Набліжаюцца чарговыя ўгодкі трагедыі ў Чарнобылі, а на Астравеччыне паволі расце новая АЭС.Яшчэ амаль тры дзесяцігоддзі таму, здавалася, нашая краіна забыла, што атам можа быць мірным. Але трагедыя 26 красавіка 1986 не стала для беларусаў урокам на будучыню. Шматлікія апытанні грамадскай думкі сведчаць, што большасць насельніцтва краіны не падтрымлівае ідэі пабудовы атамнай электрастанцыі, але моцнага грамадскага супраціву не назіраецца. Апазіцыйныя партыі на ініцыятыву ўладаў адрэагавалі млява, а некаторыя палітыкі, у дадатак, досыць недальнабачна зазначылі, што ў цэлым АЭС патрэбная Беларусі, толькі б не па расійскай тэхналогіі.
Між тым будучая станцыя ў Астраўцы небяспечная ў нашмат большай меры, чым мы можам сабе ўявіць.Справа тут не ў тэхналогіі, не ў якасці беларускага будаўніцтва, мэтазгоднасці, здольнасці Беларусі разлічыцца за расійскія пазыкі. Хацелася б зірнуць на ўсё з іншай перспектывы.
Трагедыі накшталт Чарнобыльскай цяжка прадбачыць. Яны могуць здарыцца дзе заўгодна -- у Германіі, Францыі ці, як паказалі падзеі мінулага года, у Японіі. Але толькі ў такіх краінах, як Беларусь, якая-кольвек катастрофа здольная прывесці да большай колькасці ахвяр, чым, да прыкладу, у Францыі, Германіі ці той жа Польшчы.
Самым страшным у Чарнобыльскай трагедыі быў зусім не выбух, а рэакцыя ўлады на яго.
Галоўным для дзяржавы ў той час было захаваць свой закасцянелы твар, грамадскі спакой і падтрымку, а не выратаваць людзей ад фізічных наступстваў радыяцыі. Аўтарытарнай, маналітнай уладзе, дзе няма альтэрнатыўных поглядаў, цяжка прызнаваць свае памылкі. Лепш дэманстраваць трыумф, нават там, дзе яго няма. Праз гэта вельмі шмат высілкаў было зроблена, каб утрымаць здарэнне на ЧАЭС, а пасля і страшную праўду пра забруджванне, у таямніцы, каб ані ўласнае насельніцтва не сумнявалася ў правільнай лініі партыі, ані на варожым Захадзе, барані Божа, не падумалі, што ў найлепшай ва ўсім краіне саветаў могуць быць праблемы.
Адказнасць шараговага выканаўцы ў аўтакратычнай сістэме не вызначаная – ён ніколі не ведае, як ацэніць ягоныя дзеянні кіраўніцтва, і імкнецца не рызыкаваць, не казаць начальству аб праблемах.
Такога непараўнальна менш у дэмакратычных умовах. Улада больш схільная бараніць самыя розныя групы насельніцтва, чым адзіную закрытую сістэму.
Час пасля выбуху 26 красавіка мог быць выкарыстаны на ратаванне людзей, інфармаванне іх пра тое, што неабходна зрабіць, каб паменшыць шкодны ўплыў выпраменьвання. Але сістэма змарнавала той час на абарону самой сябе.
Дэмакратычная ж дзяржава будзе цяжка перамагаць у вайне, але ніколі не пачне міжвольнай вайны супраць уласнага насельніцтва.
Ці вартая даверу сённяшняя беларуская ўлада ў выпадку катастрофы? Каго будзе бараніць беларускі чыноўнік, калі ён адказвае толькі “наверсе”, а не “ўнізе”?Тым больш што сённяшняя Беларусь усяляк падкрэслівае сваю пераемнасць з савецкім мінулым. А як вядома, сацыялістычная айчына не раз досыць грэбліва ставілася ў час бяды да сваіх грамадзянаў.
Можа, нехта памятае яшчэ, якія фантасмагарычныя плёткі курсавалі па ўсёй Беларусі падчас меркаванай пандэміі свінога грыпу і які немы спакой захоўвала Міністэрства аховы здароўя? А ветэрынарныя вучэнні ў вёсцы Нязнанава на Наваградчыне здарыліся не так даўно. Здагадкі пра тое, што адбываецца, былі самыя розныя.
Пры аўтакратыі ніколі і нічога невядома на 100%. Нават калі будуць прынятыя найбольш сэнсоўныя і рацыянальныя меры, ніколі не ўдасца цалкам у гэтым упэўніцца.
Істотна, якая будзе сістэма бяспекі на Беларускай АЭС. Але яшчэ больш істотна, якая будзе сістэма ў краіне: ці даведаюцца беларусы пра нейкі выбух пад Міхалішкамі ўвогуле.
