячы чалавек супраць 157 тысяч. У той жа час рускую «Вікіпедыію» паспелі наведаць 130,5 мільёна.
Але што сабой уяўляе кантэнт «Рувікі», наколькі ён цэнзураваны і адрозніваецца ад той жа «Вікіпедыі»? Праверылі на некалькіх вострых тэмах.
Ніякіх «Плошчаў», Гітлераў і ўварванняў ва Украіну
Адразу трэба адзначыць, што «Рувікі» не падтрымлівае беларускую мову (усяго ў сэрвісе толькі 20 моў народаў Расіі), таму ён практычна не распазнае запыты на беларускай.
Возьмем, для прыкладу, артыкул пра Лукашэнку.
У адрозненне ад варыянта ў «Вікіпедыі», тут у пачатку да слоў «дзяржаўны дзеяч» дадалі слова «бачны».
Пачатак тэксту пра Лукашэнку ў «Вікіпедыі» (злева) і на «Рувікі» (справа)
Значна адрозніваецца і змест артыкула. Калі ў «Вікіпедыі» пра Лукашэнку ёсць асобныя раздзелы пра міжнародныя санкцыі, масавыя рэпрэсіі і палітычныя забойствы, то ў «Рувікі» ўся крытыка абмяжоўваецца толькі раздзелам пра санкцыі.
Цэнзура таксама прыбрала раздзелы пра «апошняга дыктатара Еўропы», мянушку «Бацька», хвалебныя выказванні Лукашэнкі пра Адольфа Гітлера і іншае.
Змест артыкула пра Лукашэнку ў «Вікіпедыі» (злева) і на «Рувікі» (справа) ад самога пачатку да раздзела пра асабістае жыццё і сям'ю.
Увесь артыкул асвятляе Лукашэнку ў спрошчаным і станоўчым фармаце, толькі мімаходзь згадваючы некаторыя моманты народнага супраціву. Паводле «Рувікі», за амаль 30 гадоў дыктатуры Лукашэнкі супраць яго выступалі толькі Вярхоўны Савет Беларусі ў 1996-м і апазіцыя ў 2020-м.
Таксама няма ніводнага згадвання саўдзелу рэжыму Лукашэнкі ў вайсковай агрэсіі супраць Украіны.
У той жа манеры быў апрацаваны і артыкул пра Пуціна, але там яшчэ менш крытыкі, чым у тэксце пра Лукашэнку.
Ніякіх палітычных пераследаў, забойстваў і атручванняў, ніякіх аналогій з Гітлерам і Сталіным, ніякіх мітынгаў і пратэстаў (напісалі толькі пра незадаволенасць пенсійнай рэформай), ніякай карупцыі і ўварвання ва Украіну.
Змест артыкула пра Пуціна ў «Вікіпедыі» (злева) і на «Рувікі» (справа) ад трэцяга-чацвертага тэрмінаў прэзідэнцтва да раздзелу пра светапогляд і рэлігію.
Адзінае, што засталося з крытыкі, гэта непунктуальнасць Пуціна і згадка пра абвінавачванні Міжнароднага крымінальнага суда, «якія Расія не прызнае».
Расійская апазіцыя, паводле артыкула, жадае толькі «абразіць і ачарніць» Пуціна, а таксама «спрабуе аб'яднаць нацыяналістычную і нават ксенафобскую рыторыку з эканамічным лібералізмам».
Акрамя гэтага ў раздзеле крытыкі Пуціна цэнзары наадварот пачалі хваліць Пуціна за барацьбу з карупцыяй.
Што ж тычыцца самога расійскага ўварвання ва Украіну, то дастаткова зноў зірнуць на розніцу ў структурах зместу адпаведных артыкулаў у «Вікіпедыі» і на «Рувікі».
У артыкуле пра «СВА» увогуле няма ніякай крытыкі.
Прыбрана нязручная інфармацыя, увесь тэкст спрошчаны і абагульнены да максімуму. Фокус ідзе выключна на стратах украінскай арміі, паражэнчых настроях у заходняй прэсе і расійскай штомесячнай вайсковай зводцы.
Артыкул ад пачатку да канца апраўдвае расійскае ўварванне ва Украіну, чакана пазбягаючы слова «ўварванне» і яго сінонімаў, асабліва слова «вайна».
Пры гэтым ёсць адно «але». Калі ўпісаць у пошуку словы «Вайна ва Украіне», то адцэнзураваны «Рувікі» адразу выдае адпаведны варыянт менавіта са словам «вайна» і без усялякіх «СВА».
Ёсць і такое, што, напрыклад, у артыкуле пра паспяховы ўкраінскі контрнаступ пад Харкавам у 2022 годзе пішацца, што Расія ўварвалася ва Украіну.
А ў артыкуле пра «неанацызм ва Украіне» цэнзары ўвогуле спасылаюцца на матэрыял выдання Deutsche Welle пад назвай: «Як Пуцін апраўдвае ўварванне ва Украіну».
Збой цэнзуры ці наўмыснае дзеянне?
І гэта яшчэ далёка не ўсё. Калі узяць артыкул пра пратэсты 2020 года ў Беларусі, то можа здацца, што пракрамлёўскія цэнзары займаюць бок беларусаў у барацьбе з рэжымам Лукашэнкі.
Так, у тэксце артыкула гаворыцца аб «празмернай жорсткасці» сілавікоў у адносінах да пратэстуючых, да якіх «масава прымянялі катаванні і іншыя віды жорсткага абыходжання», што прыводзіла і да гібелі людзей.
Падрабязна апісваюцца здзекі з пратэстоўцаў, перапоўненасць і антысанітарыя ў ізалятарах, а таксама людскія крыкі з камер, чутныя на вуліцы.
Акрамя таго, «Рувікі» звяртае ўвагу і на той факт, што на нядзельных маршах збіралася па некалькі сотняў тысяч беларусаў.
«Рувікі», артыкул пра пратэсты ў Беларусі
«Рувікі», артыкул пра пратэсты ў Беларусі
У дадатак да гэтага ў артыкуле пералічаны нацыянальныя беларускія сімвалы, якія ўвасабляюць «апазіцыю рэжыму і актыўны выступ супраць улады Лукашэнкі».
Аўтары тэксту адкрыта спасылаюцца на праваабарончы цэнтр «Вясна» і беларускія незалежныя медыя, уключаючы «Нашу Ніву», «Белсат», «Новы Час» і г.д.
Але як такое магчыма, што на пракрамлёўскім «Рувікі», пры ўсёй заяўленай ягонай цэнзуры, можна знайсці шмат няёмкіх і непрымальных для Крамля артыкулаў і дэталяў (асабліва, калі за тое ж самае судзяць і штрафуюць «Вікіпедыю»)?
Адказ просты. «Расійскі аналаг Вікіпедыі» наўпрост капіюе большасць матэрыялаў з самой «Вікіпедыі» (разам з тым, што расійскія ўлады называюць «фэйкамі і адкрытай хлуснёй») і без зменаў перастаўляе іх у сябе.
Вось як гэта выглядае на прыкладзе артыкула пра беларускія пратэсты (тэкст і змест двух артыкулаў цалкам ідэнтычныя).
Пачатак артыкулаў пра пратэсты 2020 года ў «Вікіпедыі» (зверху) і на «Рувікі» (знізу)
Артыкул пра Святлану Ціханоўскую на «Рувікі» таксама цалкам адпавядае зыходнаму варыянту з рускай «Вікіпедыі» (разам са згадваннем пасады «кіраўніцы Аб'яднанага пераходнага кабінета Беларусі»).
Пачатак артыкулаў пра Святлану Ціханоўскую ў «Вікіпедыі» (зверху) і на «Рувікі» (знізу)
Такое ж капіяванне адбылося і са Сталіным, якога і ў арыгінальным артыкуле «Вікіпедыі», і на «Рувікі» называюць вінаватым у змове з Гітлерам перад нападам на Польшчу, а таксама у масавых палітычных рэпрэсіях і забойствах мільёнаў чалавек, уключаючы расстрэлы ў Катыні, якія Крэмль звычайна адмаўляе.
Пачатак артыкулаў пра Іосіфа Сталіна ў «Вікіпедыі» (зверху) і на «Рувікі» (знізу)
Кіраваць праектам «Рувікі» паставілі Уладзіміра Мядзейку, былога дырэктара «Вікімедыя РУ» — арганізацыі, якая адказвае за развіццё свабодных ведаў і ў прыватнасці усяго рускамоўнага раздзела «Вікіпедыі».
У каментарах да крамлёўскіх медыя той адзначаў, што яго новая «свабодная энцыклапедыя «Рувікі» будзе фармавацца на аснове 2 мільёнаў артыкулаў, узятых з рускай «Вікіпедыі» і дапрацаваных у адпаведнасці з «патрабаваннямі».
Ці адпавядае ўсім «патрабаванням» і прынцыпам імпартазамяшчэння шматразовае націсканне клавіш Ctrl C — Ctrl V, Мядзейка не згадаў.
Пераход падчас вайны на бок расійскіх уладаў чалавека, які шмат гадоў правіў «Вікіпедыю» і мусіў спрыяць на сваёй пасадзе распаўсюду свабоды думкі і ведаў, выклікала абурэнне ў яго былых калег з «Вікімедыя РУ».
Тыя абвінавацілі яго ў «парушэнні правілаў інтэрнэт-пляцоўкі, спрыянні цэнзуры, фактычным крадзежу назвы і нанясенні сур’ёзнай шкоды рэпутацыі «Вікіпедыі», за што Мядзейка летась пазбавіўся пасады дырэктара «Вікімедыя РУ».
«Уладзімір Мядзейка застанецца ў гісторыі «Вікіпедыі» як Іуда, які здрадзіў свабодным ведам, выбраўшы бок цэнзуры і палітычнай ангажаванасці праз уласныя інтарэсы», — заяўлялі раней «Нашай Ніве» прадстаўнікі вікі-супольнасці.
Уладзімір Мядзейка, кіраўнік «Рувікі», які раней працаваў над «Вікімедыя РУ». Фота: Wikimedia Commons
Нагадаем, што «Вікіпедыя» стала ахвярай нападак з боку расійскіх уладаў яшчэ да поўнамаштабнага расійскага ўварвання ва Украіну. У 2019 годзе Уладзімір Пуцін публічна выказаўся за замену інтэрнэт-энцыклапедыі на расійскі аналаг, «у якім, ва ўсякім разе, будзе дакладная інфармацыя»
А ўжо падчас вайны ў красавіку 2022 года маскоўскі суд упершыню аштрафаваў Wikimedia Foundation — некамерцыйную арганізацыю, якая падтрымлівае інфраструктуру для працы шматмоўных вікі-праектаў — на 5 млн расійскіх рублёў.
Падставай для штрафу назвалі тое, што з рускай «Вікіпедыі» не былі выдаленыя артыкулы, якія тычыліся вайны ва Украіне, у тым ліку матэрыялы пра сітуацыю ў Марыупалі, Бучы і Кіеве. Пасля гэтага былі яшчэ некалькі штрафаў на некалькі мільёнаў рублёў, а таксама суды.
Па запыце расійскіх уладаў у сакавіку 2022 года за распаўсюд «фэйкавай і антырасійскай» інфармацыі быў затрыманы беларускі рэдактар-вікіпедыст Марк Бернштэйн, якому прысудзілі тры гады абмежавання свабоды.
Потым у 2023 годзе кіраўнік расійскага Савета па правах чалавека Валерый Фадзееў заклікаў цалкам закрыць у Расіі «Вікіпедыю». Паводле ягоных словаў, у артыкулах энцыклапедыі «шмат скажэнняў, калі гаворка ідзе пра палітыку і пра гісторыю».
У Крамлі яго ідэю падтрымалі. Але тады прэс-сакратар Пуціна Дзмітрый Пяскоў адзначаў, што спачатку трэба стварыць расійскую версію рэсурсу.
З тых часоў падобных аналагаў ствараецца незлічоная мноства, самымі буйнымі з якіх з'яўляюцца вышэйапісаны «Рувікі», «Руніверсаліс», пляцоўка «Знания» і «Вялікая расійская энцыклапедыя». І ўсе яны па ахопах, якасці інфармацыі, а таксама колькасці аудыторыі, артыкулаў і моўных версій не вытрымліваюць ніякай канкурэнцыі з «Вікіпедыяй».
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»Чытайце таксама:
«Новая Беларусь» запусціла праект, як беларусы вырашаюць праблемы з легалізацыяй
Вікіпедыя назвала старонкі, якія найбольш праглядаліся ў 2023 годзе
Аўтар 21 тысячы артыкулаў у Вікіпедыі судзіўся з БРСМ-актывісткай. Што з імі пасля гэтага стала
«Як Вікіпедыя, але толькі ў свеце картаў». Гродзенец расказаў пра сваё незвычайнае хобі
