Віктар Шніп
Вада
Мне было гады чатыры. У той час я жыў у бабулі Ганны ў Лягезах. Вёсачка невялічкая — усяго нейкіх дзесяць хат. Электрычнасьці няма, але затое ў кожнага гаспадара свой калодзеж, а то й некалькі. У бабулі было тры. Адзін калодзеж у двары, другі ў канцы саду, а трэці за плотам на калгасным лузе (пры паляках луг быў наш). І мяне на «наш луг» адпраўлялі пасьвіць гусей. Пастух зь мяне быў няважны. І так атрымалася, што я ўваліўся ў калодзеж. Але не ўтапіўся, бо ў забраны cаветамі калодзеж вяскоўцы скідвалі ламачча.
Паміж Лягезамі і Крапіўнікамі — Яршоўка. Для некага гэта проста рачулка, а для мяне, хлапчука — мяжа, за якой — невядомы сьвет. І каб без дапамогі старэйшых трапіць Туды, трэба ня толькі не збаяцца крапіўніцкіх хлопцаў, але й ведаць, дзе ў рэчцы брод. І напрасіўся я разам зь дзядзькам Віцем зьезьдзіць праз Крапіўнікі ў Яршэвічы. І ехалі мы на кані праз рэчку, і вада змывала з возу салому, і яна плыла па вадзе, як рэшткі восеньскага сонца. І крапіўніцкія хлопцы глядзелі на мяне, як на парушальніка мяжы...
Пасьля навальніцы, якая нечакана пачалася й скончылася, выбег на вуліцу. Гляджу — у лужынах корпаюцца куры і нешта дзяўбуць. Падбег бліжэй — аказалася, рыбу. А дзядзька Віця сказаў, налавіўшы той рыбы: «Віхор прынёс...»
У 1968 годзе я пайшоў у першую клясу Пугачоўскай васьмігодкі. І ў гэты ж год экскаватар разьдзяліў траншэяй нашу вуліцу — праводзілі вадаправод. Хто хацеў — правялі ваду і ў хату. Доўгі час траншэю, у якой ужо ляжалі трубы, ніхто не засыпаў. І я часта па гэтай траншэі ішоў зь сябрамі ў школу, а пасьля назад. Выпэцкваліся, як чэрці. Невядома, колькі б тая траншэя была, калі б аднойчы ў ёй у калюзе не знайшлі мёртвага вяскоўца...
Зьбіраючы грыбы, натрапіў на павешанага сабаку. Перапалохаўся. Ляжаў з тэмпэратурай, пакуль не прыйшла бабуля Параска і не пераліла празь юшку ў печы ваду і не дала мне папіць.
Лазьня ў Пугачах адна на ўсю вёску. Летам мала хто ў яе хадзіў, бо мыліся хто ў сажалцы, хто ў рэчцы, а хто дзе ўладкуецца. Ня ведаю, хто як і дзе мыўся зімой, а мы мыліся ў бочцы з вадой, якая ўтварылася ад расталага сьнегу падчас гнаньня самагонкі. Вада была цёплая і пахла брагай. І чым часьцей бацькі зімой гналі самагонку, тым часьцей мыліся мы, дзеці...
Мама працавала на кароўніку даяркай. Калі было шмат працы, яна брала мяне, каб дапамагаў даіць. І я даіў, і ведаў, што маміны заробкі залежаць ад таго, колькі яна надоіць літраў малака. І, гледзячы на іншых даярак, аднойчы я сказаў маме: «Давай і мы ў малако наліем вады...»
У часе паводкі, начытаўшыся «Палескіх рабінзонаў» і падгаварыўшы суседзкіх хлопцаў павандраваць, сьцягнуў з будоўлі скрыню, у якой разьмешвалі цэмэнт. Амаль цэлы дзень залівалі смалой дзіркі. Нават прыдумалі назву свайму чаўну — «Бал-Шні-Бал-Рут» (скарочаныя прозьвішчы нашай чацьвёркі). Нанач пабаяліся плыць і таму пакінулі прасмаленую скрыню ў кустах на невялічкім астраўку ў балоце. Раніцай, уцёкшы ад бацькоў, па дарозе да свайго чаўна сустрэлі будаўніка, які валок наш човен і лаяўся...
Сяджу з бацькам каля хаты. Распытваюся, як і чаму так называюцца навакольныя сенажаці. «За Ганьчынымі соткамі Малышоўка...» — гаворыць бацька і тлумачыць: «Яшчэ пры паляках там была рэчка. Цяпер сенажаць, а назва так і засталася...» Засталася адна назва і ад Рабінаўкі...
Сярод ночы прачнуўся ад крыку: «Пажар!» Усьлед за бацькамі з хаты выбеглі і мы, дзеці. Гарэў Руткевіч. Гледзячы на бацькоў, і я схапіў вядро з вадой, і пабег тушыць агонь. І сьцякала вада па счарнелых сьценах на счарнелую траву... І падымаўся над хатай дым з парай... І ў апаленай ночы чуліся крыкі: «Нясіце ваду!..»
На другім курсе архітэктурна-будаўнічага тэхнікуму жыў у інтэрнаце. На прыканцы вясны прыхварэў на ангіну. І неяк вечарам зайшоўся да аднакурсьніка Валодзі Харламава. Зь ім амаль ніхто не сябраваў, і жыў ён з манголамі. Майму прыходу ўзрадаваліся: «Садзіся, будзем гуляць у шашкі. Хто прайграе, той вып’е слоік вады!» — «Я гэтак гуляць ня буду!» — «Будзеш!» — і манголы з жартамі і пагрозамі прымусілі мяне гуляць. І я адразу ж прайграў. «Пі ваду!» — мангол працягнуў мне поўны слоік. «Ня буду я піць! У мяне ангіна!» — «Пі! А то прыб’ем!» І я плакаў і піў ваду. А манголы сьмяяліся... Восеньню, прыехаўшы на заняткі, я сустрэў Валодзю Харламава, ад якога даведаўся, што летам тыя манголы, якія прымушалі мяне піць ваду, патанулі ў Менскім моры...
Позьняй восеньню нас, вээлкашнікаў Літінстытуту, павезьлі на экскурсію ў Суздаль і Ўладзімер. Наша куратарка Ніна Авяр’янаўна, якая, на маё адчуваньне, у свой час была закаханая ў нашага Ўладзімера Караткевіча (вучыўся на Вышэйшых літаратурных курсах), не змагла абмінуць царкву Пакрава на рацэ Нерлі. Прыехалі, стаім ля вады, любуемся храмам на востраве. Нехта жартам прапанаваў: «Давайце сходзім у царкву!» Сьмелых не знайшлося. А Ніна Авяр’янаўна, зьвяртаючыся да мяне, сказала: «А ваш Караткевіч — схадзіў у царкву...»
У падвале нашага дому з праіржэлай трубы пацякла вада. Некалькі разоў выклікалі аварыйку, але вада як цякла, так і цячэ. І пайшоў я ў домакіраўніцтва. Да мяне ўжо туды амаль усе суседзі схадзілі. Абяцалі там і мне праз тыдзень усё зрабіць... Прайшло амаль два гады, а вада цячэ...
Позна вечарам вярнуліся ў Менск са сьвята паэзіі ў Ракуцёўшчыне. Стомленыя, чуць ногі валачом. І тут на табе — Міхась Скобла, убачыўшы на Сьвіслачы моладзь на катамаранах, прапанаваў і нам пакатацца. І адкуль узялася энэргія — паплылі. Да ўсяго Эдуард Акулін быў з гітарай, і мы са сваімі жонкамі цэлую гадзіну на вадзе сьпявалі беларускія песьні. І хадзіла па беразе міліцыя...
«А без вады і ні туды, і ні сюды!» — казаў учора сусед, паліваючы агарод. А сёньня амаль ужо цэлы дзень ідзе дождж...
