Гутарка з сацыёлягам Андрэем Вардамацким
Улада дзейнічае філігранна
«НН»: Якога кандыдата прагне беларускае грамадзтва?
Андрэй Вардамацкі: Ёсьць два тыпы рэакцыі грамадзкай думкі на лідэра краіны. Гэтыя тыпы не зьяўляюцца спэцыфічна беларускімі, бо ўласьцівыя для любой краіны. Першы — рэакцыя ў выглядзе яшчэ больш моцнага праяўленьня той найбольш характэрнай якасьці, якая прысутнічае ў лідэру пэўнай краіны. Калі гэта чалавек рэзкі, то на зьмену яму мусіць прыйсьці яшчэ больш рэзкі чалавек. Калі гэта чалавек рашучы, перамагчы яго можа чалавек яшчэ больш рашучы. Другі тып — рэакцыя процілегласьці. Калі лідэр зьяўляецца чалавекам рэзкім па характары, на зьмену яму мусіць прыйсьці мяккі чалавек. Калі лідэр апэлюе да шырокіх колаў грамадзтва і размаўляе простай мовай, дык павінен прыйсьці чалавек, які размаўляе больш вытанчанай мовай. Гэтыя два варыянты — агульная заканамернасьць, якая пашыраецца й на Беларусь.
Для беларускай грамадзкай думкі характэрныя дзьве рэчы. Першае — стомленасьць ад пэрсаналіі. І рэч тут не ў канкрэтнай пэрсаналіі, а ў часе, цягам якога дзейнічае адна асоба, бо ў выніку гэтага надыходзіць рэакцыя стомленасьці. З другога боку, можна казаць пра адсутнасьць якогасьці значнага рэйтынгу ў іншай пэрсаналіі. Гэта натуральная рэакцыя грамадзкай думкі на сытуацыю ў СМІ — іншыя пэрсаналіі папросту не рэпрэзэнтаваны. Беларусы лепш ведаюць расейскі, украінскі палітычны бамонд, нават заходні, чым тых пэрсанажаў беларускай палітычнай арэны. Улада дзейнічае філігранна дакладна. Тыя людзі, якія цяпер «на хіміі», — якраз тыя асобы ў апазыцыі, якія ў найбольшай ступені пасавалі б да вулічных дзеяньняў.
«НН»: Гэтыя людзі і ёсьць «пажаданымі» апазыцыйнымі кандыдатамі?
АВ: Існуе розьніца паміж «пажаданым» і «эфэктыўным» кандыдатам. Эфэктыўны — той, які ў сёньняшніх варунках здольны да вулічных дзеяньняў, а гэтыя кандыдаты знаходзяцца цяпер па-за межамі сталіцы. Што тычыць «пажаданага», то тут грамадзтва неаднароднае. Адна яго частка чакае кандыдата яшчэ больш рашучага, уладнага, простага. Другая прагне кандыдата больш спакойнага, рафінаванага. Ёсьць і іншы момант — слова «перамены». Пра гэта шмат гавораць — магчымасьць і неабходнасьць пераменаў у краіне. Але спэцыфіка ў тым, што, з аднаго боку, большая частка насельніцтва, згодна з сацыялягічнымі апытаньнямі, арыентаваная на перамены, але, з другога боку, ёсьць значны працэнт насельніцтва, які кажа, што калі перамены й адбудуцца, дык толькі ў горшы бок. Гэта вынік шматгадовага вопыту савецкіх рэалій, калі перамены нэгатыўна адбіваліся на насельніцтве. Гэта моцны козыр Лукашэнкі.
Адбываецца наступнае: нават той чалавек, які ня надта станоўча настроены ў дачыненьні да прэзыдэнта і ня вельмі добра ўголас пра яго гаворыць, прыходзячы на выбарчы ўчастак, у момант «Ч» — час прыняцьця рашэньня за каго галасаваць — атрымлівае два моцныя імпульсы. Першы: хто іншы? Іншага няма. І другі — калі перамены й будуць, ці ня ў горшы бок? Таму чалавек галасуе за дзейнага прэзыдэнта. Вось такі мэханізм прыняцьця рашэньня ў значнай часткі электарату. Гэты працэс спрацоўвае ў момант «Ч». Але ёсьць такі спэцыфічна беларускі працэс, як «фэномэн выбуховага рэйтынгу».
Рэч ня ў Домашу
«НН»: Маецца на ўвазе рэйтынг Домаша пяць гадоў таму?
АВ: Так, але рэч тут ня ў Домашу. Любая альтэрнатыўная асоба, якая зьявіцца на беларускім палітычным полі, будзе хутка набіраць рэйтынгавыя пазыцыі па прынцыпе «Любы іншы, абы не…». У значнай ступені гэта было і ў 1994-м, калі галасаваньне ішло не за Лукашэнку, а супраць Кебіча. Але ў сёньняшняй сытуацыі Лукашэнка б не зьявіўся. У сёньняшняй мэдыйнай сытуацыі ягоны фэномэн не адбыўся б.
«НН»: У чым фэномэн дзесяцігадовай устойлівасьці рэйтынгу прэзыдэнта і абсалютнай загнанасьці ўсіх альтэрнатыў?
АВ: Ёсьць тры чыньнікі. Першы — эканамічная сытуацыя. Калі б яна цяпер зьмянілася, Лукашэнкаў рэйтынг адразу пачаў бы падаць. Але эканамічных падставаў для зьмяншэньня рэйтынгу прэзыдэнта сёньня няма з розных прычынаў, галоўная зь якіх — сытуацыя на сусьветным нафтавым рынку.
Другі чыньнік — мэдыйны, які пабудаваны тэхналягічна пісьменна. Прадстаўлена адна пэрсаналія, і нават калі людзі крытычна ставяцца да БТ, гэта ня значыць, што яны адначасова станоўча ставяцца да чагосьці іншага — іншага проста няма. Вынік у тым, што ня ўсе калёнамі «за», але і няма калёнаў, якія «супраць».
Трэцяе — замежнапалітычная каньюнктура: пэрманэнтна станоўчае стаўленьне да Лукашэнкі з боку Расеі, і, з другога боку, несупастаўная хуткасьць прыняцьця рашэньняў беларускімі ўладамі і Эўропай. Эўразьвяз дзейнічае вельмі павольна, і — калі ён і надалей будзе дзейнічаць так, як дзейнічае цяпер — Лукашэнка будзе апярэджваць Эўразьвяз заўсёды.
Эўрапейская хуткасьць
«НН»: А што ж з ідэямі адкрыцьця радыёстанцый? Ці можа гэта дапамагчы, паўплываць на мэдыйную сытуацыю?
АВ: Высілкі ЭЗ проста сьмешныя ў параўнаньні з мэдыйнымі магчымасьцямі ўладаў.
«НН»: Сёньняшняя тактыка вылучэньня «адзінага» дапаможа апазыцыі пазьбегнуць памылак, зробленых у 2001-м?
АВ: Пра стратэгію магу сказаць тое ж, што й пра дэмакратыю: «Дэмакратыя — вельмі дрэнны від кіраваньня грамадзтвам. Але ніхто ня вынайшаў лепшага». Тое ж са стратэгіяй адзінага кандыдата. Ёсьць маса хібаў, але на гэты момант лепшага няма, і ў параўнаньні з 2001-м галоўнае — больш зручная пазыцыя па часе. Часу болей, чым на мінулых выбарах.
Кубінізацыя грамадзтва
«НН»: Ці адбыліся за апошнія дзесяць гадоў істотныя зрухі ва ўспрыманьні беларускім грамадзтвам палітыкаў як такіх?
АВ: Можна казаць пра ўзаемна супрацьлеглыя працэсы. З аднаго боку, палітычная сьвядомасьць стала больш ускладненай, яна ўжо ў стане рабіць больш прасунутыя ацэнкі, чым у 1994-м. Цяпер грамадзтва можа аналізаваць палітычныя, эканамічныя, сацыяльныя зьявы. З другога боку, можна гаварыць пра большую ступень закрытасьці беларускай палітычнай сыстэмы — яна ўсё менш выходзіць вонкі. Некаторыя называюць гэта атмасфэрай страху, але гэта можна назваць «кубінізацыяй грамадзкай думкі» — закрытае грамадзтва не камунікуе міжсобку, няма кантакту паміж яго элемэнтамі. І яшчэ адна асаблівасьць кубінізацыі — вера ў тое, што ў нас эксклюзіўны, правільны, непаўторны шлях. Гэта вельмі дрэнна, бо працэсы прасьвятленьня бываюць балючымі.
Гутарыў Зьміцер Дрыгайла
∎
Доктар сацыялёгіі, прафэсар АНДРЭЙ ВАРДАМАЦКІ 13 гадоў узначальвае лябараторыю аксіямэтрычных дасьледаваньняў «Новак» («Новая аксіямэтрыя»). Нарадзіўся ў 1956 у пасёлку Джар-Курган Сурхандар’інскай вобласьці (Узбэкістан). Скончыў БДУ. Адзін з найбольш аўтарытэтных беларускіх сацыёлягаў. Гэтае інтэрвію ён пачаў з падкрэсьліваньня сваёй апалітычнасьці.
