Яе вершы арганічныя, як беларускі фальклёр. Аляксандар Фядута пра Людку Сільнову.
Памяць пра паэтычных папярэднікаў — накшталт аковаў, што замінаюць палёту. Людка Сільнова — адна зь нямногіх беларускіх паэтак, якая і памяць гэтую мае, і аковамі яе ня лічыць.
Сільнова бліскуча начытана. Гэта адчуваецца не зь пераліку імён, што згадваюцца паэткай у вершах, а зь ценяў, якія яны адкідваюць, густых і зразумелых тым, хто ведаюць.
Імя тваё — золку пунсовы колер,
Мілы!
І стрэлы лятуць з усяе ў чыстым полі
Сілы!
Гэта — амаль Цьвятаева.
Сільнова на лаўры «беларускай Цьвятаевай» не прэтэндуе, хаця блізкасьць паэтычных стыхій відавочная для непрадузятага чытача. Сільнова ўвогуле ні на што не прэтэндуе. Паэтычныя вобразы выліваюцца зь яе самі сабой, нібы даводзячы, што ня рыфма робць паэта паэтам, а менавіта вобраз.
Па чырвоным сьнезе
Зялёныя
Ручаі паплылі.
Гэта — з падсьвядомасьці. Зялёныя ручаі, што плывуць па чырвоным сьнезе, — самае страшнае, што можа прысьніць чалавек, вымушаны штодзень сузіраць дзікаватую гаму дзяржаўнага сьцяга сваёй краіны. Як зялёныя зьмеі, што выплываюць на акрываўленае белае палотнішча, каб заткаць сваімі ніткамі яго ўсё.
Сьмеласьць — ня меншая, чым у Цьвятаевай.
Навек мне запомніцца
Адзін з таго воінства —
Юнак, падперазаны зьмяёй,
А бровы — як птушка
Над Белай зямлёй!
Гэта здаецца і зусім цытатай зь «Лебядзінага стану».
Але парадокс у тым, што — не цытата, а ўласнае, асабіста адчутае і перажытае.
Гайнэ пісаў калісьці: «Першы, хто параўнаў жанчыну з ружай, быў вялікім паэтам, другі — звычайным ёлупнем».
Праўда Гайнэ. Мы, мужчыны, — эпігоны нават у каханьні. Кожная жанчына адчувае па-свойму, а таму і ў Паэзіі застаецца своеасаблівай, натурыстай і непаўторнай.
Юнак, падперазаны зьмяёй, —
Смарагд зялёны душы маёй,
Гары маёй старажытная тайна,
Скарб і аўтар: перамен абяцаньне.
Гэта не зьмяя абвілася вакол юначага стану, а яна — Жанчына. І не рука, а ўся яе існасьць абвілася, нібы прадчуваючы — Шчасьце.
А Шчасьце — ёсьць?
Сіла Сільновай акурат у прадчуваньні таго, што Шчасьце ёсьць, але мімалётнае, адыходзячае, зьнікальнае — як тая ж зьмяя, якую не ўтрымаць у руках.
Пры гэтым яна застаецца Беларускай. Яе вершы арганічныя, як беларускі фальклёр. Прычым ня тое, што доўгі час выдавалася за фальклёр беларускім тэлебачаньнем: калі паўтара дзясятка бабулек садзіліся ў здымачным павільёне, да іх прыходзілі тры-чатыры равесьнікі-дзяды, і ўся гэтая пэнсіянэрская грамада спрабавала паказваць бурную весялосьць з таго, што выдавалася за «вячоркі», — хаця «вячоркі» паводле задумы сваёй — для маладых, не для тых, хто памятае, як адчувалі, а для тых, хто адчувае і, даруйце за пахабшчыну, можа. Дзякуй Рыгору Кісялю, які некалі прыкрыў на тэлеэкране гэтую праграму, што кампрамэтавала ідэю нацыянальнага адраджэньня. У паэзіі Сільновай адчуваецца фальклёрная аснова, пазбаўленая старэчага маразму.
Што новага ў каханьні
Ты вынайшла, жана?
Яно — Другіх гуканьне,
А сьвету стан — Вясна.
«Жавароначкі, прыляціце!
Зямлю-матухну абудзіце!
А зімачку забярыце,
Бо Зімачка надаела…»
Жавароначкі,
Ваяры, духі староначкі,
Музыкі нябесныя,
Чакаю штовесну я!
Альбо:
Гэта вогнішча
А ці стод?
Адгукніся,
Вясёлы бог!
Пакладзі
На блакітны спод
Яблык сьвету —
Клубок дарог.
І — дыхні,
Каб пачаўся рух,
Залатое
Скрані сьвятло
І ўтвары
Чарадзейны круг:
Паўтары мяне,
Як было!..
Народнае — накшталт дзіцячага. У паэткі Сільновай няма ўзросту. Яна то нырне ў падземны пераход — як у «ражок для марожанага», то пачне ляпіць сабе каханага — як сьнежнага балвана:
Ляплю Цябе — са сьнегу,
Сьвяточнасьці і сьмеху.
І ты — вясёлы! — як бы
Пляменьнік Сьнежнай бабы.
Ня важны, не сярдзіты,
А круглы, нібы шар.
Ня вочы — антрацыты!
І морквачкі пажар!
Дзіўны аб’ект для палымяных пачуцьцяў: у любы момант можа растаць і зьнікнуць. Але калі сапраўднае каханьне зьнікла — якраз-такі як полымя, — што застаецца рабіць?
І зьліўся Блакітны зь сінім
Так лёгка, як не было
Ні шматабяцальнай сілы,
Ні тога, што зваў «сіло».
Я — знаю: яго згубіла
(Здагадка прыйшла наўпрост:
Я, пэўна, яго любіла)
Кашуля, што навырост…
Ён вырваўся — страшны, кволы,
Разьдзёрты надвое, голы.
Ужо скіраваны ўніз,
Крывёю прахаркаў: «Сыс!..»
Больш дакладнай выявы трагедыі нерэалізаванага пачуцьця, няхай нават і з агаворкай — «Я, пэўна, яго любіла», — у беларускай паэзіі, бадай што, няма. Ні ў клясычнай, ні ў сучаснай. І гэтая страшная карціна — разадранага надвое ад лішку пачуцьцяў, ад пакуты нараджэньня вершу — паэта, які адзіны па сіле свайго — чыста мужчынскага — паэтычнага таленту быў бы здольны стаць упоравень зь Сільновай — таксама — амаль цьвятаеўская. У беларускай паэзіі, паўторымся, няма аналягу.
Няма аналягу таму, што ў паэзіі Сільнова застаецца жанчынай — але ня бабай. Яна ня тужыць, ня скардзіцца на свой бясконца маркотны лёс, а піша вершы проста таму, што думае вершамі, адчувае вершамі, гаворыць вершамі. Паэзія — яе натуральнае асяродзьдзе існаваньня.
Так для птушкі натуральна лунаць у небе.
І калі ўжо быць птушкай, дык — арлом.
Гарэлі зоркі ў вышыні —
Згаралі ў прывідным агні.
А ты ў Паўночны край паехаў,
Не адгукаесься ані.
Шлю SMS у далячынь:
«Сумуюць Прыпяць і Гарынь!
І без арла няма Эдэму.
Эдэм быў поўны толькі зь ім...»
А для жанчыны натуральна — кахаць Арла. Таму што кахаюць толькі — Першага, Найлепшага, Наймацнейшага. Калі пачынаюць шкадаваць, то гэта — ужо зусім іншае пачуцьцё, якое да каханьня амаль ня мае дачыненьня.
Яго завуць Вецер.
Ён зь вёскі Сем Арлоў
І першы на савеце
Абуджаных вятроў.
Люблю яго далоні
І позірк, нібы лёд,
Сівыя гурбы-скроні
І мэту навылёт!
Калі на ноч кладуся
Ў халодную пасьцель,
Мяне цалуе ў вусны
І кідае камель
Зямлі… Бо мне на сьвеце
Ён першы між вятроў!
Яго завуць Вецер.
Ён зь вёскі Сем Арлоў.
Цьвятаева выбрала для сябе птушку-Лебедзя, Сільнова — птушку-Арла. Розьніца істотная. Марына адчувала ў сабе самой сілу, ставіла нароўні калі паэта, дык Пушкіна ці Маякоўскага, мужчынаў сапраўдных і — вартых. Сільнова ня прагне сілы, насуперак прозьвішчу, што мяжуе з псэўдаінтымнасьцю паводле ступені сваёй знакавасьці. Яна жанчына. Жанчынай жадае заставацца, і нават нацыянальную гісторыю перапісвае па-жаночаму.
Паўночная сталіца!
Багіня і ваўчыца:
Блізьнят узгадаваць,
А потым — абярнуцца
Клубком зьмяіных вуліц
І ў Вечнасьці растаць…
Гэта — пра Вільню, вольную, вечную, загадкавую і — жаноцкую. Вільня для Сільновай — ня столькі беларуская Мэка, колькі беларускі Рым — адсюль ваўчыца ў яе вершах. І як ваўчыцы ўсё роўна, кім вырастуць узгадаваныя ёю ваўчаняты, абы жылі, так і Людцы аднолькава, каму трапяць на вочы выпушчаныя ёю ў сьвет вершы: працэс важнейшы за вынік — абы чыталі.
І яна — вольная. Вольная ад ланцугоў абавязковай для кожнага «хр-р-рэстаматыйнага» паэта тэматыкі. Вольная ад меркаваньняў крытыкі, якая — калі нават увогуле існуе ў Беларусі — не заўважае паэткі Сільновай.
Яна сама вызначае ўласны статус.
Я для цябе — вецер,
Я — замак халодны, пусты
І самы ўяўны на сьвеце…
І ці азірнесься ты
На шоргат асеньняга вецьця?
Я б — азірнуўся.
А вы?