Анатоль Лябедзька, Алесь Мілінкевіч, якія маюць найбольшыя шанцы ўзначаліць апазыцыю на прэзыдэнцкіх выбарах, адказалі на пытаньні «НН». Гутаркі адбываліся паасобку.
«НН»: Якія ў Вас уражаньні ад падрыхтоўкі да Кангрэсу?
Анатоль Лябедзька: Кангрэс — такая падзея, што безумоўна цягнецца шлейф розных эмоцыяў, і пазытыўных і нэгатыўных. Пры ўсіх хібах і крытыцы ёсьць тое станоўчае, што пераважвае: да гэтага працэсу кожная асоба, структура маглі гаварыць, што яны самыя моцныя, самыя лепшыя, але падрыхтоўка да Кангрэсу паставіла нас па ранжыры. Сёньня мы больш рэалістычна ўяўляем сабе патэнцыял розных структур, лю-дзей і ідэй. Ідзе рэальны працэс, хоць і не зусім такі, як нам бачылася на пачатку. Мы выступалі за тое, каб уцягнуць у працэс як мага большае кола зацікаўленых. Як сьведчыць статыстыка, 17% лю-дзей сказалі, што яны гатовыя былі б прыняць удзел у сходах, якія мы праводзілі. Гэта велізарны патэнцыял, які мы, на жаль, ня выкарысталі.
Алесь Мілінкевіч: Напружаньне расьце. Гэта нармальная палітычная барацьба — галоўнае, каб усё было чэсна і празрыста. Думаю, Кангрэс пройдзе выдатна.
«НН»: Калі Вас абяруць адзіным кандыдатам, якая будзе агульная стратэгія Вашай кампаніі?
АЛ: Мне лягчэй, чым іншым, бо я ня буду весьці кампанію з нуля. Ёсьць інтэлектуальны прадукт, і яго можна, як кажуць, патрымаць у руках — гэта ня лёзунгі, а тое, што прайшло міжнародную экспэртызу — пакет законапраектаў, у якім распавядаецца, што трэба рабіць для Беларусі. Гэта пазытыўны мэсыдж. Але, улічваючы, што наша праца кааліцыйная, праграму трэба ўзгадняць зь іншымі суб’ектамі, у чымсьці ісьці на кампраміс. Ёсьць і каманда людзей, якія засьведчылі сваю прафэсійнасьць. Я думаю, гэта трывалы падмурак, каб праводзіць моцную кампанію, якая можа прыйсьці ў кожны дом, у кожную сям’ю.
АМ: Я за тое, каб выбарчы штаб адзінага кандыдата меў абсалютна дыктатарскія паўнамоцтвы. Дэмакратыі ў штабах нават у дэмакратычных краінах няма. Павінна быць вэртыкальная структура з выканаўчай дысцыплінай. Я б хацеў, каб у штабе працавалі ўсе кіраўнікі партыяў, прэтэндэнты, каб мы ўсе разам узялі на сябе поўную адказнасьць за кампанію. Я супраць таго, каб паўстала некалькі камандных пастоў. Такая магчымасьць разглядаецца, але я супраць такога.
«НН»: Што зьяўляецца Вашым фірмовым адрозьненьнем ад іншых кандыдатаў, ад Лукашэнкі?
АЛ: Мяне, Мілінкевіча, Шушкевіча, Калякіна многае аб’ядноўвае. Мы ставім задачу ня столькі зьмяніць Лукашэнку, колькі тую паразытычную сыстэму, якую ён стварыў. У нас з Лукашэнкам абсалютна рознае ўяўленьне пра тое, якой павінна быць Беларусь. У будучай кампаніі трэба будзе стварыць у галовах людзей канфлікт двух вобразаў Беларусі.
АМ: Ад Лукашэнкі ў лепшы бок адрозьніваецца велізарная колькасьць людзей, якія могуць паруліць лепш, чым ён. Але размова цяпер не пра тое, хто будзе руліць, а пра тое, каб вярнуць краіну ў нармальнае маральнае становішча, пазбавіцца хлусьні і надаць ёй пэрспэктывы.
«НН»: Які найбольш моцны крок зрабіла кампанія і якую галоўную памылку?
АЛ: Самы моцны крок — гэта стратэгія аб’яднаньня. У нас ёсьць некалькі сотняў маленькіх крынічак. Самі па сабе яны нічога не ўяўляюць, але калі мы аб’яднаем іх у адно рэчышча, тады гэта будзе сіла. А не падабаецца мне тое, што ў вачах значнай часткі актывістаў няма агеньчыку перамогі. Праблема апазыцыі палягае ў сфэры псыхалёгіі. Калі ўсе будуць верыць у перамогу, тады яна і прыйдзе.
АМ: Самы моцны крок — гэта тое, што апазыцыя ўсё-такі аб’ядналася. Амаль усе палітычныя сілы, якія ў нас ёсьць, ідуць у адзіным блёку. Дрэнна тое, што апазыцыя не стварыла каманды ўжо на этапе парлямэнцкіх выбараў. Тады змагаліся партыі з партыямі, на адной вуліцы за адну ідэалёгію агітавалі, на іншай — за іншую. Трэба было тады ствараць адзіную каманду.
«НН»: Ці Вы ўжо ведаеце людзей, якія маглі б сфармаваць новы ўрад?
АЛ: Безумоўна, ёсьць каманда. Ёсьць нават некалькі складаў, як у «Лівэрпулю» ці «Манчэстэр Юнайтэд». Лукашэнкаў падыход такі: у Беларусі няма нікога, акрамя яго. Насамрэч у краіне велізарная колькасьць людзей, якія здольныя працаваць на самых розных пасадах.
АМ: Цяпер не пасады трэба дзяліць, трэба думаць, як перамагчы. Цяпер самае галоўнае не стратэгія рэформаў пасьля прыходу да ўлады, а стратэгія барацьбы зараз. Бо гэта будзе барацьба не на жыцьцё, а на сьмерць.
«НН»: Ці будзеце Вы выступаць за канстытуцыйную рэформу? Ці захаваецца інстытут прэзыдэнцтва і ў якім выглядзе?
АЛ: Вядома, я буду выступаць за рэформу. Дэкрэт нумар адзін: стварэньне ўмоваў, якія не дадуць магчымасьці прыйсьці да ўлады людзям, хворым на ўладу. Гэта азначае канстытуцыйныя рэформы. Адзінае, што новы варыянт канстытуцыі не павінен быць напісаны ў канцылярыі прэзыдэнта. Перад гэтым павінна быць рэальная сапраўдная дыскусія.
АМ: Калі б я вырашаў адзін, то я спачатку за прэзыдэнцка-парлямэнцкую рэспубліку, а потым за пераход да парлямэнцка-прэзыдэнцкай. Пакуль у нас няма грамадзянскай супольнасьці, ліквідаваць прэзыдэнцкую пасаду ня варта — гэта замарудзіць рэформы.
«НН»: Ці будзеце Вы змагацца за адмену пакараньня сьмерцю?
АЛ: Гэта адна з задач, якія трэба закладаць у парадак дыскусіі, да гэтага трэба ісьці, калі мы лічым сябе часткай эўрапейскай цывілізацыі.
АМ: Так.
«НН»: Ці зробіце Вы нацыянальную сымболіку дзяржаўнай, і які статус пасьля гэтага будзе мець цяперашняя сымболіка?
АЛ: Што да сёньняшняй сымболікі, то ў мяне яна акрамя ўсьмешкі нічога не выклікае. Гэтая сымболіка ня мае нічога да Беларусі, яна мае адносіны толькі да Аляксандра Лукашэнкі. Што датычыць нацыянальнай сымболікі, то я прыхільнік гэтых сымбаляў. Яны былі прынятыя ў Вярхоўным савеце, які на 3/4 складалі прадстаўнікі намэнклятуры, — і яны галасавалі сьвядома, бо ім проста расказалі гісторыю сымболікі. Нам трэба адкрыць дзьверы ў гісторыю, і ўсё стане на свае месцы — ня трэба будзе нікога прымушаць.
АМ: Цяперашняя сымболіка будзе мець статус часовай сымболікі. Безумоўна, старажытная павінна быць вернутая. Мы так распрапагандуем гэтую гістарычную сымболіку, што народ сам папросіць аб гэтым.
«НН»: Які статус будзе мець беларуская мова, які — расейская?
АЛ: Нам трэба вярнуцца на пяць стагодзьдзяў назад, калі маладыя людзі, якія заканчвалі манастырскую школу, ведалі пяць моваў. Хай выпускнікі беларускіх ВУЗаў ведаюць хаця б ня пяць моваў, а тры на добрым узроўні — беларускую, расейскую ды ангельскую. Разам з тым, я супраць таго, каб людзей, якім пяцьдзясят гадоў, ламаць праз калена і прымушаць іх размаўляць па-беларуску. Але што датычыць тых дзетак, якія ідуць у садкі, то безумоўна, там ня будзе ніякага гвалту і прымусу — яны будуць з задавальненьнем вучыцца беларускай мове, так і было на пачатку 1990-х. Безумоўна, для беларускай мовы мы павінны будзем рабіць пэўныя прэфэрэнцыі. Адразу разуменьня, што «так трэба», ня прыйдзе. Трэба выкарыстоўваць іншыя, эканамічныя рычагі стымуляваньня, тым жа настаўнікам дапамагаць.
АМ: Адзінай дзяржаўнай мовай павінна быць беларуская. Але чалавек з расейскай мовай не павінен адчуваць сябе горш, чым чалавек, які валодае беларускай.
«НН»: У якую краіну Вы зробіце першы візыт у якасьці прэзыдэнта?
АЛ: Свой першы візыт я зраблю ў Гародню, Берасьце, Віцебск і іншыя рэгіёны Беларусі. Што датычыць замежных візытаў — усё будзе залежаць ад сытуацыі. Мы будзем ведаць, хто нашыя сябры, хто нам працягнуў руку ў складаны час.
АМ: Гэта вырашым бліжэй да выбараў. А пра блізкую будучыню скажу. Калі мяне абяруць на Кангрэсе, то першы візыт як кандыдата будзе ў Прагу на запрашэньне Вацлава Гаўла. Што да Масквы й Вашынгтона, дык надзвычай важна будзе захаваць адносіны з Расеяй і Штатамі аднолькава добрымі.
«НН»: Якую ролю будзе адыгрываць першая лэдзі?
АЛ: Адна з найвялікшых памылак Лукашэнкі, што ён саромеецца сваёй жонкі. Першая лэдзі — гэта кавалачак традыцыяў Беларусі. Сям’я — гэта вялікая каштоўнасьць. Ня думаю, што першая лэдзі павінна выбіваць для кагосьці квоты, але яна павінна прысутнічаць. Яна павінна быць, такая, якая яна ёсьць, з сваім патэнцыялам.
АМ: Яна будзе выдатнай хатняй гаспадыняй, будзе прымаць сяброў. Але паступова трэба прывучаць грамадзтва да таго, што жонка лідэра — гэта таксама грамадзкі дзеяч.
«НН»: Калі Вас абяруць адзіным кандыдатам, Вы пераможаце?
АЛ: Я магу абяцаць тым людзям, якія падтрымаюць мяне, толькі адно: я зраблю, каб яны ўсе былі наперадзе, а я буду на крок перад імі. Гэта азначае, што я зрабіў свой выбар, і я пайду — не да канца, як кажуць, — я пайду да перамогі. Я думаю, шанец ёсьць. Лёгка было б пайсьці ў такую кампанію, відаць, у 2011 годзе, калі гэта будзе ўжо іншая краіна. Будзе велізарнейшая канкурэнцыя, але трэба будзе ісьці ўжо не па ўхабах, гэта будзе бэтонная дарога. Мне многія людзі, якім я давяраю, кажуць: а навошта табе гэта трэба? Мо трэба было б паназіраць за ўсім, што адбываецца, збоку? Калі частка людзей ня верыць у перамогу, разглядае гэта як звычайны эканамічны праект, навошта табе ісьці гарэць у гэтым пекле? І яны маюць рацыю. Але разам з тым ёсьць людзі, якія мне кажуць: ёсьць мяжа, рэшткі веры ў тое, што нешта зьменіцца. Ня зьменіцца — мы адсюль зьедзем. Зьедуць прыстойныя людзі, якія маглі б рабіць гэтую краіну сапраўднай Беларусьсю. Мне ня хочацца гэтага. Таму я сьвядома іду і настроены на перамогу. Я не разьлічваю на нейкую трэцюю сілу, я разьлічваю на першых. А першыя — тыя людзі, якія гэтыя дзесяць-пятнаццаць гадоў цягнуць на сябе ношу барацьбы за Беларусь.
АМ: Так.
Гутарыў Алесь Кудрыцкі
∎
АЛЕСЬ МІЛІНКЕВІЧ нар. 25 ліпеня 1947 у Горадні. Кандыдат фізыка-матэматычных навук. Стажаваўся ва ўнівэрсытэтах Францыі і ЗША. У 1980—1984 г. загадваў катэдрай Сэтыфскага ўнівэрсытэту (Альжыр), быў дацэнтам ГарДзУ (1978—1980, 1984—1990). У 1990—1994 — намесьнік старшыні Гарадзенскага гарвыканкаму. Кіраваў Беларускай асацыяцыяй рэсурсавых цэнтраў. Краязнаўца. Вёў гістарычную праграму на гарадзенскай тэлевізіі. Знайшоў пахаваньне апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, рэстаўраваў самы старажытны ў Эўропе гарадзенскі вежавы гадзіньнік. Мае двух сыноў.
∎
АНАТОЛЬ ЛЯБЕДЗЬКА. Нарадзіўся 27 ліпеня 1961 у в. Трылес (Стаўпеччына). Скончыў Менскі пэдынстытут (1985), спэцыяльнасьць «гісторыя і француская мова», юрфак БДУ (1993). Рабіў мэханізатарам на Стаўпеччыне (1979—1980), намесьнікам дырэктара Ашмянскай школы-інтэрнату (1987—1990). Дэпутат Вярхоўнага савету 12-га і 13-га скліканьняў. Прадстаўнік прэзыдэнта ў парлямэнце (1994). З 2000 — старшыня Аб’яднанай грамадзянскай партыі, адзін з ініцыятараў імпічмэнту Лукашэнкі (1996). Журналісцкая прэмія імя А.Майсені (1997), дыплём БАЖ «За ўсталяваньне свабоды прэсы ў Беларусі» (1999). Мае сына.