Менскае замчышча 60 гадоў таму і цяпер (фоты): муляж ці нацыянальны сімвал? Выказвайцеся, што думаеце пра гэта 15

Від на Мінскае замчышча ў 1945-1951 гадах. Фотаздымак з кнігі Кірычэнка У.І. Мінск. Гісторыя пасляваеннага аднаўлення. 1944-1952 гады.

Тое ж месца цяпер, у 2012 годзе.

У паўсядзённым жыцці чалавек не задумваецца над сэнсам. Ён працуе, клапоціцца пра сям’ю, мітусіцца. Кожны дзень ствараюцца бытавыя прадметы, творчыя працы, паўстаюць будынкі, інжынерныя збудаванні і г.д. Праз гады некаторыя бытавыя прадметы трапяць у музеі і прыватныя калекцыі, адзінкавыя творчыя працы прызнаюць выбітнымі творамі мастацтва, унікальныя будынкі і збудаванні — помнікамі архітэктуры. Гісторыкі, мастацтвазнаўцы і культуролагі возьмуцца аналізаваць, будуць спрабаваць растлумачыць заканамернасць іх стварэння, інакш кажучы, «сэнс», зняволены ў гэтай старажытнай матэрыі.

Давайце не будзем больш фантазіраваць, а, адкінуўшы палітычную і ўсякую іншую ангажаванасць, проста зірнем на гістарычны цэнтр Мінска вачыма даследчыка архітэктуры. Мы ж дазваляем дактарам сябе агледзець і нават часам спрабуем прыслухацца да меркавання спецыяліста ў галіне фізіялогіі.

У праекце рэканструкцыі, які прапануе «Мінскграда», усё прадстаўлена цалкам лагічна і сучасна. Адказваючы на запыты ўрада, прапануюць прыцягнуць у цэнтр пабольш турыстаў, каб яны, пазнаючы яго і забаўляючыся, папаўнялі мясцовы бюджэт. Напэўна, ва ўгоду ім мы будуем гатэлі. Але для каго мы ўзводзім новае-старое замчышча, няўжо для замежнага турыста?

Цяпер зусім няшмат агульнавядомай гісторыі. Гэтае Замчышча з’явілася ў сутоку Свіслачы і Нямігі ў другой палове Х стагоддзя. Абапіраючыся на рэканструкцыю Эдуарда Загарульскага і фатаграфіі раскопак 1957 года, можна атрымаць вычарпальнае ўяўленне аб характары абарончых збудаванняў і таксама драўляных пабудовах гараджан сярэднявечча. Даступны для турыстаў аналаг — археалагічны музей ля Брэсцкай крэпасці. Па падмурках нам вядомая каменная царква. Падобныя былі ў Віцебску, Гродне, Тураве. Пабудовы гарэлі, пакутавалі ад набегаў захопнікаў ці проста старэла з часам. Цэнтр горада пасля чарговага пажару зрушыўся на горку, туды, дзе цяпер плошча Свабоды, а на месцы Замчышча ўтварылася небагатае прадмесце. Аж да 50-х гадоў ХХ стагоддзя сярод забудовы адгадваліся яго контуры, у значнай меры захоўвалася сярэднявечная планіроўка. Уявіць сабе рэшткі гэтага Замчышча можна ўжо па натурных фатаграфіях пачатку ХХ стагоддзя. Аналагічныя Замчышчы захаваліся ў многіх малых беларускіх гарадах: Браславе, Мсціславе, Тураве, Ваўкавыску і г.д.

Мінскае Замчышча не захавалася, яго разбурылі ў сярэдзіне ХХ стагоддзя, але не фашысты. Яго разбурылі камуністы, пад ідэалагічным маркай барацьбы са старым. Знеслі Замчышча і пабудавалі спартыўную залу ў выглядзе… старажытнагрэцкага храма. Барацьба са старым скончылася стварэннем муляжа яшчэ больш старога. Гучыць як анекдот! Дзеля справядлівасці трэба адзначыць, што Замчышча да 1950 гадоў было ўжо не проста горкай зямлі, а па ўсіх сваіх прыкметах аб’ектыўна з’яўлялася помнікам гісторыі і культуры. Значыць і знос яго быў злачынствам.

Яшчэ кропля гісторыі. Пасля таго, як знішчылі Замчышча, руйнаваць старое працягнулі, але ўжо ў духу Сучаснай архітэктуры. Сама з’ява Сучаснай савецкай архітэктуры яшчэ да канца не асэнсавана, і толькі цяпер, па сканчэнні пяцідзесяці гадоў, прыходзіць час яго вывучаць, шукаць помнікі, браць асобныя ансамблі пад ахову. І ўжо з упэўненасцю можна сказаць, што ансамбль былой Паркавай магістралі Мінска (праспекта Машэрава, а цяпер Пераможцаў) варта ўспрымаць як помнік горадабудаўніцтва. Асобныя яго пабудовы ўжо знаходзяцца ў Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь. А сам задума ідэальнай гарадской магістралі, дзе па адзін бок прыродны ландшафт, а па другі — маляўніча размешчаны мадэрнісцкіх пабудовы, у Мінску ўдалося рэалізаваць у буйным горадабудаўнічым маштабе. Але, наколькі я разумею, не сёння-заўтра мы збіраемся знесці спартыўную залу, якая ўжо сталася гісторыяй, перакроіць пачатак каштоўнага ў еўрапейскім маштабе (я абсалютна без іроніі) горадабудаўнічага ансамбля былой Паркавай магістралі і стварыць чарговы сучасны муляж яшчэ больш старога? Гісторыя безумоўна цыклічная, але гэта не апраўданне гэтак бессэнсоўных з пункту гледжання культуры дзеянняў.

Калі разглядаць знос Замчышча ў 1950-х гадах як злачынства, то навошта хаваць памяць аб ім? Камуністычны рэжым у СССР выкрыты, а партыя забаронена ў 1991 г. у тым ліку і за такога роду злачынства. Беларусь страціла вялізную колькасць храмаў, палацаў. Зірніце на карту, дзе яшчэ захаваліся помнікі архітэктуры — вялікая доля на заходніх беларускіх землях, куды камуністы прыйшлі на 30 гадоў пазней. Але давайце захоўваць гісторыю і памяць, не падманваючы ні сябе, ні замежных турыстаў.

Далей супярэчнасці здаюцца камічнымі.

Напрыклад, як растлумачыць тое, што да чэмпіянату свету па хакеі мы хочам знесці спартыўную залу? Там жа дзеці фізкультурай займаюцца. І навошта там валы насыпаць, бо нашмат зручней на роўнай пляцоўцы да чэмпіянату паставіць палаткі з півам для заўзятараў і мабільныя прыбіральні?

Ці навошта паказваць турыстам муляж драўлянага замка, які нават з Навагрудскім побач не стаяў? Бо ў Еўропе амаль у кожным гістарычным горадзе помнікаў архітэктуры сярэднявечча поўна. Гэтым не прыцягнеш ні турыста, які прыехаў культуру паглядзець, ні футбольнага заўзятара. Затое ансамбляў, параўнальных па грандыёзнасці маштабу з былым праспектам Сталіна (Леніна, Скарыны, Незалежнасці) або згаданай вышэй Паркавай магістраллю ў гістарычных гарадах Еўропы адзінкі, і з імі мінскія рэалізацыі могуць спрачацца на роўных.

Можна працягваць пра законы рэстаўрацыі, пра прыклад Мазырскага замка… Рашэнне прымаюць на ўзроўні прэзідэнта-ўрада. Цяпер яго выносяць на грамадскае абмеркаванне. Ці можна будзе праз 50 гадоў параўнаць па значэнні Мінскае замчышча, напрыклад, з каралеўскім замкам у Варшаве? Ці можа нашчадкі нас асудзяць за чарговае разбурэнне архітэктурнай спадчыны, на гэты раз сярэдзіны ХХ стагоддзя?

Яўген Марозаў, архітэктар, кандыдат мастацтвазнаўства

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ